22 lutaha ŭ Minsku pačniecca ŭnikalnaja vystava «Praŭda pra Kurapaty»
Minski Pałac mastactva (Kazłova, 3). 17:00.
Heta ŭžo druhaja takaja vystava, papiaredniaja prajšła ŭ kancy 2015 hoda i doŭžyłasia ŭsiaho try dni.
Vystava — dakumientalna-mastackaja: buduć i mastackija tvory, i zdymki, śviedčańni, dakumienty, — usio toje, što adkryli za apošnija paŭtara hoda, kaža inicyjatar i arhanizatar Marat Haravy:
— Ekspazicyja budzie adroźnivacca ad minułaj: my dapoŭnili jaje novymi adkryćciami.
Naprykład, budzie stend «Zona», pryśviečany histaryčnaj tapahrafii Kurapataŭ. My ŭžo dakładna viedajem, jak vyhladała heta miesca ŭ 1930—40-ja. Płot byŭ vyšynioj bolš za 2,5 mietry — niehablavanyja šeryja doški ŭsutyč, ščyliny miž jakimi zakryvalisia nakładnymi doškami-apołkami. My viedajem, dzie stajali varoty, jakija jany byli.
Marat Haravy.
Viedajem, jak była razbudavana sistema achovy terytoryi, dzie stajali budki i navat, imavierna, naziralnyja vyški. Viedajem, jakimi maršrutami (ich było dva) ludziej vieźli na rasstreł z turmy NKVD.
My navat znajšli miesca, dzie była krama, u jakoj achoŭniki «zony» kuplali kiłbasu, chleb i harełku. Pra ŭsio heta jość dakładnyja źviestki.
Z apošnich adkryćciaŭ: vyjaviłasia, što Michaś Zarecki, znakamity piśmieńnik, žyŭ u vioscy Cna. I, vierahodna, pobač z domam, u Kurapatach, jaho i rasstralali.
Takija rečy adkryvajucca, ujavicie! Ja adčuvaju, što i dalej buduć, — zachoplena kaža Marat Haravy.
Brod i Kurapaty
Na vystavie možna budzie razhladzieć unikalny zdymak, źniaty 23 červienia 1941 hoda ź niamieckaha samalota.
Na im bačnyja šaša Zasłaŭje-Kałodziščy, palavaja i lasnaja darohi, pa jakich vieźli na rasstreł u stary hłuchi bor, i častki aharodžy, naziralnyja zbudavańni, i roŭ pierad płotam, i prasieki, i navat sami miescy rasstrełaŭ — śvietłyja plamy siarod drevaŭ.
Pieršaja vystava «Praŭda pra Kurapaty» adbyłasia ŭ 2015-m i doŭžyłasia ŭsiaho try dni.
— A jašče my ciapier dakładna viedajem, što mienavita nazyvałasia Kurapatami, — raskazvaje Marat Haravy. — Heta paŭnočna-ŭschodniaja častka sučasnaha ŭročyšča: padkovapadobny pahorak da vajny byŭ «łysy», biez drevaŭ. A rasstreły adbyvalisia pobač, u lesie, jaki nazyvaŭsia Brod. Ale paśla vajny, kali hoły pahorak zasadzili lesam, dyk Kurapaty zraślisia z Brodam.
Doŭhi čas miascovyja ludzi jašče adroźnivali: hety pahorak — Kurapaty ad Brodu — miesca zabojstvaŭ, ale, kali adbyłosia jahonaje adkryćcio ŭ 1988-m, Zianon Paźniak nazvaŭ Kurapatami ŭvieś lasny masiŭ. Tak u narodzie heta i pryžyłosia.
Kurapaty, fota sa spadarožnika. Sprava, u poli miž Kurapatami i «Ekspabiełam», paralelna kraju ŭročyšča, bačnyja reštki darohi, pa jakoj u 1930-ja vazili na rasstreł ludziej.
Silviestr Mackievič, jaki vyžyŭ paśla rasstrełu
Rasstreły, pa śviedčańniach, pačalisia ŭ Kurapatach u pačatku 1930-ch. Adzinočnyja, redkija — z 1932 hoda. Pik — 1937. Adbyvalisia rasstreły da pačatku vajny i ŭ pieršyja jaje dni. A ŭ adnu vajennuju noč śviedki čuli z-za płotu ŭžo nie adzinkavyja streły, a aŭtamatnyja ci kulamiotnyja čerhi.
Navat kali niemcy ŭžo ŭvajšli ŭ Minsk, pryjechaŭ apošni «čorny varanok» i enkavedzisty rasstralali ludziej.
Na vystavie budzie pradstaŭlena historyja čałavieka, jaki ŭratavaŭsia ad rasstrełu. Silviestr Mackievič, pčalar z Drahičynščyny, byŭ aryštavany ŭ kancy 1940, etapavany ŭ Minsk, a ŭ červieni 1941, u pačatku vajny, jaho razam ź inšymi viaźniami pryvieźli ŭ Kurapaty i rasstralali z kulamiota.
Kuli nie zakranuli čałavieka, i kali enkavedzisty źjechali, jon vybraŭsia z-pad ciełaŭ dy viarnuŭsia ŭ rodnuju viosku.
U kancy vajny Mackievič vyjechaŭ u Čykaha, zajmaŭsia pčalarstvam, pamior u 1986-m u ZŠA.
Śviedki
Kurapaty — atočanaja vioskami samaja vysokaja kropka miascovaści na paŭnočna-ŭschodnim uskrajku Minska. Tamu žychary navakolla viedali pra toje, što tam adbyvajecca, bačyli mašyny ź viaźniami, čuli streły. Marat Haravy i jaho paplečniki z hramadzianskaj inicyjatyvy «Ekśpierty ŭ abaronu Kurapataŭ» šukajuć i apytvajuć śviedak — miascovych žycharoŭ.
— Na adkryćcio vystavy my zaprosim niekatorych śviedkaŭ. Va ŭmovach, u jakich my žyviom, pry niastačy piśmovych i vyjaŭlenčych krynic, uspaminy stanoviacca hałoŭnaj krynicaj infarmacyi — hruntam vusnaj historyi. Pahladzicie, jakuju naležnuju rolu vusnaj historyi i jaje nośbitam nadajuć va ŭsim cyvilizavanym śviecie! U nas heta, na žal, jašče nie dajšło da šyrokaj hramadskaści, da «surjoznych» historykaŭ. A mienavita dziakujučy śviedkam minułaha nie tolki zachoŭvajecca našaja histaryčnaja pamiać, ale i sami biełarusy jak nacyja.
Śviedka rasstrełaŭ u nas tolki adna, kaža Haravy. Heta žycharka Cny, jakaja dziaŭčynkaj razam ź siabrami pajšła ŭ kurapacki les źbirać sunicy. Kali za płot stali zajazdžać mašyny, jana nie paśpieła ŭciačy, schavałasia pad jalinkaj i bačyła rasstreły. Ad strachu stračvała prytomnaść i potym niekalki hadzin nie mahła znajści darohu dadomu.
My znajšli taksama śviedkaŭ, jakija choć nie bačyli rasstreły, ale ŭ pamiaci zachavali šmat vielmi značnych i praniźlivych detalaŭ, jakija dapaŭniajuć ahulnuju karcinu padziej.
Voś što raspaviała spadarynia Lidzija, žycharka vioski Zialony Łuh: «Uvohule, z našaha saŭhasa pachapali mnohich. Dzieści ŭ 1937—1938-m nočču zabrali Antona Matusieviča, jaki žyŭ za Łahojskaj šašoj na chutary, dzie ciapier prypynak tramvaja na vulicy Siadych. Nie pahladzieli, što ŭ jaho čaćviora dzietak, pryčym adzin jašče ŭ kałyscy. Žonka Taćciana kinułasia da muža, enkavedysty jaje adpichnuli, a dzieci pračnulisia i, paŭmiortvyja ad žachu, stojačy raźvitvalisia z baćkam. Taćciana čakała muža dzień-druhi, a potym pajšła ŭ Kurapaty da płotu — raspaviała mnie paśla vajny ich dačka Viktoryja. U ciemry raschvalavanaja žančyna vočy prahladzieła, usio spadziavałasia ŭbačyć svajho Antosia, ale ničoha nie ŭbačyła, tolki pačuła, jak mašyna zajazdžaje za płot. Praź niejki čas z-za zaharadki danieślisia pryhłušanyja huki niejkaj mituśni, potym usio ścišyłasia, i mužčynski hołas jasna vyhuknuŭ: «Ptuški, čamu vy nie lotajecie? Skažycie našym, što my nie vinavatyja!».
Ale śviedki raspaviadajuć nie tolki pra toje, jak adbyvalisia rasstreły i što ich supravadžała, ale i jak vioska žyła. Tamu na vystavie adzin sa stendaŭ budzie nazyvacca «Žyćcio kala płotu». Ludzi pracavali, kachali, stvarali, žyli pad dzikim stracham i hvałtam, ale žyli!
Jašče ž i ciapier niedzie žyvuć u Minsku pakul nieviadomyja nam ludzi i ichnyja naščadki z hetych viosak: Zialony Łuh, Cna, Drozdava, Malinaŭka, Jakubavičy, Čyžoŭka… Hetaja vystava — naš pakłon narodnaj pamiaci.
Pieršy hieroj Kurapataŭ źjaviŭsia jašče ŭ 50-ja
— Jość fakty sprob schavać Kurapaty ad hramadskaści paśla vajny: vykopvali, vyvozili kostki.
Niejki čas chacieli splažyć usio: śpiłavać les, pni vykarčavać, a terytoryju vyraŭniać pad rallu. Ale znajšłasia žančyna, pracaŭnica saŭhasa «Zialony Łuh» Lidzija Jacuk — udava, muž zahinuŭ na vajnie, jana sama vychoŭvała syna. Jana adkryta skazała, što ŭvieś les staić na kaściach, što jaho nielha arać.
Žančyna vymusiła dyrektara saŭhasa pajści na pryjom da ministra. U vyniku Kurapaty zachavalisia.
Lidzija Jacuk — pieršy hieroj Kurapataŭ, pieršy ichni abaronca. Pryčym heta ŭsio adbyvałasia ŭ strašennyja stalinskija časy, kali advažnaja ŭdava ŭźniałasia i skazała «nie».
Navošta heta treba
— Voś niekatoryja pytajucca, navošta treba hetym zajmacca. Adkazvaju.
Kab vyžyć, čałaviectva stahodździami atačała pryrodžanyja ludskija instynkty barjeram z kulturnych tradycyj i norm marali. Ale tyraničnyja režymy zaŭždy vyniščali i razburali hety barjer razam ź jahonymi abaroncami, što i adbyłosia u Kurapatach.
Abarona ich — heta pierš-napierš zmahańnie za praŭdu, za svabodu (ci ciarpimaść) suprać hvałtu (ci nieciarpimaści). Bo luby hvałt niasie ŭ sabie nianaviść i nie dazvalaje ludziam svabodna realizavać svaje zdolnaści i pamknieńni.
Kurapaty stali simvałam svabody, pra heta śviedčać i losy zabitych tam ludziej, i ŭsia paślavajennaja historyja ŭročyšča, i abarona Kurapataŭ biełaruskaj hramadskaściu ŭ 2001—2002 hadach, kali chłopcy i dziaŭčaty viali kruhłasutkavaje dziažurstva, kab uratavać pomnik ad razbureńnia.
Zmahańnie za Kurapaty — heta zmahańnie za prystojnaje žyćcio, zasnavanaje na ahulnačałaviečych normach marali. Mienavita pry ichnim ukaranieńni ŭ štodzionnaje žyćcio hramadstva viartajecca z absurdnaha ŭ narmalny stan, kali dziaržava słužyć čałavieku i abaraniaje jaho ŭ ciažkuju chvilinu, kali čałaviek šukaje vytoki svaich prablem u sabie, a nie ŭ inšych, imkniecca da vysakarodnaha i hodnaha žyćcia.
I tyja, chto heta ŭśviedamlaje, imknucca abudzić praces unutranaha źmianieńnia čałavieka, jahonaha pakajańnia. Bo ŭ našym hramadstvie stračvajecca dziejsny, tvorčy składnik. I kab nacyi vyjści na stvaralny šlach žyćcia, nam treba bolš pracavać nad saboju. Bo kožnamu jość u čym pavinicca pierad ludźmi i Boham za toje, što my nie zrabili dziela praŭdy, svabody i prystojnaha žyćcia. Mienavita pra heta dumajuć tyja, kamu balać Kurapaty, — kaža Marat Haravy.
* * *
Akramia dakumientaŭ i śviedčańniaŭ, arhanizatary vystavy abiacajuć mocnuju mastackuju častku: žyvapis, hrafika, skulptura, instalacyja. Usio rychtuje supołka «Pahonia» Biełaruskaha sajuza mastakoŭ. Aproč taho, budzie stend z pracami, dasłanymi na konkurs «Kurapaty — narodny miemaryjał». Siarod pracaŭ — prajekty miemaryjału, stvoranyja polskimi i biełaruskimi architektarami, vieršy i karciny znakamitych dy maładych tvorcaŭ.
Vystavu možna budzie pahladzieć štodnia z 22 pa 28 lutaha ŭ Minsku, u faje Pałaca mastactva (Kazłova, 3) z 11 da 19 hadziny. Uvachod volny.
