Taćciana Javorskaja: Pra hodnaść «bydła»
Mnie viadoma, devalvacyi ŭ krainie niama, ale ŭsio ž tydzień tamu napisała ŭ siabie ŭ «Fejsbuku» dva skazy: «A mnie škada piensijanieraŭ. I nie kamientujcie «jany hałasavali». Viadoma, prakamientavali.
Na nastupny dzień pabačyła ŭ Juryja Zisiera pierapisku na hetuju temu. Žančyna apisała, jak jaje mama mučycca ź ciskam i arytmijaj z-za stračanych hrošaj na piensijnym depazicie, i pieršy kamientar: «Tolki ludzi ŭ svaich słabych mam i tat uvieś čas zabyvajuć spytać, za kaho ž jany hałasavali».
Pa maich nazirańniach, «jak hałasavali» ŭ padobnych dyskusijach uspłyvaje zaŭsiody. Pry hetym nichto nie sumniavajecca, što heta «jak» užo daŭno nikim nie ličycca. I ŭsio ž «vy hałasavali, a nam raschlobvać», «vy sa svaim «aby nie było vajny» pazbavili nas budučyni», «vas tolki biaspłatny prajezd u elektryčkach chvaluje, a nie čym za heta raspłačvajucca». Časta razvahi pierachodziać da «bydła-narodca», jaki nie zakłapočany svaimi pravami i svabodami, a, naadvarot, mianiaje ich na «stabilnaść» i nabity straŭnik. Prosta nabity, kali aby-čym — «značyć, tak i treba» abo «što zrobiš».
Viedajecie, maja babula z takich. Praŭda, kali ja pra jaje kaštoŭnaści zadumvajusia, uspaminaju hutarku z dvuma biełaruskimi emihrantami. Heta adukavanyja ludzi, u 90-ja hady ŭvieś svoj čas i siły addavali na žadanyja pieramieny ŭ krainie. Žyli hetym, achviaravali siamjoj, a potym u adzin momant zrazumieli, što čas syšoŭ, topčucca na miescy, «dziakuj» nichto nie skaža, i jany zachacieli pažyć «dla siabie».
Žyć dla siabie chaciełasia, jak ni paradaksalna, u «stabilnaści». Tolki inšaj jakaści, čym na radzimie. Jany źjechali pa heta ŭ Jeŭropu, žyć tak, jak chočuć i mahli. Bo majuć prava.
Maja babula, viadoma, inšaje pakaleńnie i inšy vypadak. Pra pieramieny ŭ krainie nie kłapaciłasia, pra žyćciovy vybar nie zadumvałasia. Jana, najstarejšaja z čaćviarych dziaciej, vyrasła biez baćki. Tata byŭ vysłany ŭ Sibir. Apošni ŭspamin pra jaho — uzmach ruki z akna tavarnaha vahona. Mamie pieradali, kali buduć etapavać, i jana vyjšła z tryma dočkami, ciažarnaja čaćviortym dziciom, synam, da čyhunačnych šlachoŭ raźvitacca. Małodšyja siostry i hetaha nie pamiatali, tolki listy z prośbaj vysyłać jamu bulbianyja ačystki i sabačy tłušč. Pavodle jaho razumieńnia, hetyja «pradukty» nie abiadnili b racyjon jaho vialikaj siamji, jakuju karmić pryjšłosia adzinokaj žančynie. Jon chutka pamior tam. Potym vajna, u jakuju vyžyvali na niamieckich praduktach — prababka prybirała chaty ŭ niemcaŭ, a jany pieradavali ježu «kindaram». U 14 hadoŭ maja babula pačała svoj pracoŭny staž z pracy na bałocie — zdabyvała torf pa pojas u vadzie. Dalej — kałhas i praca za «pałački», u «druhuju źmienu» ŭ siabie ŭ aharodzie i z bydłam, kab zabiaśpiečyć ježaj siabie i dziaciej.
Hałoŭnaja babulina mara spoŭniłasia: maja mama pastupiła i skončyła ŭniviersitet, «vybiłasia ŭ ludzi». A zaraz dla jaje hałoŭnaje — tak, stabilnaść, adlustravanaja ŭ piensii, tak, «aby nie było vajny», i tak, jana hatovaja pryniać luby kryzis jak naležnaje, nie papraknuŭšy ŭładu. Tamu jana ŭ katehoryi «bydła». Tolki, kali ŭvažliva pahladzieć, u hetaha «bydła» z čatyrma kłasami adukacyi jość hodnaść. Jak ni dziŭna, jaho majoj babuli dapamahaje zachavać taja samaja piensija, za jakuju, ličycca, jana jaho pazbaviłasia.
Rehularnaja piensija harantuje joj niezaležnaść ad dziaciej i ŭnukaŭ, mahčymaść rabić im padarunki, nie stać kłopatam i ŭ rešcie rešt hodna syści, pakinuŭšy «pachavalnyja». Voś u hetym jaje hodnaść. Viedajecie, maje prava.
U «bydła» jość sinonim. «Ty zastupaješsia za «vatnikaŭ»? Jakija pravy?! Kaho ty chočaš źmianić? Raspuśnic, jakija farbujucca tuššu sa źbitaha samalota?! Vyradkaŭ, jakija rasstrelvajuć paranienych?! Što značyć «ź imi tak nielha»? Heta vajna! Ich prosta treba vyčyścić z ukrainskaj ziamli i ŭsio!» — moj siabar u adkaz na repliku, što ŭ sieparatystaŭ jość pravy. Ščyra, ja prosta nakryčała na jaho, što jon taki ž «vatnik». A pavinna była spakojna spytać: «A ŭ čym ža pamiž vami roźnica? Jany ž taksama ličać, što čyściać svaju ziamlu ad «karnikaŭ», i pakolki «ukropy» nie ludzi, a vyradki, to ź imi možna jak zaŭhodna pastupać i paranienych dabivać. Kali my pretendujem na toje, što budujem inšuju sistemu, dzie hałoŭnaja kaštoŭnaść — čałaviek, a nie abstraktnyja «ideja» ci «dziaržava», to luby čałaviek — heta adnolkavaja kaštoŭnaść z usimi pravami, a nie tolki toj, što z «pravilnymi» pohladami, adpaviednymi siońniašniaj ideałohii. A kali «pravilnyja» i «niapravilnyja» dla ciabie ŭsio ž isnujuć, to ty ŭžo ŭ takoj sistemie žyvieš, prosta z druhoha boku barykad», i zmahaješsia tolki za toje, kab pamianiacca miescami».
«Bydła», «vatniki» — redka, ale ja kazała tak pra ludziej. Pra starych, jakija chočuć u SSSR, pra milicyjantaŭ, jakija źbivajuć ludziej prosta za inšyja pohlady, pra sudździaŭ, jakija sudziać «pa zvanku», a nie zakonie, pra deputataŭ, tych, chto hałasuje «jak treba», pra kiroŭcaŭ z rasijskimi ściažkami na paneli, pra tych, chto žyvie tut i nie ličyć Biełaruś dziaržavaj, a biełarusaŭ nacyjaj.
«Nie kažy «bydła» pra ludziej. Jany robiać tak ci inakš, zychodziačy sa svaich siońniašnich pieravah, viedaŭ, bačańnia śvietu. Zaŭtra jany mohuć stać inšymi, zrabić vybar, za jaki ty budzieš ich pavažać», — mnie pašancavała heta pačuć ad čałavieka, čyjo žyćcio kaža hetymi słovami.
Heta skazała mnie čačenka, darosłaja dziaŭčyna, jakaja straciła na vajnie maci i dvaich 17-hadovych bratoŭ i niekalki hadoŭ horača žadała hodna pamierci, zabraŭšy z saboj žyćci inšych, rychtujučysia da hetaha. Ja nie spytała ŭ jaje, što adbyłosia, što jana pačuła, ubačyła, adčuła, kab prajści šlach ad śviadomaści hodnaj «niaviesty Ałacha» da taho, kim jana stała. Ja prosta bolš nikoli nie kažu «bydła» i sa škadavańniem hladžu na ludziej, jakija tak kažuć. Pakul tak kažuć — mała šancaŭ na pieramieny. Našy čakańni ad ludziej stvarajuć našu realnaść.
«Kali čałavieka doŭha nazyvać śvińnioj, jon u rešcie rešt zarochkaje», — paŭtarała maja nastaŭnica ruskaj litaratury ŭ 5-m kłasie. «Kali my prymajem čałavieka takim, jaki jon jość, my robim jaho horš; kali my prymajem jaho takim, jakim jon pavinien być, my dapamahajem jamu stać takim», — pisaŭ Hiote.
«Tamu kali vy nie pryznajecie ŭ čałavieku jaho žadańnie mieć značeńnie, jaho pošuk značeńnia, vy robicie jaho horš, a kali vy dapuskajecie ŭ hetym tak zvanym kryminalniku abo niepaŭnaletnim złačyncy, abo narkamanie najaŭnaść choć by iskry pošuku značeńnia… Davajcie dapuścim heta! I tady vy vykličacie ŭ jaho heta, vy prymusicie jaho stać tym, kim jon u pryncypie moža stać», — dapaŭniaŭ, cytujučy Hiote, na svaich lekcyjach suśvietna viadomy vučony Viktar Frankł. Heta dakazvali mnohija navukoŭcy ŭ svaich pracach i ekśpierymientach, ale Frankł śćviardžaŭ heta nie z łabaratoryj, a majučy unikalny vopyt psichołaha, jaki prajšoŭ kancłahiery nacystaŭ, praktykujučaha tam razam z kalehami na miažy śmierci.
«Vy ŭsie saromiejeciesia spytać, ci dapamahaju ja «vatnikam»? Tak, viadoma. Usim. Mnie ŭsio roŭna, jakich hetyja ludzi pohladaŭ. Dy i pakul ja vyśviatlaju, ci nie chvoryja dzieci, ci jość čym nakryvacca, ci patrebien abahravalnik, ci jość dzieciam što jeści, mnie niama kali spytać ab palityčnych pieravahach i pohladach na nacyjanalnuju ideju.
Usim nahadvaju, što vajuje Ukraina z Rasijaj, a nie sa svaimi hramadzianami. Plavać na ich palityčnyja pohlady, im treba dapamahać. Jany majuć takoje ž prava na hodnaje žyćcio, harantavanaje kanstytucyjaj. Vy pamiatajecie, jak usio zapali na łahatyp «Adzinaja kraina» pa ŭsich kanałach? Pamiatajecie, jak farbavali płaty sinim i žoŭtym? Pamiatajecie, jak usio zalaplali sacyjalnaj rekłamaj ab tym, što my adna kraina? Hroš — voś košt usiamu hetamu adzinstvu, kali my nie palubim ich, a jany nie palubiać nas», — vałanciorka z Chiersona kaža heta svaim suhramadzianam. Prosta, jak čačenka, Hiote i Frankł, jana dapuskaje, što jaje suhramadzianie, siońnia hatovyja zabivać, zdolnyja lubić.
U nas jość vybar, ci žyć siarod «bydła».
