«Zhaładaŭsia pa vieršach». Źmicier Višnioŭ raskazaŭ pra budučyja knihi i łabaratoryju tvorčaści
Novaja epocha raskidała biełaruskich litarataraŭ pa śviecie, źniščyła byłyja asiarodki, dzie ŭsie mahli raz-poraz sustrakacca i dzialicca dośviedam. Adnoj z takich placovak była kniharnia i vydaviectva «Halijafy» ź niaźmiennym kiraŭnikom — paetam i prazaikam, mastakom i kulturtrehieram Źmitrom Višniovym, jaki ciapier žyvie ŭ Hiermanii. Bellit.info hutaryć ź viadomym aŭtaram pra toje, što moža padtrymlivać piśmieńnika ŭ hety składany čas.
— Kali my niešta hublajem, nadta kaštoŭnaje, važnaje, da nas prychodziać rospač i kryŭda. Što za pačućci apanoŭvajuć vas, čałavieka, jakoha pazbavili spravy žyćcia, zrujnavali pracu dziasiatkaŭ hadoŭ?
— Zrazumieła, što ja nikoli b sam nie staŭ zakryvać vydaviectva «Halijafy», jakomu addaŭ ładny kavałak žyćcia — piatnaccać hadoŭ. Niahledziačy na šmatlikija ciažkaści — šalonuju arendu, padatki — prajekt byŭ paśpiachovym. Za šmat hadoŭ vakoł vydaviectva sfarmavałasia vialikaje koła aŭtaraŭ (z ulikam almanachu «Teksty», ličba siahała daloka za sotniu).
Aproč taho, była adładžanaja praca z karektarami, redaktarami, viarstalnikami, dyzajnierami, mastakami, pierakładčykami. My vydavali ŭ siarednim 50 aryhinalnych pazicyj na hod. Pryjarytetnymi byli knihi ajčynnych litarataraŭ. Vydaviectva — heta ž nie žyvy arhanizm: kali zakryłasia adno, pry žadańni možna stvaryć i novaje. Zrazumieła, što ŭvieś hety praces kaštuje niejmaviernych vysiłkaŭ.
«Halijafy» ciapier zastajucca tolki vałanciorskim prajektam pry vydavieckaj inicyjatyvie «33 knihi dla inšaj Biełarusi». Zamiest vydańnia 50 knih na hod my budziem dapamahać u padrychtoŭcy da druku niekalkich biełaruskich knih. Niadaŭna, supolna sa šviejcarskim vydaviectvam Diaphanes, była vydadziena antałohija «Nietutejšyja: Reversion. Biełaruskaja ekśpierymientalnaja dramaturhija («TVŁ», «Bum-Bam-Lit»)».
U kožnaj historyi šukaješ stanoŭčyja momanty. Ciapier ja asabista maju mahčymaść bolš aktyŭna zajmacca ŭłasnaj tvorčaściu — pisać knihi i karciny. I atrymlivaju ad hetaha vialiki kajf.
— A što jašče trymaje? U čym znajšoŭsia sens?
— A sens nikoli i nie hublaŭsia — siamja, tvorčaść. Heta trymała i praciahvaje trymać.
— Zahavaryli pra tvorčaść. Ci pišacca zaraz? I pra što chaciełasia b napisać?
— Pišacca. Roznaje i ŭ roznych žanrach. Da prykładu, da vyjezdu ź Biełarusi ja ŭvohule hadoŭ ź siem nie moh pisać vieršy. A kali letaś vyjechaŭ na dźvie miesiačnyja litaraturnyja rezidencyi — spačatku ŭ Šviecyju, u Amol, potym u Niamieččynu, u Vipiersdorf, — usio raptam źmianiłasia: vieršy pasypalisia jak hryby ŭ košyk. Ja adčuŭ, što vielmi zhaładaŭsia pa paezii.
Dosyć doŭha ja zabivaŭ unutry vieršy i pačućci jak niešta niepatrebnaje i niedarečnaje. I tolki kali ja vyrvaŭsia ź biełaruskaha kancłahiera, mianie nibyta prarvała — ja nie moh supakoicca. Novyja vieršy zapisvalisia litaralna štodnia. Ciapier pišucca taksama i ese, apaviadańni, patrošku pracuju nad vialikaj prozaj.
Pra što pišacca? Pra toje, što adbyvajecca vakoł, pra toje, što chvaluje, pra Bierlin, dzie ciapier žyvu, pra siabroŭ, pra vajnu, pra represii ŭ Biełarusi, pra kapitana Baradu. Chacieŭ by dapracavać raman ciaham najbližejšych miesiacaŭ.
Ciapier nad maim zbornikam paezii «Niepadparadkavańnie» pracujuć pierakładčyca na niamieckuju movu Nina Vieler i redaktarka Iryna Hierasimovič. Miarkujecca, što kniha vyjdzie ŭ nastupnym hodzie ŭ adnym ź niamieckich vydaviectvaŭ adrazu pa-biełarusku i pa-niamiecku.
Fota: Maximilian Gödecke
— Dziakujučy tvorcam, uvajšoŭ u žyćcio taki paniatak, jak plonnaja časina dnia/hoda. A napraŭdu, kali vam pišacca najlepš?
— Viedaju, što niekatoryja pišuć pa načach, a ŭ mianie ž naadvarot samy plonny čas — heta pieršaja pałova dnia. Davoli časta ja rablu šmat zapisaŭ u natatniku, potym pieranošu ich na kampjutar. Uvohule dla mianie važna, kali ja niešta zapisvaju, kab pad rukoj była biełaja papiera, bo na raźliniejenaj albo ŭ kletačku mnie pracavać niazručna. Byvaje, što pišu i adrazu na kampjutary.
— Kab mnie tvaryć — dyk treba samota, zručnaja kłavijatura, pačak cyharet i kava. I jašče kab ad ranicy z žonkaj nie pasvaryŭsia. I kab z rodnymi ŭsio było dobra. A vam?
— Raniej u mianie była ŭstojlivaja zvyčka pisać pad šum. Dačka kryčyć ci śpiavaje, u niešta hulajecca, ci niechta hrymić — ja prosta psichałahična adasablaŭsia ad usiaho, aničoha nie zaŭvažaŭ i pracavaŭ nad knihaj. Ciapier znoŭku pryzvyčaiŭsia da kamfortu — pišu zranku paśla taho, jak advodžu dačku ŭ škołu.
Padabajecca zajmacca tvorčaściu za šyrokim stałom, jaki nie zavaleny knihami, a nahadvaje ŭźlotnuju pałasu. Biezumoŭna, kubak dobraj čornaj kavy biez cukru stymuluje da pahłybleńnia ŭ tekst. Uvohule lublu zanatoŭvać padčas vandrovak — u ciahnikach, hatelach, parkach. Zaŭvažyŭ, što mnie dobra pišacca, kali nadychodzić depresija ci paśla niejkaj svarki.
— Pierad tym jak sieści za pracu… U vas jość niejki asablivy rytuał pierad pačatkam pracy ci pierad pačatkam niečaha novaha?
— Napraŭdzie, pa-roznamu — usio zaležyć ad abstavinaŭ. Vielmi dobra stymulujuć da pracy dedłajny. Heta, viadoma, nie tyčycca paezii, ale dobra spracoŭvaje z eseistykaj i prozaj. Kali viedaješ, što praz tydzień tabie treba zdać tekst u vydaviectva, — siadaješ i pišaš.
Kali dedłajn na ciabie nie ciśnie, možna doŭha chadzić vakoł piśmieńnickaha stała i, jak kažuć, raskačvacca i prydumlać sabie roznyja admazki. Maŭlaŭ, siońnia nie pišacca, albo siońnia kiepski nastroj, ci voś fabuła nie vybudoŭvajecca i hetak dalej. Ja b žartam dadaŭ: treba zredčas dla siabie prydumlać rytuał pad nazvaj «dać sabie čaroŭnaha vyśpiatka».
Darečy, pra kavu, stoł, papieru ja ŭžo kazaŭ. Nasamreč, kali tekst pre, jaho možna zapisvać dzie zaŭhodna i na čym zaŭhodna.
— A dziela čaho my pišam i tvorym?
— Cudoŭnaje pytańnie. I kožny adkaža sapraŭdy pa-svojmu. Chtości piša dziela słavy, chtości — dziela hrošaj. Dla kahości heta moža być psichaterapijaj.
Pamiataju, u padletkavym uzroście ja čytaŭ knihu Andre Marua «Try Dziuma» i pa-dobramu zajzdrościŭ Alaksandru Dziuma, jaki vielmi šmat pisaŭ, mnoha zarablaŭ, pjanstvavaŭ — słovam, žyŭ napoŭnicu. Napeŭna, šmat chto z nas maryŭ tady być takim samym, zapatrabavanym piśmieńnikam.
Zajzdrościŭ ja tady, jak heta i nie dziŭna ciapier, taksama Siervantesu, jaki ŭ viaźnicy stvaryŭ svoj znakamity raman pra Don Kichota.
Samomu mnie siońnia ŭžo ciažej adkazać na pytańnie, navošta ja pišu. Pa-pieršaje, ja, napeŭna, užo i nie mahu biez hetaha. Pa-druhoje, heta toje, što ŭ mianie lepš za ŭsio atrymlivajecca. Chočacca napisać knihu, jakaja budzie navatarskaj i značnaj.
— Kažuć: kožnamu aŭtaru — svoj čytač. Moža, jość niešta nienaturalnaje ŭ tym, kali adnyja piśmieńniki litaralna abahaŭlajucca ŭsimi, a inšyja zusim nieviadomyja? Ci tak pavinna być?
— Nie dumaju. Ja pierakanany, što ŭ sučasnaj biełaruskaj litaratury šmat viektaraŭ pierabłytanyja.
Da prykładu, siońnia amal kožny aŭtar imkniecca zaličyć svaje tvory da intelektualnaj litaratury. Choć bolšaść imionaŭ, jakija siońnia na słychu, chutčej pracujuć na masavaha spažyŭca. I čytač hety mif taksama lehitymizuje, bo paviedamić siabram, što ty pračytaŭ knihu intelektualnaj paezii ci prozy, heta značyć nibyta spryčynicca da kłuba abranych. Heta nibyta kruta. Tamu my i ździŭlajem davoli časta zamiežnikaŭ svajoj litaraturnaj papsoj, jakuju vydajem za intelektualny pradukt.
Da čaho heta ja viadu? Na moj subjektyŭny pohlad, našyja napraŭdzie važnyja sučasnyja aŭtary pakul zusim nie na słychu siarod ajčynnaha čytača, tym bolš jany amal nieviadomyja dla zamiežnikaŭ. Bo
čaściej za ŭsio siońnia pierakładajuć na zamiežnyja movy samych aktyŭnych i naporystych, tych, što ŭmiejuć samapijarycca. Ale heta nie pakazalnik litaraturnaha ŭzroŭniu.
Tamu ja dumaju, što ŭ kožnaha talenavitaha piśmieńnika svoj niepaŭtorny i pakručasty šlach i svoj čytač.
— Naastaču: a čaho chočacca najbolš? Voś kab zaŭtra pračnucca — i jano było?
— Pračnucca ŭ baćkavaj chacie razam z mamaj i tatam, papić razam harbaty, pahamanić…
Čytajcie taksama:
Vydaviec Źmicier Višnioŭ: Ja vyrašyŭ pakul nie śpiašacca dachaty
Ahučany karotki śpis naminantaŭ premii imia Karłasa Šermana dla pierakładčykaŭ
