Prafiesar-hieryjatr Andrej Ilnicki: «Sa starymi treba havaryć pa-biełarusku»
«Vielmi važna — pryščaplać biełaruskuju movu našym maładym daktaram. Kab jany, litaralna kažučy, mahli na adnoj movie razmaŭlać sa svaimi pacyjentami. Ja byŭ šmat dzie ŭ śviecie, i mahu vam skazać, što ŭ hierantałohii ŭ mnohich krainach hetaja prablema jość. Naprykład, u Irlandyi, na Malcie, u Belhii. Tam ludzi stałaha vieku razmaŭlajuć na adnoj movie, a hramadstva — na inšaj. Našy staryja — biełaruskamoŭnyja. A ŭ hieryjatryi, kali idzie dyjahnostyka, treba vykarystoŭvać tuju movu, na jakoj čałaviek razmaŭlaŭ u maładości», — biełaruskamoŭny prafiesar Andrej Ilnicki zasnavaŭ Biełaruskaje respublikanskaje hierantałahičnaje hramadskaje abjadnańnie.
Doktar miedyčnych navuk, ciapier jon užo piać hod pracuje ŭ Maskvie, dzie zahadvaje kafiedraj terapii, hieryjatryi i antyŭzrostavaj miedycyny ŭ Instytucie padvyšeńnia kvalifikacyi Fiederalnaha miedyka-bijałahičnaha ahienctva.
Pra toje, jak biełarusam dažyć da pensii i kali pačynajecca stareńnie — doktar Ilnicki raspavioŭ u redakcyi Radyjo Svaboda.
— Apošnim časam biełarusy adnačasova zakłapacilisia tym, što ŭ nas ludzi ŭ siarednim mała žyvuć, i tym, što na pensiju ciapier treba vychodzić na try hady paźniej. Što heta za fenomen i jak nam dažyć da toj samaj pensii?
— Vialikaja prablema ciapier navat nie praciahłaść žyćcia, a prablema praciahłaha jakasnaha žyćcia. Možna pražyć 70 hod, a ź ich 5 hod pralažać u łožku paśla insultu. A možna pražyć 70 hod u jakasnym stanie, u dobrym rozumie, radavacca žyćciu i radavać svajoj asobaj ludziej, jakija navokał.
Sučasnaja hieryjatryja zajmajecca nia tolki padvyšeńniem praciahłaści žyćcia, bo heta zaležyć šmat ad jakich faktaraŭ. Jana zajmajecca tym, kab padoŭžyć čas jakasnaha žyćcia. Heta samaje važnaje.
Kolki čałaviek žyvie, stolki jon pavinien pracavać. Pahladzicie na nastaŭnikaŭ. Jany ŭsio žyćcio čytajuć, vykładajuć, praviarajuć sšytki. Kali jany pracujuć navat u stałym uzroście, heta cikavyja i dahledžanyja ludzi. Jak tolki jany skančajuć pracavać, i my sustrakajemsia ź imi praz paŭhoda, — možna ździvicca, jakija źmieny adbylisia z hetym čałaviekam. Heta mienš dahledžanyja ludzi, u ich zvužajecca koła cikavaściaŭ, zapatrabavańniaŭ. Heta ŭžo inšaja asoba, inšy čałaviek.
Što tyčycca pensijnaha ŭzrostu, to mušu skazać, što hod tamu byŭ na Malcie ŭ instytucie pry AAN, jaki vyvučaje prablemy stareńnia. Kali my abmiarkoŭvali tam uzrost vychadu na pensiju, to ŭžo nie zastałosia takich krainaŭ z pensijnym uzrostam, jaki byŭ u nas.
Nu jaki pensijaner u 45 hod? Ja jašče razumieju, kali ŭ savieckija časy byli vajennasłužačyja, jeździli ŭ haračyja kropki i roznyja klimatyčnyja ŭmovy. Ale ŭ sučasnaj Biełarusi za jakija takija zasłuhi ŭ 45 hod na pensiju? Ja nia dumaju, što navat učastkovy terapeŭt mienš ciažka pracuje, čym čałaviek z takoj ilhotnaj katehoryi. Heta jašče savieckaja spadčyna, ad jaje treba vyzvalacca jak maha chutčej.
Na žal, u našych suajčyńnikaŭ dahetul zachavałasia pazycyja dziŭnaja — usie nam vinnyja. Nasamreč my pavinny kłapacicca pra svajo zdaroŭje, žyćcio i nieści za heta adkaznaść.
— Čamu ŭsio ž biełarusy tak žachliva mała žyvuć? Čarnobyl? Niajakasnyja pradukty? Alkahalizm? Jakija z hetych faktaraŭ vam padajucca najbolš dramatyčnymi?
— U hetaj častcy Eŭropy praciahłaść žyćcia prykładna adnolkavaja, ja maju na ŭvazie Ŭkrainu, Rasieju i Biełaruś. Heta kompleks faktaraŭ — i kultura pavodzin, i zdarovy ład žyćcia. I chacia b takaja prostaja reč, jak sačyć za svaim zdaroŭjem, u čas naviedvać daktaroŭ. Jość takoje zachvorvańnie — cukrovy dyjabet. Vyjaviłasia, što praciahłaść žyćcia ludziej, jakija majuć cukrovy dyjabet druhoha typu, značna bolšaja, čym zvyčajnaha čałavieka. Zdavałasia b, čamu? U čałavieka ciažkaje zachvorvańnie, jakoje časta daje ŭskładnieńni, a žyvie jon daŭžej. Akazvajecca, taki čałaviek žyvie pad pilnaj uvahaj systemy achovy zdaroŭja. Jon naviedvaje doktara, chacia b dla taho, kab vypisać piluli.
A ja vielmi časta naziraju sytuacyju: pakul čałaviek nia budzie mieć surjoznaje zachvorvańnie, jon nia budzie źviartacca pa medyčnuju dapamohu.
Prajdzicie pa Miensku i zapytajcie ŭ sarakahadovych ludziej — kolki ź ich viedaje ŭzrovień svajho chalesterynu? Kolki ź ich viedaje, jaki nieabchodny ŭzrovień fizyčnaj aktyŭnaści? I hetak dalej. Chto sočyć pilna za svaim zdaroŭjem?
Našych ludziej treba vučyć, jak pavodzić siabie tak, kab žyć doŭha. Heta element kultury.
— Davajcie tady raskažam, jak heta — žyć doŭha.
— Kali ŭ niekalkich słovach, to, kaniečnie, fizyčnaja aktyŭnaść. Suśvietnaja arhanizacyja achovy zdaroŭja patrabuje minimalny ŭzrovień fizyčnaj aktyŭnaści — bieh, chadžeńnie piechatoju, praca na harodzie, zaniatki ŭ fitnes-klubie, basejn — minimum 150 chvilin štotydniova. Abaviazkova dva razy na tydzień patrebnyja praktykavańni dla myšc ruk. Asabliva dla ludziej starejšaha ŭzrostu, bo heta prafilaktyka takoha stanu, jak sarkapenija — uzrostavyja źmieny myšcaŭ, kali jany robiacca bolš mlavymi, słabymi, nia tak słuchajucca čałavieka, jak u maładyja hady.
Što da charčavańnia, to pačnicie chacia b z taho, kab štodzionna spažyvać 400 hram chrumstkaj sadaviny i harodniny čyrvonaha, žoŭtaha i siniaha koleraŭ. Mienavita ŭ joj vitaminy i mikraelementy, jakija nieabchodnyja dla narmalnaj žyćciadziejnaści. Kaniečnie, treba kinuć kuryć i źnizić užyvańnie alkaholu. Vielmi važna dastatkova pić, asabliva paśla 60–65 hod. Ciapier my nie abmiažoŭvajem našych starych u vadkaści i raim im pić bolš. Kateharyčna zabaroniena adčuvać pačućcio smahi dla stałych. Takim čynam, vielmi prostyja parady, i ich prosta vykonvać.
I, kaniečnie, treba imknucca nie svarycca sa svaimi blizkimi. Prymać žyćcio takim, jakoje jano jość. A kali vam niešta nie padabajecca — mianiajcie heta.
Jak čałaviek žyvie, tak jon i stareje. Jość ludzi-aptymisty. Jany i ŭ staraści aptymisty, i padtrymlivajuć usich navokał. Takich starych my šukajem, raimsia pa niejkich pytańniach, šukajem u ich spahady.
— Što takoje staraść i kali jana pačynajecca? My ž navat starych i małych vyłučajem asobna — nibyta hetyja ŭzrostavyja katehoryi adroznyja ad «narmalnaha darosłaha čałavieka». Ci sapraŭdy staryja patrabujuć admysłovaha padychodu?
— Asnoŭny deviz sučasnaj hierantalohii možna adnym słovam aznačyć — hodnaść. Čałaviek pavinien mieć hodnaść navat u stałym uzroście. Medyčnaja dapamoha ludziam stałaha ŭzrostu pavinna być nakiravanaja pierš za ŭsio na prafilaktyku i lačeńnie syndromu starečaj astenii.
U staroha čałavieka nastupaje depresija. U jaho źjaŭlajucca ciažkaści ŭ ruchu. Jamu ciažka dahladać samoha siabie. Meta hierantalohii jak navuki — u tym, kab dapamahčy takomu čałavieku zachavać aŭtanomiju, niezaležnaść u štodzionnym žyćci.
Samy pik fizyčnaha raźvićcia čałavieka prypadaje na 25 hod. Pra sacyjalny bok nie kažu, bo niekatoryja i ŭ 40 hod praciahvajuć «hulać u cacki» — heta ŭ kožnaha pa-roznamu. I paśla 25 hod čałaviek užo pačynaje stareć. A pieršyja prykmiety stareńnia mohuć źjaŭlacca navat u 40 hod. Naprykład, kali my paśla ciažkaj pracy my šukajem akulary, a jany na iłbie. Heta dabrajakasnaja ŭzrostavaja zabyŭlivaść, jak my kažam. Prafilaktyka i kłopat pra ŭdałaje stareńnie pavinna pačynacca kala 40 hod.
U nas jašče takoje hramadztva specyfičnaje, jakoje žyvie ŭ pałonie hłamuru. Pahladzicie našy telekanały — tam adny maładyja tvary. Jany žyvuć u niejkich nievierahodnych kvaterach, jeździać na pryhožych mašynach. A zachodniaje hramadztva pierabudavałasia. Šmat kasmetalahičnych firmaŭ abrali svaimi «tvarami» aktoraŭ stałaha ŭzrostu. Jakraz heta prapahanda pryhožaha, ale realnaha stareńnia. Ja kali idu, asabliva ŭ Maskvie, baču šmat tvaraŭ, pa jakich vidać, što tam vykarystoŭvaŭsia botaks i hetak dalej. Choć našmat bolš naturalna vyhladać spartova, chadzić u fitnes-klub i dobra charčavacca. A tvar užo «prystasujecca». Heta bolš razumny varyjant stareńnia. Ale heta pytańnie sacyjalnaj mody.
Pryhožaje stareńnie — heta nie likvidavać zmorščyny botaksam, a zdarovy ład žyćcia. Heta bolš prahmatyčna i bolš pryvabna.
SAZ u 2015 hodzie pryniała novuju kancepcyju — zdarovaha stareńnia. Heta stareńnie z chvarobami, ale ŭ takich umovach, kali stan čałavieka z chvarobami karehujecca, i jon funkcyjanuje tak, jak čałaviek biez chvarobaŭ. Našamu hramadztvu ŭ sensie pravilnaha stareńnia «biaz kazak» jašče treba prasunucca.
— Ci ŭłaścivaje biełarusam doŭhažycharstva?
— Jość tak zvanyja «błakitnyja zony», u jakich sapraŭdy šmat doŭhažycharoŭ. Ale byvaje šmat pamyłak u dakumentach. Data naradžeńnia vystaŭlajecca «pa słovach», i takoje «doŭhažycharstva» moža być prosta defektam pierapisu nasielnictva.
Bijalahičnyja rezervy žyćcia čałavieka składajuć 120 hadoŭ. Ličycca, što dalej čałaviek užo nia moža isnavać. A doŭhažychar — heta čałaviek, jaki pražyŭ 90 hod i bolej. U Biełarusi kolkaść doŭhažycharoŭ takaja ž, jak u našaj hieahrafičnaj zonie.
— Naša tradycyjnaja biełaruskaja kuchnia spryjaje doŭhažycharstvu?
— Na žal, nie. Šmat tłušču, vuhlavodaŭ. Admaŭlacca ad tradycyjnaj ježy nia treba, ale abaviazkova dapaŭniać jaje zdarovymi praduktami.
— Jak vy staviciesia da tak zvanych «damoŭ sastarełych», jakija vielmi raspaŭsiudžanyja na Zachadzie i ŭ ZŠA i ličacca absalutna narmalnaj źjavaj? Ludzi navat planujuć svajo žyćcio tak, kab u ich chapiła hrošaj na pražyvańnie ŭ takich umovach. A ŭ Biełarusi heta ličycca čymści haniebnym i ledźvie nie žyćciovaj parazaj.
— Ja chaču vam adkazna skazać, što ŭ Biełarusi takija internaty na dobrym uzroŭni. My šmat vandrujem pa śviecie, i hladzim, i bačym, i sprabujem ukaranić zamiežny dośvied u Biełarusi. U našaha hramadzkaha tavarystva razam ź Ministerstvam pracy i rehijanalnymi orhanami ŭłady jość prajekt, u jakim my ŭdaskanalvajem umovy žyćcia ludziej u takich damach-internatach. U Biełarusi ŭ hetym sensie ŭsio dobra.
Što da staŭleńnia, to heta zaležyć ad čałavieka. Ludzi, jakija byli ŭ šlubie, ciažej pryzvyčajvajucca da žyćcia va ŭmovach damoŭ-internataŭ. Hetaksama i ludzi, jakija byli pry ŭładzie, jaki dasiahnuli peŭnaj vysokaj stupieni žyćcia, dla ich žyć «u bahadzielni» — heta žyćciovaja paraza. A ludzi adzinokija, naadvarot, da hetaha dobra staviacca. Heta zaležyć ad čałavieka.
Časam našyja siemji dapuskajuć pamyłku — «što skaža ciocia Vala»? I maładyja siemji zajmajucca starym čałaviekam, jaki maje chvarobu. Pa-pieršaje, i ŭzrovień dohladu mienš jakasny, čym jon by mieŭ u specyjalizavanaj ustanovie. A pa-druhoje, čałaviek, jaki hladzić za takim svajakom, užo nia ŭdzielničaje aktyŭna ŭ sacyjalnym žyćci. Tamu ciapier u zachodnich hramadztvach — i ŭ nas prahresiŭnyja ludzi — ličać inakš. Ličać, što treba pracavać, zarablać hrošy i addavać častku hetych hrošaj za znachodžańnie svajho svajaka ŭ specyjalizavanaj ustanovie. Mnie hety padychod zdajecca bolš prahmatyčnym.
— Spadar Andrej, a jak biełaruskamoŭnaha doktara zabrała ŭ nas Maskva?
— Tak skłałasia, što ja abaraniŭ doktarskuju dysertacyju ŭ Sankt-Pieciarburskim instytucie bijarehulacyi i hierantalohii. Naležu da Pieciarburskaj hierantalahičnaj škoły. Kiraŭnik hetaha instytutu i moj navukovy kiraŭnik Chavinson Uładzimier Chackielevič, viadomy hieryjatar, byŭ prezydentam Eŭrapiejskaha adździaleńnia Mižnarodnaj arhanizacyi hierantalohii i hieryjatryi, sam ź Miensku. I zaŭsiody heta padkreślivaje.
A ŭ Pieciarburhu vučyŭsia jašče vybitny navukoviec, jaki ŭzros na biełaruskaj hlebie i šmat čaho zrabiŭ tut. Heta akademik Vasil Kuprevič. Jon uznačalvaŭ Akademiju navuk Biełarusi (1952–1969. — RS.) i stvaryŭ pieršy ŭ SSSR sektar pa vyvučeńni hierantalohii ŭ AN Biełarusi. Siabravaŭ sa mnohimi dziejačami kultury. Naprykład, z Kandratam Krapivoj. I kažuć, što jahonyja idei natchnili Krapivu na napisańnie viadomaj pjesy «Brama nieŭmiručaści».
U Biełarusi takoj navukovaj specyjalnaści praktyčna niama. A ŭ Maskvie ja zahadvaju katedraj. Razam sa svaim kaleham i paplečnikam Kiryłam Praščajevym, doktaram navuk, prafesaram, my arhanizavali navukova-daśledčy centar «Hierantalohija».
Biełaruskaje hierantalahičnaje tavarystva, jakoje my arhanizavali, pryniata ŭ skład Mižnarodnaj arhanizacyi hierantalohii i hieryjatryi. U joj kala 80 krainaŭ, i mnie zdajecca, što heta vielmi važna. Pra Biełaruś viedajuć u prafesijnaj supolnaści. Było heta niaprosta, ale my ŭsiudy prasoŭvajem ideju Biełarusi ŭ śviecie. My ŭpieršyniu apisali syndrom uzrostavaj kiści i arhanizavali mižnarodny sympozijum u Dublinie pad ehidaj našaha biełaruskaha tavarystva.
Biełaruś — heta važna. Kožny čałaviek moža pracavać dla baćkaŭščyny pa-roznamu. I my heta robim.
