Siarhiej Dubaviec: Padzieł na libierałaŭ i kansiervataraŭ u Biełarusi nadumany
My šmat pra heta dyskutavali ŭ Prazie, razam šukali aznačeńni i dzie toje vyjście, šmat havaryłasia bzduraŭ, šmat — taksama i pa dziełu.
Tamu — voś niekalki nazirańniaŭ z žyćcia ŭžo ŭ Biełarusi. Nie mahu nie praciahnuć temu błoha Siarhieja Šupy «Unuki Abdzirałoviča».
Jość praduktyŭnaja biełaruskaja intelihiencyja i jość dziaržaŭnaja biurakratyja. Nijakich inšych padziełaŭ što da kultury, movy i hramadzkich pracesaŭ ja nia baču. A tamu nie adčuvaju patreby «zbližać pazycyi». Prosta ŭsie, kaho ja nazvaŭ praduktyŭnaj intelihiencyjaj (jakaja niešta robić dla hramadztva), nia majuć razychodžańniaŭ u svajoj hramadzianskaj pazycyi. Jość, viadoma, troli, jakich adrazu vidać, ale heta nie praduktyŭnyja persanažy (što taksama vidać). Jość asabistyja padzieły pa hrupach. Ale kožny sam vybiraje, z kim jamu žyć i rabić niešta razam. Jość estetyčnyja prychilnaści-nieprychilnaści, što zusim užo naturalna. Ale heta i ŭsio, nijakich inšych padziełaŭ niama. Kazać pra padzieł na liberałaŭ i kanservataraŭ — zanadta śmieła i značyć:
a) sam hety padzieł inśpiravać;
b) kančatkova zabłytacca ŭ vidaźmienienych terminach. U nas kožny piśmieńnik hetym bokam liberał (tut varta dadavać: na maju dumku), a hetym — kanservatar (što dla ahulnaha «raskładu sił» absalutna ničoha nia značyć).
Z moŭnaj sytuacyjaj toje samaje. Navošta klikać prablemu, jakoj niama i nie było nikoli. Dla mianie, da prykładu, estetyčna i mentalna Ŭładzimier Niaklajeŭ — charošy ruski paet (nijak nia ŭ kryŭdu Prakopaviču budzie skazana), jaki piša pa-biełarusku i naležyć da praduktyŭnaj biełaruskaj intelihiencyi. A Aleś Adamovič u tych samych parametrach — vybitny biełaruski prazaik, nia važna što ruskamoŭny. Nu jak tut što dzialić i navošta stvarać lahiery? Chto jaki ŭ kančatkovym vyznačeńni — reč subjektyŭnaja i, viadoma ž, vyznačajecca samim litarataram. Maja dumka tut što da inšych — na dziasiatym miescy. Čaruchin dla mianie ruski piśmieńnik, amal jak Prylepin dla Marcinoviča (nie palityčna, a mienavita pavodle niasvojskaści temaŭ i pieražyvańniaŭ, bo ŭsprymaju «Ŝiežieŕ» jak knižku pra nadta ž dalokuju va ŭsich sensach rasiejskuju pravincyju), a Łazutkin — tutejšy, z taho samaha pola, što i Kulinkovič, naprykład. I ništo, paviercie, nie zaminaje ŭsim hetym tvorcam suisnavać u poli praduktyŭnaj biełaruskaj intelihiencyi. Usie padzieły tut štučnyja i vynikajuć z padmieny paniatkaŭ. Nu jak by my spračalisia pra škarpetki Čaruchina i Łazutkina. Ich sprava, što naciahvać sabie na nohi. I nia nadta naša sprava heta abmiarkoŭvać.
Słovam, nijakich idejnych padziełaŭ ja asabista nia baču i nie adčuvaju. Navat u takich zaŭziatych sprečnikach jak Akudovič i Navumčyk, jak Słavamir i Alhierd, jak Chadanovič i ceły połk, što honić jaho z krykam «Torro!». Heta prosta kultura, skryžavańnie dumak, estetyk, asobaŭ. Ja viedaju, što ŭ patrebny dla movy, kultury, Biełarusi čas usie buduć na adnym baku. Bo realny padzieł adzin — heta supraćstajańnie niezaležnaj biełaruskaj kultury i abarziełaj dziaržaŭnaj biurakratyi.
Farmavańnie idejnych padziełaŭ, biaskryŭdnaje dla samich tvorcaŭ, zusim nie biaskryŭdnaje dla publiki, a ŭ vyniku — i dla tvorcaŭ. Kali ŭličyć atmasferu tatalnaje chłuśni ź «jaščyka», u jakoj bolšaść biełarusaŭ žyvie siońnia, nia majučy infarmacyjnaj alternatyvy, dyk majem samuju pažyŭnuju hlebu dla svarki. I dla masavaha biełarusa, zusim nie abaznanaha ŭ «raskołach» biełaruskaj intelihiencyi, hetyja «raskoły» ŭdziačna stanoviacca ŭ adzin šerah z padziełam na krymnaš (bo tam «naš» Čarnamorski flot) i adnapołyja šluby jak «hałoŭnuju prablemu» zachodniaj cyvilizacyi. A nijakaj Ukrainy, viadoma ž, «nikoli i nie było».
