Iryna Chalip: Kupałaŭski akardeon
Piša Iryna Chalip.
U teatry imia Janki Kupały idzie ŭnikalny śpiektakl.
Jość u Kupałaŭskim śpiektakl, jaki ja lublu, mabyć, bolš za ŭsie. Heta — «Druhaja suśvietnaja». Jaho možna hladzieć šmat razoŭ, jak lubimaje kino. Ci słuchać, jak lubimuju muzyku. Heta i teatr, i muzyka, i kino. «Śpiektakl-kancert» — tak vyznačyŭ žanr režysior Mikałaj Pinihin. Praŭda, niadaŭna śpiektakl źmianiŭ nazvu i afišu. Ciapier jon nazyvajecca «Vieltmajstar-akardeon», a na jahonaj afišy zamiest Maryki Rok — Marlen Dzitrych z akardeonam. Ale śpiektakl, na ščaście, zastaŭsia raniejšym.
Pavodle formy heta sapraŭdy śpiektakl-kancert. U im 18 pieśniaŭ, napisanych Markam Miermanam — bliskučym paetam i kampazitaram, da 1991 hoda — mienčukom z vulicy Horkaha. Jaho zabrała adna z transatłantyčnych poźniepierabudovačnych chvalaŭ, jon asieŭ u Piensilvanii. Ale piša, jak dvaccać i tryccać hadoŭ tamu, usio pra tuju samuju vajnu.
Vajna Marka Miermana — sapraŭdy Druhaja suśvietnaja, a nie Vialikaja Ajčynnaja. Tam nie Hansy vajujuć ź Ivanami (zvykłaja našaja paradyhma, ź jakoj navat postsavieckamu mastactvu zanadta ciažka vybracca), choć u adnoj ź pieśniaŭ i hučyć «snajpier Chans, u fotakora nie celsia». Tam vajuje ŭvieś śviet. Navat Afryka. Bo jakaja Druhaja suśvietnaja biez El-Ałamiejna?..
Režysior Mikałaj Pinihin razumieŭ, što pieśni Marka Miermana pavinny stać śpiektaklem, i pastaviŭ hety śpiektakl letaś, da 70-hodździa Pieramohi. My zvyklisia, što vajennyja pieśni śpiavajuć dziaŭčatki i chłopčyki ŭ sałdackich himnaściorkach, ale hieroi śpiektakla całkam inšyja. Adziny piersanaž savieckaha ŭračystaha kancerta — dziaŭčyna ŭ himnaściorcy, jakaja źjaŭlajecca na scenie roŭna na dźvie chviliny pierad pačatkam śpiektakla i tłumačyć, što zaraz budzie na scenie. Revierans u bok mastackaj rady, jakaja dastałasia nam u spadčynu ad SSSR? Napeŭna… Ale praź dźvie chviliny pačynajecca śpiektakl.
Jahonyja piersanažy — jak sama vajna, nichto nie zastaŭsia niezakranutym. Heta i ludzi, i pradmiety, i žyvioły, i padziei. Niedarečnaja polskaja pani z vuhłavatym draŭlanym čamadanam, jakaja nie viedaje, kudy biehčy z achoplenaj połymiem Varšavy, u vykanańni najpiaščotniejšaj Aleny Sidaravaj («Ściažok vaš čyrvona-bieły — što toj skryvianieły bint…»). Raźviasioły lehkanohi piłocik-konik Alaksandr Kazieła ź biełym šalikam — jamu chutka lacieć u Paŭnočnuju Afryku, ale ci vierniecca jon («Tak što na ŭsialaki vypadak byvaj, Marsel!»)?.. Naŭrad ci. Prycelna bje ŭ hledača decybiełami biezvychodnaści bajec štrafbata Ihar Sihaŭ u rvanym šyniali («Bryduć, bryduć štrafnyja dušy, i paśla śmierci pa-za zakonam»).
Trafiejny akardeon «Vieltmajstar» — ciapier užo hałoŭny piersanaž śpiektakla, — jaki dastaŭsia pieramožcu-invalidu, staranna vyvodzić u piviarni «Aufviderzejen, majne klajne, aufviderzejen!» Zabity ŭ Afrycy sałdat u vykanańni Paŭła Charłančuka («Kali žyćcio vybirać — to u Boha za pazuchaj, kali śmierć vybirać — to ŭ El-Ałamiejna»). Sałamon Michoełs i jahonaje zabojstva ŭ Miensku. Pudziel Uinstana Čerčyla Rufus u dzień pachavańnia jahonaha haspadara. Leni Ryfienštal. Stary varjat u Zachodnim Bronksie, jaki paŭstahodździa tančyć tanha na vulicy, kab zabycca, nazaŭždy zabyć Polšču, zasłanuju dymam. Kaleka-vieteran u vykanańni dzivosnaha Viktara Manajeva, jaki paśpieŭ atrymać asałodu ad Sandunaŭskich łaźniaŭ da taho, jak vypravicca na Sałaŭki, dalej ad vačej ludskich, i pamierci tam siarod takich samych abrubkaŭ. Marlen Dzitrych, Maryka Rok, Luboŭ Arłova — jak ža bieź ich? Hanna Chitryk, Śviatłana Anikiej, Julija Špileŭskaja, Valancina Harcujeva — a bieź ich taksama nijak.
U hetym śpiektakli niama ničoha lišniaha. Tam uvohule niama dekaracyj. Jość arkiestr na scenie, kinachronika na zadniku i aktor pierad mikrafonam ź pieśniaj-eciudam. Bolš ničoha — dyj ničoha i nie treba, akramia kanca vajny.
Kali vy nie paśpieli pahladzieć «Druhuju suśvietnuju» ŭ Kupałaŭskim — idzicie na «Vieltmajstar-akardeon». Heta toj samy śpiektakl, tolki ź Dzitrych na afišy. A pieśni, aktory, vajna, bol — usio zastałosia. Bo kali ŭspomnić, to ŭsia suśvietnaja historyja — heta ŭsiaho tolki historyja vojnaŭ, i prościeńkija miełodyi taho złaščasnaha akardeona lotajuć nie tolki ŭ prastory, ale i ŭ časie, ad adnoj vajny da inšaj, ad pieršaj da druhoj, ad tryccacihadovaj da stahadovaj, ad tamierłanaŭskaj da napaleonaŭskaj. Jany čamuści nie skančajucca, choć aŭtar i sprabuje ŭsich prymiryć («kamaraden, hienose, tavaryšen, bratcen»). I lotčyki nie viartajucca nikoli.
