Chviedar Niuńka: «Isnujučaja sistema nie vychoŭvaje patryjotaŭ Biełarusi»

Siabra Prezidyumu Rady BNR, kiraŭnik Tavarystva biełaruskaj kultury ŭ Vilni Chviedar Niuńka pastaviŭ dyjahnaz biełaruskamu hramadstvu, raspavioŭ, čamu staŭ nieŭjaznym na radzimu, i ci chapaje jamu piensii na hodnaje žyćcio.

Ciažka pavieryć, što hetamu mocnamu, ruchavamu čałavieku ź nievierahodna žyvymi vačyma ŭ hetym hodzie spoŭnicca 85. Chviedar Niuńka z 1943 hoda žyvie ŭ Vilni, ale zastaŭsia biełarusam.

Dziakujučy jahonym namahańniam u staradaŭniaj stalicy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ŭstalavany pomniki na mahiłach biełaruskich dziejačoŭ, adkryty miemaryjalnyja doški Francysku Skarynu, Kastusiu Kalinoŭskamu, Janku Kupału i inšym słavutym suajčyńnikam. Naprykancy minułaha hoda Chviedaru Niuńku admovili ŭ vydačy ŭjaznoj vizy ŭ Biełaruś.

— Niekalki dzion tamu ja bačyŭsia z pasłom Biełarusi ŭ Litvie Dražynym, ale my ź im nie razmaŭlali. Heta adbyłosia na adkryćci miemaryjalnaj doški Janku Kupału, — raspaviadaje surazmoŭca. — Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» źviarnułasia ŭ Ministerstva zamiežnych spraŭ, kab jany patłumačyli, čamu mnie admovili ŭ vizie. Ja dumaju, što adkazu nie budzie.

Sam Niuńka miarkuje, što jaho zrabili nieŭjaznym na radzimu za toje, što jon adkryta vystupaje suprać režymu i staić na pazicyjach radykalnych pieramien, jakija pavinny adbycca ŭ Biełarusi, kab jana stała jeŭrapiejskaj krainaj, a nie izhojem pierad usim śvietam, jak heta jość siońnia.

— Pa praŭdzie, ja nie nadta i chaču mieć mahčymaść jeździć i hladzieć toje, što ciapier dziejecca ŭ Biełarusi, — havoryć Chviedar Jakubavič. — Ale heta nienarmalna, uličvajučy, što 24 hady ja pracuju tolki dla Biełarusi, dla adnaŭleńnia spadčyny biełaruskaj u Vilni. Ale ja nie pieražyvaju. Vieru ŭ lepšuju budučyniu, chacia, kaniečnie, stanovišča na Biełarusi jak nikoli niebiaśpiečnaje. Niama ŭpeŭnienaści ŭ tym, što možna zachavać niezaležnaść, svabodu pry tych adnosinach, jakija isnujuć pamiž Łukašenka i Pucinym. Ja maju na ŭvazie režym u Rasii, jaki pa sutnaści ŭ niejkaj stupieni kapiruje toje, što adbyvajecca na Biełarusi.

Na žal, režym u našaj krainie zaležyć ad Rasii. Biełarusy nastolki pasiŭna siabie pavodziać, nastolki jany zapałochanyja… Paźniak pravilna skazaŭ: «Što moža być horš rabstva? Tolki vajna. Ale navat vajna jość lepšy varyjant, čym rabstva». Kolki biełarusaŭ paciarpieli za svaje pohlady, trapili ŭ turmy, znachodziacca pad nahladam milicyi i KDB. Na akcyi ŭ ich padtrymku prychodziać adzinki. I heta ŭ dvuchmiljonnym Minsku, dzie pavinny vychodzić dziesiatki tysiač! Honaru nam heta nie robić. Atrymlivajecca, što jak narod, jak nacyja my znachodzimsia na stadyi stanaŭleńnia.

Siońnia my majem apazicyju, jakaja nie znachodzić ahulnaj movy pamiž saboju. Kali litoŭcy zmahalisia za niezaležnaść, jany byli jak adziny kułak — zładžanyja, salidarnyja.

Možna dapuścić sprečki i surjoznaje nieparazumieńnie, ale heta ŭžo kali jość nadziejnaja niezaležnaść. U Biełarusi druhaja situacyja. My jašče ničoha nie damahlisia, ale nie majem ni salidarnaści, ni adzinaj pazicyi. Padčas vybaraŭ my bačym, što jość chvaroba liderstva, ci tak zvanaha «voždizma». Kožny choča być prezidentam. Z hetaha atrymoŭvajecca pšyk, i my padyhryvajem režymu i jaho antybiełaruskaj palitycy. Mnie navat niezrazumieła, jak mohuć stolki ludziej pretendavać na prezidencstva. Kali budzie narmalnaja dziaržava, chopić pasadaŭ dla ŭsich dziejačoŭ. Palityki pavinny kiravacca nie svaimi asabistymi intaresami, a intaresami svajoj krainy.

— Jak vy ličycie, što moža abjadnać biełaruskuju apazicyju?

— Naša razroźnienaść moža pryvieści da taho, što my zhubim Biełaruś, i adradzić jaje nam bolš nie ŭdasca.

Na maju dumku, palityki musiać pracavać ź ludźmi, pavyšać ich nacyjanalnuju śviadomaść, zmahacca za movu. Mova jość toje, što nas pavinna abjadnoŭvać, adroźnivać ad druhich narodaŭ. Kali siońnia biełarus nie karystajecca svajoj movaj, nieviadoma, chto jon jość.

— Jak vy patłumačycie toje, što šmat biełarusaŭ, jakija zarablajuć takija nievialikija hrošy, vierać Łukašenku?

— Heta fienamien adsutnaści ŭ ludziej cikavaści da palityki i demanstracyja nizkaha ŭzroŭnia palityčnaj adukacyi. Jany ličać, što heta brudnaja sprava, što z palityki chleb jeści nie budzieš.

U adroźnieńnie ad biełarusaŭ, litoŭcy, u tym liku i ź sielskaj miascovaści, navat u saviecki čas cikavilisia spravami nie tolki ŭ svajoj dziaržavie, ale i ŭ susiedziaŭ. Ich kruhahlad značna šyrejšy.

Jany staviacca krytyčna da svaich. A ŭ biełarusaŭ chvaroba adnabakovaj infarmacyi, jakaja vyklikanaja spažyvańniem pradukcyi dziaržaŭnych miedyjaŭ.

— Spadar Chviedar, vašyja ŭnuki havorać pa-biełarusku?

— Ja, kaniečnie, ź imi tolki pa-biełarusku razmaŭlaju. My žyviem asobna. U syna žonka ruskaja, a ŭ dački muž anhličanin…

Voś u vilenskaj biełaruskaj himnazii navučajecca kala paŭtary sotni vučniaŭ. Heta vielmi mała. Baćki vučniaŭ razvažajuć: kali nie patrebnaja biełaruskaja mova ŭ Biełarusi, to navošta vyvučać jaje ŭ Litvie?

Ja liču, pavinien być stymuł dla vyvučeńnia biełaruskaj movy. Nie prynukaj, nie muštraj vajskovaj. Skažam, dapłočvać nastaŭnikam, jakija vykładajuć na movie.

Amal u adzin čas u Litvie i Biełarusi pryniali zakony, jakija nadavali litoŭskaj i biełaruskaj movie status adzinaj dziaržaŭnaj. U Biełarusi było dziesiać hadoŭ na biełarusizacyju, u litoŭcaŭ na hetuju prahramu advodziłasia piać. Vynik my bačym. Bieź viedańnia svajoj movy ŭ Litvie ty nie možaš atrymać nijakaj pasady. Heta zakon dla ŭsich cyvilizavanych krain. Siońnia ŭ Biełarusi ty budzieš iści pa vulicy i havaryć pa-biełarusku, i milicyja moža pacikavicca, chto ty taki, moža, «piataja kałona». U Biełarusi navat za savieckim časam było bolš biełaruskaści, čym my majem siońnia.

— U hetym hodzie vam spaŭniajecca 85. Vy zadavolenyja svaim žyćciom?

— Dumaju, što takich ludziej niašmat, kab prajści svajo žyćcio i pa novaj paŭtaryć. Ja b ničoha nie źmianiŭ. Heta i jość ščaście.

Maja žonka, jakoj niama ŭžo 12 hadoŭ, kazała, što staraść nie moža być ščaślivaj. Jana moža być spakojnaj albo niaščasnaj. Atrymałasia ŭ mianie staraść nie tolki spakojnaja, ale i ščaślivaja.

Ja ŭsiaho dabiŭsia ŭ žyćci svajoj pracaj. Za 85 hadoŭ ja nikoli ni z kim nie sudziŭsia.

U mianie zachoŭvalisia dobryja adnosiny z susiedziami. Heta taksama vialikaja sprava, bo ŭsiakija byvajuć skandalisty. Paraić kamuści, jak stać ščaślivym, niemahčyma. Adzin dumaje, jak karjeru zrabić, druhi, jak dom pabudavać. A što značyć ščaślivy čałaviek? Kali jon siabie adčuvaje dobra. A jon tady nikomu nie zajzdrościć, nikomu nie žadaje zła, zadavoleny saboj i ludźmi. Jon dobry čałaviek.

Ja nie adčuvaju, što mnie 85 hadoŭ. Ja mahu prajści dziesiać kiłamietraŭ piechatoju, prysieści na piać chvilin, i znoŭ prajści stolki ž. Nie viedaju, kamu za heta być udziačnym, ale heta i jość ščaście.

— Časam toje, čaho chočaš usim sercam, nie dajecca tabie. Ci treba canić toje, što jość, i nie imknucca da vysokich zor?

— Zychodzić treba z realnaści i razumieć, što kali ty hetaha nie možaš, — nie stavić takoj mety pierad saboj.

Ja dabivaŭsia svajho. Kali ŭ mianie źjaviłasia siamja, majoj metaj było zarabić na svoj dom. Ja byŭ savieckim inžynieram. Heta značyła, što ŭ mianie abmiežavanyja hrošy i mahčymaści. Tym nie mienš, ja pabudavaŭ svoj dom u Vilni.

Dom jość, a ja małady, i chočacca apranucca pryhoža i pajechać kudyści, i dla žonki štości zrabić. A dom svoj — heta jak aščadnaja kasa. Tudy možaš kłaści biez kanca. Tamu ja vyrašyŭ, što dom ja pradam, i my z žonkaj adzieniemsia i pajeździem pa kurortach. Tak i zrabiŭ.

Chacia ludzi kazali, što dom nichto nie pradaje. Pytalisia, dzie ty budzieš žyć. Ale potym usio atrymałasia, i kvatera znajšłasia z časam. Ja nie bajaŭsia mianiać niešta ŭ žyćci. Nie mahu skazać, što ŭsio lohka atrymlivałasia.

Voś pamiataju, majoj studenckaj maraj była mašyna. I dziela hetaha ja zdaŭ na pravy, uładkavaŭsia na pracu na kanikuły, potym pracavaŭ šafioram u prafiesara akademii, dzie vučyŭsia. Daviałosia i pazyčyć.

I jak tolki skončyŭ adukacyju, kupiŭ novuju «Pabiedu». Ty siadziš u hetaj mašynie, a jana jašče farbaj zavadskoj pachnie. Heta taksama ščaście. U toj čas ministry jeździli na «Pabiedach». Heta byŭ 1954 hod.

U ludziej, jakija pracavali u handli, naprykład, mieli hrošy, ale nie mahli nabyć mašynu, bo partyja pacikaviłasia b, adkul u ich hrošy. Da mianie nielha było prydracca. Pa-pieršaje, ja byŭ biespartyjny, pa-druhoje — saviecki inžynier. U mianie nijakich kałymaŭ niama.

— Nie pabili vam zajzdrośniki «Pabiedu»?

— Ja sam jaje pabiŭ. Bo časam jeździŭ pjany. A byvała i tak, što napješsia i nie pomniš, jak pryjazdžaješ.

— I jak žonka na heta hladzieła?

— Ažaniŭsia ja paźniej. Pierad dziaŭčatami ja nie kazaŭ, što heta maja mašyna, bo viedaŭ, što klunuć nie na mianie, a na aŭtamabil. Ja havaryŭ, što šafioram pracuju. A budučaj žoncy skazaŭ praŭdu. Ja vielmi lubiŭ svaju žonku. Mnie pašancavała sustreć takoha čałavieka.

— Vy tak i nie ŭstupili ŭ partyju?

— Nie. Ja i ŭ kamsamoł nie ŭstupaŭ. Praŭda, pijanieram ja staŭ pieršym va ŭsim horadzie. Adbyłosia heta paśla taho, jak u 1939 hodzie ŭ Ščučynie my z baćkam z kvietkami sustreli čyrvonaarmiejcaŭ.

Napiaredadni baćka, jaki mieŭ svaju kramu, damoviŭsia ź inšymi handlarami, pieravažna žydami, što razam buduć sustrakać vyzvalicielaŭ. Ale žydy nie źjavilisia: jany byli razumniejšyja i bolš aściarožnyja. Baćka abniaŭsia z kamisaram, i jaho pryznačyli starejšym u miascovaj uładzie. Navat handlavać dazvolili. A ja staŭ pijanieram. Na śviacie kastryčnickaj revalucyi ja ad imia pijanieraŭ vystupaŭ. Miascovyja palaki chacieli mianie paviesić na čyrvonym halštuku…

Potym baćku pačali rychtavać, kab vyvieźci, bo jon byŭ kupiec, a značyć, vorah naroda. Z kvatery nas vykinuli. A ja jašče vyrazaŭ dla škoły piacikancovyja zorki, bo nie razumieŭ, što heta nie naš stroj, i tyja, kaho my sustrakali jak vyzvalicielaŭ, nie zusim svaje. Da vajny mieŭ savieckuju śviadomaść, a paśla vajny zrazumieŭ, što takoje jość saviecki stroj.

— Vam davodziłasia rasčaroŭvacca ŭ svaich ideałach?

— Nie. Tolki ŭ ludziach. Kali čałavieku rabiŭ dabro, a jon tabie adpłočvaŭ złom.

— Spadar Chviedar, miarkuju, našym čytačam cikava budzie daviedacca, jak žyviecca litoŭskamu piensijanieru. Skažycie, vy zadavoleny tym, jak kłapocicca ab vas dziaržava?

— Ja atrymlivaju piensiju takuju, jakaja była u apošnija hady u savieckich rublach. Tady prajezd kaštavaŭ čatyry kapiejki, a ciapier kaštuje dva lity.

Miasa kaštavała dva rubli, a ciapier mo dziesiać litaŭ. Ale ja caniu bolš za ŭsio svabodu. Ekanamična siońnia ciažej.

Bolšaść choča, kab było bolš ekanamičnaj stabilnaści, čym svabody.

Dzieci dapamahajuć, kali mnie čaho nie chapaje. Jany mnie dorać usio darahoje, naprykład, televizar. A žyvu ja vielmi ścipła. Jak praviła, kuplaju ŭsie, što tańniejšaje. Choć mahu sabie dazvolić i daražejšaje.

— Ci jość kamu vas zamianić na pasadzie kiraŭnika Tavarystva biełaruskaj kultury?

— Naša rada składajecca ź dzieviaci čałaviek. Kožny miesiac naša Tavarystva ŭznačalvaje adzin ź ich. Hladzim, što z kaho budzie.

—Pra što ŭ žyćci vy škadujecie?

— Škaduju pra toje, što niahledziačy na našyja namahańni, nie baču Biełaruś cyvilizavanaj dziaržavaj.

Biełaruś, jakaja uvajšła jak zasnavalnik u AAN i mieła bolš šancaŭ pra siabie zajavić. Jana ničoha nie vykarystała, i siońnia jak izhoj u vačach usiaho śvietu. Na žal, isnujučaja sistema nie vychoŭvaje patryjotaŭ Biełarusi, jakija hatovyja za jaje zmahacca. Siońnia biełarusy nie viedajuć movy, nie treba im niezaležnaść i demakratyja.

Taćciana Husieva, Salidarnaść

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH