Andrej Kazakievič: Biez «zachodnich reformaŭ» Biełarusi nie abyścisia
11–13 kastryčnika 2013 hoda ŭ Kaŭnasie projdzie Treci Mižnarodny Kanhres daśledčykaŭ Biełarusi. Tudy źjeducca kala 300 śpiecyjalistaŭ z roznych krain śvietu, jakija zajmajucca daśledavańniem Biełarusi i rehijonu Centralnaj, Uschodniaj i Paŭnočnaj Jeŭropy. Adnym z arhanizataraŭ foruma vystupaje instytut «Palityčnaja śfiera». Hutarku ź jahonym dyrektaram doktaram palitałahičnych navuk Andrejem Kazakievičam
— Asnoŭnaja ideja forumu — raz na hod źbirać daśledčykaŭ Biełarusi ŭ roznych halinach (hramadstva, kultura, palityka, mova, historyja), kab prezientavać vyniki svaich daśledavańniaŭ, prajektaŭ, abmianiacca idejami. — Ci jeść padstavy kazać pra ŭnikalny biełaruski šlach raźvićcia? Abo «biełaruski šlach» — heta mif aficyjnaj prapahandy?
— Jaho ideja sfarmulavanaja navat nie biełaruskaj ideałahičnaj viertykallu. U kancy 1990 — na pačatku 2000 hadoŭ niezaležnaja intelektualnaja supolnaść pieryjadyčna zadavałasia pytańniem: čamu Biełaruś hetak mocna adroźnivajecca ad Ukrainy, bałtyjskich krain; na toj čas — vielmi mocna adroźnivałasia ad Rasii, jakaja intehravałasia ŭ suśvietnuju supolnaść. Kali my kažam pra «asablivy šlach», treba razumieć: heta nie prosta stereatypy ci mify, jakija sfarmulavali biełaruskija ŭłady; heta žadańnie razabracca ŭ tym, čamu Biełaruś adroźnivajecca ad inšych krain. Inšaje pytańnie, ź jakim znakam — plusam i minusam? Tut kansiensusu niama i, napeŭna, nikoli nie budzie.
Dumaju, nielha kazać, nibyta Biełaruś idzie «svaim šlacham»: što jana vielmi mocna adroźnivajecca ad usich, što praktykuje zusim inšuju sacyjalnuju, ekanamičnuju, palityčnuju madel. Naturalna, bolšaść z hetych elemientaŭ možna znajści i ŭ inšych krainach. Chacia nabor i asobnyja prajavy, kaniečnie, dla Biełarusi ŭnikalnyja.
Pytańnie adnak nie ŭ tym, nakolki hetaja madel unikalnaja ci nie — pytańnie ŭ tym, nakolki jana adekvatnaja isnamu momantu, nakolki adekvatna moža harantavać i ekanamičnaje raźvićcie, i narmalnuju samarealizacyju ludziej, i ŭ rešcie rešt moža harantavać niejkuju ŭstojlivaść dy stabilnaść.
Prapahanda zaŭsiody kazała, što «my samyja stabilnyja», adnak kali analizavać 20 hod niezaležnaści, to Biełaruś nie źjaŭlajecca takoj ni z ekanamičnaha, ni z palityčnaha punktu hledžańnia. Heta kraina, jakaja maje pastajannyja prablemy, a budučynia pastaŭlena pad sumnieŭ.
Jak tady možna kazać pra niejkuju stabilnaść?
— Raz zahavaryli, to nakolki biełaruskaja sistema adekvatnaja isnujučamu momantu?
— Nielha apielavać štampami i schiemami, ale mnie padajecca — nie adekvatnaja. Jana pakazała ekanamičnuju nieefiektyŭnaść; zachavać nabytki savieckaha času — hetaha zamała, treba, kab u samoj sistemie byli stymuły, unutrany ruchavik dla raźvićcia, udaskanaleńnia. Pabudavanaja sistema hetamu nie spryjaje.
Faktyčna my majem situacyju, kali značnaja častka biełaruskaj ekanomiki žyvie za košt datacyj, za košt prodažu naftapraduktaŭ, kaliju. Vidavočna, takaja sistema nie źjaŭlajecca ni ŭstojlivaj, ni efiektyŭnaj. Dazvolić sabie raskošu takim čynam raskidvacca resursami, daciravać značnuju častku ekanomiki, nasielnictva, — vidavočny tupik.
Biełaruś da hetaha času zastajecca vielmi izalavanaj, jana nie moža narmalna kamunikavać z zachodnimi krainami, ź Jeŭropaj (a pałova miažy — ź Jeŭrapiejskim Sajuzam), što jašče raz dakazvaje jaje nieefiektyŭnaść. Kab jana była efiektyŭnaj, to zmahła b prydumać adpaviednyja miechanizmy i ŭpisacca ŭ mižnarodny kantekst, mieć niekanfliktnyja stasunki z usimi krainami.
Dziela narmalnaj intehracyi ŭ suśvietnuju supolnaść treba prosta vykonvać praviły, jakich nie tak i šmat, trymać siabie ŭ peŭnych ramkach: naprykład, imknucca da taho, kab nie parušać pravoŭ čałavieka, pravodzić demakratyčnyja vybary i hetak dalej.
Adnak biełaruskaja sistema tak nie pracuje.
— Ci moža Biełaruś madernizavać svaju sistemu biez vykanańnia standartnaha naboru «zachodnich reformaŭ»?
— Mnie padajecca, što nie. Prynamsi, kančatkova vyrašyć prablemy źniešniepalityčnaj izalacyi i ekanamičnaj efiektyŭnaści biez vykarystańnia «zachodniaha naboru», chacia b častkova, Biełaruś nie zmoža. Ekanamičnaja efiektyŭnaść patrabuje mabilnaści sacyjalnaj, mabilnaści palityčnaj.
Časta našu krainu paraŭnoŭvajuć ź Sinhapuram — ekanamična efiektyŭnaj, ale aŭtarytarnaj krainaj. Ale Sinhapur vielmi adroźnivajecca ad Biełarusi poŭnaj prazrystaściu sistemy, Sinhapur intehravany ŭ suśvietnuju ekanomiku nastolki, što Biełarusi i nie śniłasia.
Dziela pavyšeńnia ekanamičnaj efiektyŭnaści nieabchodna pravodzić peŭnyja palityčnyja źmieny, treba, kab miascovyja supolnaści ŭdzielničali ŭ palityčnym žyćci, treba vynajści miechanizmy, jakija b dazvolili rekrutavać novych ludziej u palityku.
Biełaruskaja ž madel spryjaje źjaŭleńniu nievialikaj aliharchii, i na hetym usie. Jana moža vielmi efiektyŭna vyklučać z palityki peŭnyja sacyjalnyja hrupy — ad apazicyi da ludziej, jakija prosta jej nie padabajucca, ale nie ŭklučać.
Vyrašyć prablemu źniešniaj izalacyi biez uviadzieńnia elemientarnych demakratyčnych standartaŭ niemahčyma. Bo ŭ hetych adnosinach ZŠA razam ź Jeŭjropa zajmajuć dastatkova pryncypovuju pazicyju, i kab palepšyć ź imi stasunki, peŭnuju častku standaraŭ daviadziecca pryniać.
— Ci jeść alternatyva?
— Biełaruskija ŭłady bačać alternatyvu ŭ subsidyjach z boku Rasii. Heta dazvolić peŭnym čynam stabilizavać situacyju, ale nijak nie vyrašyć ni prablemu izalacyi (naadvarot, moža tolki ŭzmacnić, i Biełaruś budzie pieratvorycca ŭ rasijski pratektarat), ni ekanamičnaj efiektyŭnaści. Na datacyjach nikoli nie paŭstajuć surjeznyja reformy, źnikajuć stymuły dla samaŭdaskanaleńnia.
— Kanflikt «Urałkalija» z «Biełaruśkalijem» pakazvaje, što nie ŭsie tak prosta z rasijskaj alternatyvaj…
— Tak. Za datacyi daviadziecca addać peŭnuju častku ŭłady i peŭnuju častku ŭłasnaści — biez nazvanych składnikaŭ hetaj alternatyvy nie stanie.
Kali Rasija i budzie ŭskosna ci napramuju davać hrošy biełaruskamu režymu, to zapatrabuje peŭnuju i kankretnuju płatu pa formule «častka ŭłady i častka ŭłasnaści».
— Vopyt jakich krain pry refarmavańni biełaruskaj madeli nam najbolš padychodzić?
— Aryjentavacca na kankretnyja krainy, napeŭna, niama sensu, bo kožnaja idzie svaim šlacham, maje svoj histaryčny dośvied, svaju palityčnuju sistemu — skapiravać heta niemahčyma. Kali my kažam, naprykład, pra Paŭnočnuju Jeŭropu — tym bolš: tam dziaržavy isnujuć stahodździami. Samaja «maładaja», Narviehija, — krychu bolš za stahodździe, ale maje svaje histaryčnyja tradycyi, tam daŭno sfarmavałasia nacyja, pierad jej daŭno nie staić pytańnie suvierenitetu, jana samastojna siabie ŭtrymlivaje. Dyj vielmi mocnyja kulturnyja adroźnieńni ad Biełarusi —
Chutčej, treba aryjentavacca na dośvied nie krain uvohule, ale — na dośvied refarmavańnia asobnych halin vytvorčaści, ci siektaroŭ: vyšejšaj adukacyi, sielskaj haspadarki, miascovych supolnaściaŭ, raźvićcia miedyjarynka.
Heta tyja śfiery, u jakich prykłady paŭnočnych krain mohuć być cikavymi dla Biełarusi. Ale ŭ lubym vypadku da pieraniaćcia čužoha vopytu treba padychodzić tvorča.
