Śviatłana Aleksijevič: Spravu Kurapat dalej moža zrušyć tolki Jakubovič
Nobieleŭski łaŭreat pa litaratury Śviatłana Aleksijevič u hutarcy z «Našaj Nivaj» parazvažała pra toje, čamu ŭ Kurapatach usio jašče nie źjaviŭsia dziaržaŭny pomnik, a taksama paraŭnała Rasiju i Biełaruś.
Fota Iryny Arachoŭskaj.
«Naša Niva»: Śviatłana Alaksandraŭna, u krasaviku vam prapanoŭvali ŭznačalić kamisiju pa miemaryjalizacyi Kurapataŭ. Moža być, byŭ nie lepšy čas, vy admovilisia. Adnak sprava nie ruchajecca, patrebny čałaviek, jaki byŭ by ruchavikom hetaha pracesu. Ci nie źmianilisia vašy płany?
Śviatłana Aleksijevič: U mianie niama ŭpłyvu na siońniašniuju ŭładu, tamu vidavočna, što ja była b biaśsilnaja. Kantaktu z uładaj niama, a treba było b źviartacca na samy vierch. Mieć mahčymaść źviarnucca da naroda, śpiecyjalistaŭ, takoj svabody ŭ mianie nie budzie. A akazacca maryjanietkaj u rukach ułady mnie prosta niajomka.
Ja dumała pra heta ŭsio, ale ja biezdapamožnaja, jak i luby svabodny čałaviek u takoj situacyi. Kali b chtości i moh heta zrušyć ź miesca, to tolki Pavieł Jakubovič [hałoŭny redaktar haziety «Sovietskaja Biełoruśsija», nabližany Alaksandra Łukašenki].
Heta ž usienarodnaja sprava, ale ŭ jaje niama padmurku. Bo spačatku treba asudzić stalinskija represii, adrefleksavać ich. U nas, kaniečnie, kryšačku pra heta skazali, bo niama kudy adstupać, ludzi žyćcio pakłali, kab Kurapaty stali Kurapatami. A hetaha padmurku niama, svabody ŭ hramadstvie niama. Pra Stalina razmovy, pra ŭsio… Naadvarot, ciapier čas Stalina. Dziakuj bohu, što tolki ŭ Rasii. Ale ja dumaju, što ŭ rozumach niekatorych našych ludziej heta taksama jość.
Z majho boku naiŭna mierkavać, što ŭ adzinočku niešta možna zrabić, być hetkim don Kichotam. Navat z hrupaj entuzijastaŭ ciažka! Nichto siońnia nie słuchaje i nie čuje svabodnych ludziej. Sprava navat nie ŭva mnie, ci b ja chacieła, ci nie chacieła. Sprava ŭ tym, što takija ludzi, jak ja, uładzie niepatrebnyja.
«NN»: Jak vy ličycie, čamu hetaja inicyjatyva zahłuchła?
SA:
Heta była asabistaja inicyjatyva Jakuboviča. Viedajecie, jon vielmi składany čałaviek. U im šmat Jakubovičaŭ — ciomny, śvietły… Tut jamu čamuści zdałosia, što niešta moža vyrašyć, ale navat u jaho nie ŭdałosia.
«NN»: Niekalki hadoŭ tamu kiraŭnik Biełarusi Alaksandr Łukašenka vykazvaŭ žadańnie naviedać Kurapaty, ale ŭsio jašče nie zrabiŭ hetaha.
SA: Tak. Z čaho pavinny pačynacca takija mierapryjemstvy?
Prezident pavinien naviedać Kurapaty. Pavinien stać na kaleni, jak niekali zrabiŭ niamiecki prezident Rychard fon Vajczekier, pramović pakajannyja słovy pierad svaim narodam, pierad śvietam.
Što značyć pomnik biez ruchu i novych idej, dumak, refleksij na minułaje? Što značyć pomnik? Niešta farmalnaje. Jon moža być vykarystany aŭtarytarnaj uładaj u svaich metach. Ja nie baču, jak da takoha pomnika moža pryjści narod. Pakul heta prosta dumka entuzijastaŭ. A narod i ŭłada vielmi spakojna na heta reahujuć, ułada navat razdražniajecca.
«NN»: Ci vierycie vy, što ŭłady mohuć pajści na asudžeńnie stalinskich represij?
SA: Dumaju, što nie. My vielmi ciesna źviazanyja z Rasijaj, i choć u nas niama mnohich rečaŭ, jakija pałochajuć nas u Rasii, u nas chapaje svajho.
U nas, na ščaście, nie staviacca pomniki Stalinu, Ivanu Žachlivamu, Muraŭjovu-viešalniku. I dziakuj bohu, što nijakija pravasłaŭnyja nie stajać la «Biełaruśfilma» i nie pratestujuć suprać niejkaha kino pra cara.
Takich rečaŭ nie adbyvajecca. Ale heta ciesnaja źviazka. Cikava, jak buduć dalej raźvivacca adnosiny z Rasijaj, bo Biełaruś — vielmi važnaja kraina dla Rasii. My sami pakul nie viedajem, što nas čakaje, jaki los. Ale ŭ asobny praces ačyščeńnia, demakratyčnaści nie vielmi vierycca.
Takoha kašmaru, jak u Rasii ŭ nas, kaniečnie, niama. Blizkaść da Polščy, Litvy stvaraje inšy mikraklimat u krainie. My ž nie dałučylisia da hetaha antyŭkrainskaha šału. Treba addać naležnaje i našaj uładzie ŭ tym liku. I narod absalutna admoŭna da hetaha stavicca.
Ja niadaŭna była ŭ čarzie da doktara. Pačałasia razmova pra Ukrainu. I ja zaŭvažyła, što za Rasiju byli tolki ruskija ludzi, biełarusy albo maŭčali, albo admoŭna stavilisia.
Kab heta adbyłosia, pavinien być vielmi mocny lidar, nakiravany na demakratyzacyju, abnaŭleńnie hramadstva. Heta pavinien być ci małady lidar, ci čałaviek nie stomleny ad ułady.
«NN»: Usio adno chaciełasia b, kab niejki pomnik ad dziaržavy paŭstaŭ u Kurapatach.
SA: Ja tolki za. Ale dumaju, heta budzie vielmi doŭha ciahnucca.
