Ad vieraśnia ŭ Minsku dziejničaje biełaruskamoŭnaja «Škoła praktyčnaj hienieałohii»
Na pytańni «NN» adkazaŭ jaje kiraŭnik i vykładčyk, supracoŭnik Nacyjanalnaha histaryčnaha archivu Biełarusi Vadzim Urubleŭski.
NN: Spadaru Vadzim, raskažycie pra Vašuju škołu. Kali i jak ŭźnikła ideja jaje stvareńnia?
Vadzim Urubleŭski: Zmałku ja cikaviŭsia ŭłasnym radavodam i zadavaŭsia pytańniami svajho pachodžańnia. Kali cikavaść pakryjoma ŭzrasła, pačaŭ dziejničać: apytvaŭ svaich rodzičaŭ, pracavaŭ nad zboram dakumientaŭ siarod svajakoŭ i pošukam u archivach.
Radaść adkryćcia minułaha praź imiony, charaktary i ŭčynki ludziej ni z čym nie paraŭnalnaja, asabliva kali ŭličyć, što ŭ vienach hetych ludziej ciakła taja ž kroŭ, što i ŭ našych.
Dla ich mahli być charakternyja zvyčki, zacikaŭleńni, dabračynnaści i žarści, padobnyja da našych. U peŭny momant kančatkova saśpieła žadańnie padzialicca radaściu adkryćcia ź inšymi.
Jašče ŭ čas navučańnia na histfaku Biełdziaržuniviersitetu mnie pradstaŭlałasia mahčymaść nieści svaje viedy ŭ hetaj śfiery inšym studentam. Tak, u sakaviku 2009 na rodnym fakultecie było zasnavanaje hienieałahičnaje abjadnańnie–hurtok daśledčykaŭ hienieałohii «Radavod», jaki zajmajecca raspracoŭkaj radavodaŭ znakamitych biełarusaŭ, stvareńniem biblijahrafičnaha śpisu pa hienieałohii i sumiežnych dyscyplinach, apisańniem staražytnych mohiłak Biełarusi, akazańniem mietadyčnaj dapamohi ŭ pošuku ŭłasnych karanioŭ.
Ale małaja zacikaŭlenaść moładzi, abmiežavanaje koła ŭdzielnikaŭ, paviarchoŭny śviecki charaktar hurtka paspryjali zvarotu majoj uvahi ŭ inšy bok.
Budučy pravasłaŭnym chryścijaninam, ja z času ŭcarkaŭleńnia šukaŭ svaju hramadu – supolnaść ludziej, blizkich nie tolki pa žyćciovych intaresach, ale pa duchu.
U červieni 2012 ja naviedaŭ prychod Mikałaja Japonskaha, što na vulicy Lidskaja ŭ mikrarajonie Kamiennaja Horka, i vyrašyŭ malicca i słužyć pry im. Nastajaciel prychodu – ajciec Pavieł Siardziuk – spryjalna stavicca da adradžeńnia biełaruskaj movy, kultury i histaryčnaj pamiaci. Tym bolš jon pahadziŭsia i na raźvićcio majoj inicyjatyvy, nakiravanaj na toje, kab dapamahčy ludziam paznavać samich siabie, adnaŭlać svaju rodavuju pamiać, adkryvać tajamnicy historyi praź losy kankretnych ludziej – dalokich i blizkich prodkaŭ.
U žniŭni 2013 byŭ raspracavany płan zaniatkaŭ škoły, vyznačanyja ich temy, abvieščany nabor usich achvočych praz padaču zajavak sa źviestkami ab svajakach.
Na siońniašni dzień u zhadanym aśvietnickim prajekcie ŭ jakaści stałych ŭdzielnikaŭ zarehistravana 35 čałaviek. Z toj pryčyny, što niekatoryja z našych słuchačoŭ – žychary inšych haradoŭ i miastečak (da prykładu Mastoŭ, Krupak, Voršy dy inš.), nami było ŭviedzienaje zavočnaje navučańnie, jakoje ažyćciaŭlajecca praz elektronnuju rassyłku nieabchodnych dla vučoby materyjałaŭ.
Akramia asobaŭ, pryniatych paśla padačy zajavak, našyja zaniatki naviedvajuć volnyja słuchačy, mnohija ź jakich z časam taksama pierachodziać u šerah zaŭsiodnikaŭ.
Varta adznačyć, što heta pieršy prajekt takoha kštałtu ŭ Biełarusi i druhi na postsavieckaj prastory (padobnaja škoła dziejničaje ŭ Sankt-Pieciarburuhu i maje pieravažna śviecki charaktar).
NN: Nakolki zapatrabavanaju akazałasia dziejnaść škoły? Chto źjaŭlajecca jaje navučencami?
VU: Toje, ci adkazała škoła svaim pieršačarhovym metam, vyznačyć čas. Usio zaležyć ad samich ludziej, ich nastojlivaści i ruplivaści.
Kožnaja vartaja sprava patrabuje istotnych namahańniaŭ, jakija z časam tak ci inakš, ale abaviazkova pryniasuć plon i paspryjajuć lepšamu paznańniu minułaha praz bačańnie nie biezabličnaj amorfnaj masy «prodkaŭ», a praź imiony i padziei žyćciadziejnaści kankretnych rodnych ludziej.
Uzrostavy dyjapazon navučencaŭ davoli šyroki. Najstarejšaj udzielnicy – 74 hady, samamu małodšamu – 18. Škoła ŭ pieršuju čarhu raźličana na darosłych ludziej, jakija majuć hodny abaviazak pierad svaimi siamjoj i rodam viarnuć z zabyćcia stračanyja staronki minułaha i pieradać ich dzieciam.
Tyja, chto pačynajuć zajmacca hetaj spravaj, uzbahačajuć nie tolki siabie i svaju siamju, jany uzbahačajuć svoj rod, znachodziać zhublenych i zabytych surodzičaŭ, robiačy svoj pačesny ŭniosak u adnaŭleńnie histaryčnaj spadčyny i jadnańnie pakaleńniaŭ – pamierłych i žyvych.
NN: Što mienavita prapanujecca ŭvazie ŭdzielnikaŭ škoły?
VU: Šyroki śpiektr infarmacyi. Adznačajucca asnoŭnyja duchoŭnyja padstavy dla zaniaćcia hienieałohijaj, akreślivajucca pieršyja kroki pošuku (zbor uspaminaŭ, apisańnie siamiejnaha archivu, dohlad i apisańnie mahiłaŭ prodkaŭ); raspaviadajecca pra ŭschodniesłavianskija, proźviščy, imiony i mianuški; dajecca infarmacyja ab asnoŭnych biełaruskich i zamiežnych manahrafijach, artykułach, śpisach sa źviestkami pa hienieałohii Biełarusi, Rasii, Ukrainy, Polščy i inš.
Hałoŭny błok infarmacyi źviazany sa śfieraj archivaznaŭstva, bo mienavita ŭ archivach źbierahlisia ŭnikalnyja i kaštoŭnyja dakumienty ź minułaha.
Admysłovaja ŭvaha nadajecca internet-resursam i sacyjalnym sietkam, jakija spryjajuć hienieałahičnamu pošuku ŭ časie i prastory. Z metaj sistematyzacyi sabranaj infarmacyi asobny zaniatak pryśviačajecca roznym vidam jaje apracoŭki, a mienavita tekstavaj padačy, pakalennym rośpisam i schiemam, hienieałahičnym prahramam.
Heta cykł pytańniaŭ, jakija miarkujecca aśviatlić pierad słuchačami škoły da Novaha hodu. Paśla Novaha hodu havorka budzie vieścisia pra mietodyku raspracoŭki i praktyčny dośvied u halinie daśledavańnia radavodaŭ asnoŭnych biełaruskich sasłoŭjaŭ – šlachty, miaščan, sialan i duchavienstva.
Miarkujecca pryciahnuć da ŭdziełu viadomych śpiecyjalistaŭ hetych śfieraŭ. 4 traŭnia 2014 – zaklučny zaniatak, pryśviečany padviadzieńniu vynikaŭ.
NN: Jakija ŭmovy siońnia isnujuć dla daśledavańnia svajho radavodu? Ci supracoŭničajecie Vy ź jakimi-niebudź ŭstanovami i inicyjatyvami?
VU: Na siońniašni dzień zajmacca svaim radavodam – sprava pačesnaja i pierśpiektyŭnaja. Kali prodki pražyvali na terytoryi Biełarusi i krainaŭ bližniaha zamiežža, to asablivych pieraškodaŭ nie isnuje.
Mahčyma pracavać u čytalnych załach archiŭnych ustanovaŭ samastojna abo zamaŭlać praviadzieńnie daśledavańnia ich supracoŭnikami.
Treci varyjant – pa damoŭlenaści abo davieranaści nad vašaj tematykaj mohuć pracavać pryvatnyja hienieołahi-śpiecyjalisty.
U Biełarusi na siońniašni momant hienieałohijaj jak navukaj zajmajucca śpiecyjalisty asobnych navučalnych i navukovych ustanovaŭ, naprykład BDU i Instytutu historyi Akademii Navuk.
Nakolki aktyŭnaj dziejnaściu ŭ hetym kirunku zajmajucca navukovyja i navučalnyja ŭstanovy rehijonaŭ, skazać nie biarusia.
Papularyzacyjaj šlachieckaj hienieałohii zajmajucca niekatoryja hramadskija inicyjatyvy, naprykład «Zhurtavańnie biełaruskaj šlachty».
U apošni čas stvarajucca novyja prajekty, naprykład, Centr hienieałahičnych daśledavańniaŭ z admysłovym fondam, aryjentavany na raźvićcio navukovaj hienieałohii.
Samym vybitnym biełaruskim hienieołaham-navukoŭcam na siońniašni momant źjaŭlajecca kandydat histaryčnych navuk Siarhiej Rybčonak.
Ale ŭ asnoŭnym biełaruskaja hienieałohija ruchajecca napierad, dziakujučy padźvižnickim vysiłkam amataraŭ-entuziastaŭ, naprykład, Źmitra Drazda, Fiodara Čarniaŭskaha, Vasila Juršy.
Šmat dla dadzienaj spravy robić miecenat i vydaviec Anatol Stackievič-Čabahanaŭ. Maju spadzieŭ, što niekatoryja sa zhadanych asobaŭ raspaviaduć pra svoj bahaty dośvied daśledčyckaj pracy i našym słuchačam.
NN: Na jakoj movie pravodziacca zaniatki?
VU: Ad pačatku ŭ praviłach škoły było vyznačana, što movami navučańnia jość biełaruskaja i rasiejskaja.
Ale z našaj inicyjatyvy i z žadańnia navučencaŭ na zaniatkach vykarystoŭvajecca biełaruskaja mova, pieravažna pa-biełarusku rychtujucca navučalnyja i dapamožnyja materyjały.
Ciešyć toje, što mnohija rasiejskamoŭnyja škalary da hetaha pastavilisia sa ščyraściu i razumieńniem, usprymajuć movu jak naležnaje i sami namahajucca zadavać pytańni i adkazvać pa-biełarusku.
NN: U pačatku 90-ch pabačyła śviet ese Ŭładzimira Arłova «Moj radavod da piataha kalena, abo sproba paźbiehnuć vyhnańnia», u jakim jon zhadvaje pra staradaŭni zvyčaj našych prodkaŭ, pavodle jakoha junak, što dasiahaŭ paŭnalećcia, kab paćvierdzić svajo prava hodna zvacca mužčynam, musiŭ, aproč inšych vyprabavańniaŭ, raspavieści pra svoj radavod da piataha kalena. U advarotnym vypadku niaviedańnie radavodu ŭvažałasia jak niepavaha da svaich prodkaŭ, i jaho mahli vyhnać jak patencyjnaha zdradnika. Nakolki siońniašnija biełarusy mohuć paŭtaryć lehiendarny zvyčaj svaich praščuraŭ?
VU: Kali b i siońnia ŭ našym hramadstvie trymalisia takoha zvyčaju, to na vyhnańnie naležyła b asudzić kala 75 % našych suajčyńnikaŭ. Biełarusy mała viedajuć pra svaich prodkaŭ, jak praviła, da 3-4 pakaleńnia.
Epocha biaspamiactva ŭniesła značnyja karektyvy ŭ zvyčaj biełarusaŭ źbierahać pamiać pra minułaje. Było niebiaśpiečna viedać pra minułaje, jakoje mahło stać padstavaj palityčnaha pieraśledu i hramadskaha asudžeńnia.
Pakaleńnie pradziedaŭ imknułasia zabyć pra ŭčorašni dzień, dziadoŭ vučyli hladzieć napierad i, zamiest źbierahańnia karanioŭ i tradycyi, dumać pra «śvietłuju budučyniu».
Baćki ž, narodžanyja i ŭzhadavanyja ŭ atmaśfiery biaźvierja i biaspamiactva, byli asudžanyja, abo prymać paviarchoŭnaje i niesapraŭdnaje, abo šukać sposaby zasiavać svaju ŭnutranuju pusteču žyćciadajnym zierniem.
Cikava, što bolšaść našych słuchačoŭ naležyć da pakaleńnia baćkoŭ, narodžanych ŭ 1950-1960-ja hady. Kroŭ abudziłasia ŭ ich tady, kali pryśpieŭ čas.
Vielmi spadziajusia i baluča chvareju za toje, kab našyja dzieci pamiž materyjalnymi dabrotami hetaha śvietu i duchoŭnymi skarbami vybirali ŭsio ž apošniaje: «Nie turbujciesia i nie kažycie: «što nam jeści?» albo: «što pić?» albo: «u što apranucca?».
Bo ŭsiaho hetaha šukajuć jazyčniki; viedaje bo Ajciec vaš Niabiesny, što vy majecie patrebu va ŭsim hetym. Šukajcie ž najpierš Carstva Božaha i praŭdy Jaho, i heta ŭsio dadasca vam». (Mf. 6:31-33).
***
Achvočyja bolš daviedacca pra «Škołu praktyčnaj hienieałohi», spryčynicca da jaje dziejnaści, supracoŭničać abo zadać pytańni, mohuć źviartacca pa nastupnych kantaktach:
+375(29) 399-87-33
e-mail: [email protected] (Vadzimu Urubleŭskamu).
