Pieršyja prezidenckija, albo Jak abirali kiraŭnika Biełarusi
20 lipienia 1994 Alaksandr Łukašenka ŭpieršyniu prynios prezidenckuju prysiahu.
Vybary pieršaha prezidenta Respubliki Biełaruś. Fota Siarhieja Bruško, 90s.by
10 lipienia 1994 h. u Biełarusi adbyŭsia druhi tur prezidenckich vybaraŭ, u vyniku jakich kiraŭnikom krainy byŭ abrany Alaksandr Łukašenka — davoli viadomy deputat Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia i dyrektar saŭhasa «Haradziec» Škłoŭskaha rajona Mahiloŭskaj vobłaści. U kastryčniku 2010 h. na tradycyjnaj pres-kanfierencyi dla rasijskich žurnalistaŭ biełaruski lidar ščyra pryznaŭsia, što i sam nie razumieje, jak jon atrymaŭ pieramohu: «Ja da hetaha času nie mahu znajści tłumačeńnie, čamu mianie abrali. U mianie nie było ni hrošaj, ni ludziej. My ŭviazalisia ŭ hetuju bojku. Čamu mianie abrali? Dzieści zorki syšlisia, ci to Haspodź admašku daŭ».
Nadyšoŭ čas, kab abjektyŭna praanalizavać pieršyja prezidenckija vybary: štohadovyja, amal adnolkavyja karacieńkija pieradrukoŭki ab kampanii 1994 h. u presie i siecivie ŭžo nie mohuć zadavolić čytača.
Jak viadoma, pasada prezidenta była ŭviedziena Kanstytucyjaj Biełarusi 15 sakavika 1994 h. Pry raspracoŭcy kanstytucyjnaha prajekta, jaki raściahnuŭsia amal na čatyry hady, mieli miesca vostryja dyskusii nakont statusu i prerahatyvaŭ budučaha kiraŭnika. U rešcie rešt spynilisia na «mocnym» prezidencie, jaki mieŭ davoli istotnyja paŭnamoctvy.
29 sakavika 1994 h. Viarchoŭny Saviet zaćvierdziŭ zakon «Ab vybarach prezidenta Respubliki Biełaruś». Zakon ahavorvaŭ pryncypy budučaj hałoŭnaj vybarčaj kampanii, miechanizm jaje arhanizacyi, praviadzieńnia i finansavańnia, a taksama vyznačaŭ adkaznaść za parušeńnie zakanadaŭstva ab prezidenckich vybarach.
Apazicyja BNF u Viarchoŭnym Saviecie ličyła, što zakon niedastatkova raspracavany i źmiaščaje padstavy dla mahčymych falsifikacyjaŭ. Pradstaŭniki apazicyi źviartali ŭvahu na p. 4 art. 32 zakona «Praviadzieńnie hałasavańnia». Hety punkt praduhledžvaŭ prava vybarščyka, jaki nie moh u dzień vybaraŭ znachodicca pa miescy svajho žycharstva, u 10-dzionny termin pierad vybarami pryjści na vybarčy ŭčastak i prahałasavać. Pry hetym ničoha nie havaryłasia ab formie (vusnaj ci piśmovaj) zajavy ab niemahčymaści hałasavać u dzień vybaraŭ. Apazicyja nastojvała, što vybarščyk pavinien byŭ pisać vyklučna piśmovuju zajavu. Adna takaja prapanova była adchilena. Taksama nie znajšła padtrymki parłamienckaj bolšaści inicyjatyva apazicyi zamacavać u zakonie nastupnuju normu: «Asoba, jakaja vyłučana kandydatam u prezidenty Respubliki Biełaruś i zajmaje pasadu staršyni albo člena ŭrada Respubliki Biełaruś, staršyni KDB, hienieralnaha prakurora Respubliki Biełaruś, padaje ŭ adstaŭku z hetaj pasady. Orhan dziaržaŭnaj pasady, jaki pryznačyŭ kandydata ŭ prezidenty na dadzienuju pasadu, u piacidzionny termin vyzvalaje jaho ad vykanańnia słužbovych abaviazkaŭ».
30 sakavika 1994 h. Viarchoŭny Saviet śpiecyjalnaj pastanovaj vyznačyŭ datu vybaraŭ, jakija pavinny byli prajści 23 červienia 1994 h. Dzień vybaraŭ (čaćvier) abviaščaŭsia niepracoŭnym. Pry vyznačeńni daty vybaraŭ byli varyjanty. Apazicyja BNF, nastojvajučy na tym, kab spačatku abrać novy Viarchoŭny Saviet, prapanavała pravieści prezidenckuju kampaniju ŭvosień. Tak, deputat Lavon Barščeŭski prapanavaŭ 16 kastryčnika. Adnak parłamienckaja bolšaść vykonvała volu kiraŭnika ŭrada Viačasłava Kiebiča, jaki na zakrytym pasiadžeńni Viarchoŭnaha Savieta pa pytanii abjadnańnia hrašovych sistem Biełarusi i Rasii ŭ sakaviku 1994 h. vykazaŭ žadańnie pravieści vybary ŭ pieršaj pałovie hoda. Darečy, data 23 červienia pavinna była stać ščaślivaj dla premjer-ministra, jaki ličyŭsia hałoŭnym pretendentam na vysokuju pasadu. Sprava ŭ tym, što 23 červienia 1990 h. Viačasłaŭ Kiebič byŭ zaćvierdžany staršynioj Savieta Ministraŭ bolšaściu deputackich hałasoŭ.
Biezumoŭna, hałoŭnaj prablemaj patencyjnych kandydataŭ byŭ zbor podisaŭ: nie mienš za 100 000 hramadzianaŭ albo nie mienš za 70 — deputataŭ Viarchoŭnaha Savieta. Było zrazumieła, što sabrać takuju kolkaść podpisaŭ moh kandydat, jaki dastatkova viadomy hramadskaści, albo toj, kaho chtości padtrymaje materyjalna-techničnymi resursami.
Z 15 pa 24 krasavika 1994 h. Centralnaja kamisija pa vybarach i praviadzieńni respublikanskich refierendumaŭ ažyćciaŭlała rehistracyju inicyjatyŭnych hrup kandydataŭ u prezidenty. Usiaho było zarehistravana dzieviatnaccać takich hrup. Usie jany adroźnivalisia pa składzie, arhanizacyjnych i materyjalna-techničnych i finansavych mahčymaściach.
Samaja bujnaja inicyjatyŭnaja hrupa była ŭ kiraŭnika ŭrada Viačasłava Kiebiča, jana naličvała 3920 čałaviek. Druhoj pa kolkaści była inicyjatyŭnaja hrupa ŭ adnaho ź lidaraŭ kamunistaŭ Vasila Novikava, treciaj — u pradstaŭnika Ahrarnaj partyi, staršyni Savieta kałhasaŭ Biełarusi Alakandra Dubko. Svaje hrupy zarehistravali viadomyja biełaruskija palityki: Stanisłaŭ Šuškievič, Zianon Paźniak, Alaksandr Łukašenka i Hienadź Karpienka. Skład hetych hrup byŭ mienšym pa kolkaści, čym u papiarednich kandydataŭ. Žadańnie stać kiraŭnikom dziaržavy vykazali pradstaŭniki navukovaj intelihiencyi, a taksama pryvatnaha biznesu ŭ Biełarusi. Tak, svaje inicyjatyŭnyja hrupy stvaryli hienieralny dyrektar Mižnarodnaha instytutu mieniedžmientu Uładzimir Ciareščanka, rektar Biełaruskaha kamiercyjnaha ŭniviersiteta Edurad Achrem, staršynia Sajuza pradprymalnikaŭ Biełarusi Uładzimir Karahin i inš. Samaj mienšaj pa kolkaści stała hrupa časova niepracujučaha hramadzianina S. Lickieviča. Jana naličvała tolki vosiemdziesiat vosiem čałaviek i nie sabrała ni adnaho podpisu. Svaju inicyjatyŭnuju hrupu sprabavaŭ zarehistravać hramadzianin Polščy biełaruskaha pachodžańnia hraf A. Prušynski. Adnak 7 krasavika 1994 h. za parušeńnie statusu znachodžańnia zamiežnych hramadzian na terytoryi Biełarusi jon byŭ zatrymany, źmieščany ŭ śledčy izalatar, a zatym vysłany z krainy.
U chodzie pravierki sapraŭdnaści podpisaŭ Centralnaja kamisija pa vybarach i praviadzieńni respublikanskich refierendumaŭ nie zarehistravała kandydaturu staršyni harvykankama h. Maładziečna, deputata Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia Hienadzia Karpienki (naprykład, u Frunzienskim rajonie h. Minska niesapraŭdnymi byli pryznanyja kala 4 tys. podpisaŭ). Situacyja dla Hienadzia Karpienki paharšałasia abvastreńniem adnosin z demakratyčnymi partyjami, u pryvatnaści z parłamienckaj frakcyjaj Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj hramady (BSDH), jakaja rabiła staŭku na Stanisłava Šuškieviča. 16 maja 1994 h. mieła miesca biesprecedentnaja zajava staršyni BSDH Aleha Trusava ab adklikanni podpisaŭ za Hienadzia Karpienku. Inicyjatyŭnaja hrupa Hienadzia Karpienki rascaniła heta jak «sprobu likvidavać kankurenta Stanisłava Šuškieviča, bo abodva hetyja čałavieki raźličvajuć na vybarach na adzin i toj ža elektarat». U vyniku sam Hienadź Karpienka admoviŭsia ad dalejšaj baraćby za prezidenckaje kresła. 31 maja 1994 hoda jon zajaviŭ, što nie choča vykarystoŭvać «brudnyja podpisy» i abviaściŭ ab źniaćci svajoj kandydatury. 9 červienia biełaruskaja presa zrabiła siensacyjnaje paviedamleńnie: Hienadź Karpienka daŭ zhodu ŭvajści ŭ kamandu Zianona Paźniaka. Bolš za toje, u vypadku pieramohi lidara BNF na vybarach Hienadź Karpienka nazyvaŭsia ŭ jakaści najbolš mahčymaha kandydata na pasadu premjer-ministra.
Takim čynam, zarehistravanymi akazalisia šeść asobaŭ, jakija zdoleli pieraadoleć 100-tysiačnuju miažu. Heta Viačasłaŭ Kiebič (371967 podpisaŭ), Zianon Paźniak (216855 podpisaŭ), Vasil Novikaŭ (183836 podpisaŭ), Alaksandr Łukašenka (156391 podpis), Stanisłaŭ Šuškievič (123552 podpisy) iAlaksandr Dubko (116693 podpisy).
U admysłovaj zajavie inicyjatyŭnaj hrupy Zianona Paźniaka ad 17 maja 1994 h. kateharyčna havaryłasia pra toje, što jon nabraŭ najbolšuju kolkaść podpisaŭ z usich kandydataŭ, jakija «nie vykarystoŭvali dziaržaŭny aparat». Takim čynam, jak śćviardžała inicyjatyŭnaja hrupa BNF Zianona Paźniaka, heta adziny zakonny pretendent na ŭładu ŭ krainie.
Kiraŭnik inicyjatyŭnaj hrupy Alaksandra Łukašenki Dźmitryj Bułachaŭ zapeŭnivaŭ hramadskaść, što jany abapiralisia hałoŭnym čynam na padtrymku prostych ludziej. Minimalnuju kolkaść sabranych podpisaŭ pa h. Minsku, jakaja skłała 22 tys., najbližejšy paplečnik Alaksandra Łukašenka tłumačyŭ tym, što pa stalicy nie rabiłasia surjoznych sprobaŭ zboru podpisaŭ. Pa pryznańni Dźmitryja Bułachava, asnoŭny elektarat Alaksandra Łukašenki — prostyja hramadzianie, jakija žyvuć u pravincyi, i tamu hałoŭnyja siły inicyjatyŭnaj hrupy byli nakiravany na pieryfieryju.
Kožny z kandydataŭ prapanavaŭ svaju pieradvybarnuju prahramu. Pretendenty staralisia roznymi sposabami danieści svaje pohlady da vybarščyka, zavajavać jaho davier.
Viačasłaŭ Kiebič
Pieradvybarny płakat V. Kiebiča
Viačasłaŭ Kiebič zaklikaŭ «razam pabudavać naš utulny biełaruski dom» i paznačyŭ hałoŭnuju ŭmovu pierśpiektyŭnaha paśpiachovaha raźvićcia respubliki: «Być vielmi aściarožnym i nie siačy ź plača». Premjer-ministr ščodra sypaŭ abiacańniami spynić rost cenaŭ i padzieńnie žyćciovaha ŭzroŭniu nasielnictva. Tyja, chto straciŭ układy ŭ vyniku minułych reformaŭ, zapeŭnivaŭ Viačasłaŭ Kiebič, mahli raźličvać na 60-ci% kampiensacyju. Bujnym kozyram u pieradvybarnaj baraćbie dla Viačasłava Kiebiča pavinna była stać Rasija. Svajo hałoŭnaje dziecišča — abjadnańnie hrašovych sistem Rasii i Biełarusi — premjer-ministr prapanoŭvaŭ jak panaceju. Na jaho dumku, intehracyja z Rasiejaj «zdymie mnohija balučyja prablemy našaj rečaisnaści, daść mahčymaść atrymlivać adličeńni ŭ biudžet».
12 krasavika 1994 hoda adbyŭsia samy mocny chod Viačasłava Kiebiča na praciahu ŭsioj pieradvybarnaj honki — padpisańnie z uradam Rasii (Viktar Čarnamyrdzin) Dahavora ab abjadnańni hrašovaj sistemy Respubliki Biełaruś i hrašovaj sistemy Rasijskaj Fiederacyi i ŭmovach funkcyjanavańnia adzinaj hrašovaj sistemy. Viadučyja ŭradavyja i prakamunistyčnyja vydańni, na roznyja hałasy raschvalvajučy dahavor, ustrymalisia, adnak, ad jaho publikacyi. Tekst damovy nadrukavała adna ź niezaležnych haziet «Biełorusskij rynok». Tearetyčna dahavor praduhledžvaŭ uviadzieńnie na terytoryi abiedźviuch krain adzinaha płaciožnaha srodku — rasijskaha rubla, pryčym abmienny kurs, prapisany ŭ dahavory, byŭ vyhadny biełarusam, uličvajučy niaŭstojlivaść biełaruskaha rubla i vysokija tempy inflacyi ŭ Biełarusi. Najaŭnyja hrošy biełaruskich hramadzian u sumie da 200 tys. raźlikovych biletaŭ, a taksama ich bankaŭskija ŭkłady da 1 młn raźlikovych biletaŭ abmieńvalisia pa kursie 1:1.
Pałažeńni dahavora hučali, adnak, nastolki dekłaratyŭna, što ŭ ich ažyćciaŭleńnie amal nichto nie vieryŭ. Hramadskaść, ekanamisty i niezaležnyja ekśpierty byli pierakananyja ŭ tym, što dahavor prymierkavany da nadychodziačych prezidenckich vybaraŭ i maje kanjunkturny charaktar. Bolš za toje, adzin z artykułaŭ dahavora supiarečyŭ Kanstytucyi Biełarusi 1994 h., dzie ŭ jakaści adzinaha emisijnaha centra vyznačaŭsia Nacyjanalny bank Biełarusi. Art. 5 dahavora addavaŭ prava vypusku hrošaj dla Biełarusi Centralnamu banku Rasijskaj Fiederacyi. Tamu staršynia praŭleńnia Nacyjanalnaha banka Biełarusi Stanisłaŭ Bahdankievič padpisaŭ hety dahavor ź piarečańniem pa artykule 5.
Niahledziačy na toje, što dahavor ab abjadnańni hrašovych sistem tak i zastaŭsia na papiery, nie varta było skidać z rachunkaŭ padtrymku Viačasłava Kiebiča Rasijaj. Až da abviaščeńnia vynikaŭ pieršaha tura kiraŭnik biełaruskaha ŭrada razhladaŭsia Kramlom u jakaści adzinaha prymalnaha kandydata. Nie chavaŭ hetaha i sam Viačasłaŭ Kiebič. 5 červienia 1994 h. na naradzie kiraŭnikoŭ vykanaŭčaj ułady ŭ Połacku Viačasłaŭ Kiebič pryznaŭsia, što Viktar Čarnamyrdzin daŭ jamu «asabista pad vybary 2 młn ton nafty pa 20 dalaraŭ», kab paśpiachova pravieści pasiaŭnyja sielskahaspadarčyja raboty. Pa słovach V.F. Kiebiča, jamu nibyta šmat razoŭ telefanavali z Maskvy i pytalisia: «Čym dapamahčy, Słava? Čym dapamahčy?»
Prychilniki V.F. Kiebiča nadzialali premjer-ministra ŭsimi mahčymymi i niemahčymymi stanoŭčymi jakaściami. Pravodzilisia paraleli pamiž Viačasłavam Kiebičam i najbolš viadomymi kiraŭnikami respubliki. U hetym płanie vielmi cikavym staŭ našumieły artykuł «Biełaruś ciažarnaja pieršym prezidentam. Chto im stanie?» za podpisam hałandskaha žurnalista A. Van-Biersta, apublikavany 14 červienia 1994 h. u viadučych respublikanskich vydańniach. U artykule davalisia niehatyŭnyja charaktarystyki ŭsim kandydatam za vyklučeńniem Viačasłava Kiebiča, jakoha paraŭnoŭvali ź Piatrom Mašeravym. Aŭtar artykuła śćviardžaŭ, što Viačasłaŭ Kiebič vałodaje zdolnaściu stratehičnaha bačańnia prablemy, jaho chady i dziejańni dakładna praličanyja.
Nieŭzabavie vyśvietliłasia, što hety artykuł — zvyčajnaja falšyŭka. U miemuarach Viačasłaŭ Kiebič pryznaŭsia, što skandalny artykuł byŭ stvorany členam jaho pieradvybarnaha štaba, pres-sakratarom Savieta Ministraŭ Uładzimiram Zamiatalinym.
Za piać dzion da vybaraŭ Viačałaŭ Kiebič nadrukavaŭ u «Narodnaj haziecie» prahramny artykuł «Biełaruś: prablemy madernizacyi (adkaz apanientam)». Artykuł byŭ naskroź praciaty idejaj sajuza z Rasijaj, jaki premjer-ministr abviaściŭ ułasnym «maralnym kredam». Razvažajučy pra pierśpiektyvy Biełarusi, Viačasłaŭ Kiebič prapanavaŭ dla jaje adradžeńnia novuju ideałohiju ŭ vyhladzie tryjady, jakuju paśla voźmie na ŭzbrajeńnie Alaksandr Łukašenka: dziaržaŭnaść, patryjatyzm, duchoŭnaść.
Zianon Paźniak
Sutnaść prahramy Zianona Paźniaka składałasia ŭ dalejšym umacavańni dziaržaŭnaści i niezaležnaści Biełarusi, dasiahnieńni respublikaj niejtralitetu.
Sapraŭdnaja niezaležnaść, jak ličyŭ Zianon Paźniak, mahła isnavać tolki na asnovie rynkavaj ekanomiki. Prahramnyja tezisy kandydata hruntavalisia na niedatykalnaści ŭłasnaści, spraviadlivaj i zdarovaj kankurencyi, stvareńni šyrokaha pryvatnaha siektara ekanomiki šlacham pryvatyzacyi i raździaržaŭleńnia, uviadzieńni instytuta bankructva i nacyjanalnaj valuty. Vialikaje značeńnie ŭ svajoj prahramie Zianon Paźniak nadavaŭ enierhietyčnaj biaśpiecy Biełarusi, kardynalnamu pamianšeńniu jaje zaležnaści ad naftahazavych pastavak z-za miažy. U jakaści prykładu lidar Frontu pryvodziŭ ZŠA: «Naprykład, u Amierycy isnuje zakanadaŭstva, zhodna ź jakim nielha z adnaho miesca kuplać nafty bolš za 30%. Amieryka zakuplaje naftu z 28 miescaŭ. I zrazumieła čamu — tamu što, kali pryviazany da adnaho miesca, tam mohuć pierakryć zasaŭku ci zdarycca jakaja-niebudź biada, jaki-niebudź kryzis — i ŭsio, kaniec amierykanskaj ekanomicy».
Zianon Paźniak rezka raskrytykavaŭ kiebičaŭskuju palityku reekspartu nafty, h.zn. zakupku «čornaha zołata» pa nizkich koštach za miažoj, u pryvatnaści z Rasii, pierapracoŭku nafty i adpaviedny prodaž jaje pa vysokich cenach u inšyja krainy. Takoj palitycy, ličyŭ Z.S. Paźniak, jakaja dazvalaje biełaruskaj ekanomicy trymacca na płyvu, usio roŭna rana ci pozna pryjdzie kaniec.
U svajoj prahramie Zianon Paźniak prapanovaŭ toje, ab čym siońnia aktyŭna havorać ułady: realizacyja dziaržaŭnaj prahramy raźvićcia čornaj, kalarovaj i redkaziamielnaj mietałurhii, dadatkovyja vyviedki terytoryi Biełarusi na enierhanośbity.
U cełym ekanamičnyja prahramnyja ŭstanoŭki lidara BNF hruntavalisia na poŭnym vyzvaleńni rynkavych suviaziaŭ, na likvidacyi dziaržaŭnaha rehulavańnia ekanomiki, nieadkładnym spynieńni jakich-niebudź datacyj pramysłovym i sielskahaspadarčym vytvorcam.
Vialikaja ŭvaha ŭ prahramie kandydata nadavałasia raźvićciu nacyjanalnaj kultury.
Uvohule, štab Zianona Paźniaka demanstravaŭ davoli vysoki intelektualny ŭzrovień, ab čym śviedčyć udzieł pradstaŭnikoŭ navukovaj i kulturnaj elity padčas vystupleńnia kandydata ŭ žyvym efiry.
Pazicyi Zianona Paźniaka istotna akazalisia padarvanymi z-za antyrasiejskich vypadaŭ i ŭ peŭnym siensie z-za antykamunistyčnaj rytoryki. Hetyja ŭstanoŭki lidara Frontu ŭ najbolš kancentravanym vyhladzie byli apublikavanyja ŭ admysłovym artykule «Ab ruskim impieryjaliźmie i jahonaj niebiaśpiecy», u jakim Zianon Paźniak kanstatavaŭ hłybokaje maralnaje padzieńnie rasijskaha hramadstva, a źniešniuju palityku Kramla paraŭnaŭ z hitleraŭskaj. Artykuł aburyŭ niekatorych deputataŭ parłamienta. Tak, Mikałaj Sasnoŭski śćviardžaŭ, što meta artykuła — «padarvać biełaruska-rasiejskija adnosiny, uskładnić realizacyju ekanamičnaha i palityčnaha supracoŭnictva z Rasijaj». Inšyja deputaty zapatrabavali ad hienieralnaha prakurora śpiecyjalnaha raźbiralnictva z nahody publikacyi artykuła. Vybarščykaŭ taksama adpužvali antykamunistyčnyja pohlady Zianona Paźniaka, jaki abviaściŭ, što ŭ vypadku jaho pieramohi na prezidenckich vybarach u Biełarusi budzie ŭviedzieny zakon ab lustracyi (zabarona zajmać dziaržaŭnyja pasady dla asobnych katehoryj asob). I chacia Zianon Paźniak i jaho adnadumcy pierakonvali nasielnictva ŭ tym, što lustracyi zakranuć tolki kirujučych rabotnikaŭ KPSS-KPB, mnohija vybarščyki — byłyja členy kampartyi — uspryniali pierśpiektyvu lustracyi jak asabistuju pahrozu na svoj adras. Zianon Paźniak i jaho asiarodździe adčuli, što ich elektarat moža značna zvuzicca pa pryčynie radykalnaj rytoryki. Tamu napiaredadni vybaraŭ była vypuščanaja listoŭka sa šmatabiacalnaj nazvaj «Čaho nie budzie rabić Zianon». U joj havaryłasia, što Zianon Paźniak nie budzie nikoha prymušać razmaŭlać pa-biełarusku, pieraśledavać byłych kamunistaŭ, razhaniać kałhasy, razryvać ekanamičnyja suviazi z Rasiejaj. Adnak u vačach bolšaści vybarščykaŭ Zianon Paźniak nabyŭ imidž voraha ruskaha naroda i zaŭziataha nacyjanalista, prychilnika «krutych» zachadaŭ, što, biezumoŭna, adbiłasia na vynikach vybaraŭ nie na karyść Zianona Paźniaka. U samoj prahramie Zianona Paźniaka mieli miesca vidavočnyja supiarečnaści. Tak, lidar Frontu nie moh vyrazna rastłumačyć, čamu jon raniej tak zaŭziata vystupaŭ suprać uviadzieńnia instytuta prezidenctva ŭ krainie, a ciapier bałatujecca na najvyšejšuju dziaržaŭnuju pasadu. Ci, naprykład, abviaściŭšy hałoŭnaj metaj respubliki niejtralitet, Zianon Paźniak abiacaŭ u jakaści prezidenta pastavić pierad Rasiejaj, Polščaj i Litvoj pytańnie ab viartańni Biełarusi «dźviuch tracin spradviečnych terytoryj z aŭtachtonnym biełaruskim nasielnictvam», u tym liku Vilni, Biełastoka, Branska, Smalenska, Darahabuža.
Stanisłaŭ Šuškievič
Meta pieradvybarčaj prahramy Stanisłava Šuškieviča zaklučałasia ŭ pieratvareńni Biełarusi ŭ zamožnuju krainu šlacham sumiaščeńnia dziaržaŭnaści, demakratyi i rynku. Stanisłaŭ Šuškievič dakazvaŭ, što nie reformy pryviali da krachu, a jakraz ich adsutnaść z-za nieprymirymaj pazicyi «kansiervatyŭnaha jadra» Viarchoŭnaha Savieta, jakoje «nie zdolnaje pracavać pa-novamu».
U prahramie Stanisłava Šuškieviča prysutničaŭ standartny nabor demakratyčnych pieraŭtvareńniaŭ, źviazanych z umacavańniem šmatpartyjnaści, pašyreńniem pravoŭ i svabod hramadzian, kab jany «pieravažali intaresy dziaržavy». Asobnym radkom stajała patrabavańnie praviadzieńnia demakratyčnych vybaraŭ novaha parłamienta. Pieraŭtvareńni ŭ ekanomicy, mierkavaŭ Stanisłaŭ Šuškievič, pavinny prachodzić na asnovie pryvatyzacyi i farmiravańnia niedziaržaŭnaha siektara ekanomiki, admieny bolšaści licenzij i lhot, «śviatoha zachavańnia biudžetu», skaračeńnia vajskovych vydatkaŭ. Zakładam azdaraŭleńnia ekanamičnaj sistemy, pa Stanisłavu Šuškieviču, taksama była arhanizacyja sumlennaha kankurentnaha asiarodździa i ŭkaranieńnie pieradavych navukajomistych technałohij. Jak i Zianon Paźniak, Stanisłaŭ Šuškievič ličyŭ hałoŭnym «praciah šlachu da sapraŭdy niezaležnaj Biełarusi, samastojnaści jaje źniešniaj palityki». Nieabchodnaść adnosin z Rasijaj zhadvałasia, adnak nie dekłaravałasia ŭ jakaści stratehičnaha kursu. Bolš za toje, jak zapeŭnivaŭ Stanisłaŭ Šuškievič, Rasija nie pavinna być manapolnym pastaŭščykom nafty. Značna bolš karysnym dla Biełarusi, na dumku Stanisłava Šuškieviča, było b farmiravańnie na terytoryi SND ahulnaha mytnaha i płaciežnaha sajuza i zabieśpiačeńnie svabodnaha pieramiaščeńnia praź miežy pracoŭnych, materyjalnych i finansavych resursaŭ. Jakija ž byli adroźnieńni prahramy Stanisłava Šuškieviča ad vybarčych płatformaŭ inšych kandydataŭ? Były kiraŭnik parłamienta kankretna paznačyŭ etapy ekanamičnych reformaŭ: źnižeńnie da kanca 1994 h. tempaŭ inflacyi da 7—10% u miesiac, stabilizacyja na praciahu 1995 h. i ekanamičny ŭzdym ad 1996 h. Inšaj asablivaściu prahramy kandydata stała ideja mocnaj efiektyŭnaj dziaržavy («jak pabudavać dziaržavu dla čałavieka»), jakaja arhanizuje i paradkuje adnosiny ŭ ekanomicy, sacyjalnaj śfiery. Peŭnaje miesca advodziłasia dziaržaŭnaj palitycy ŭ duchoŭnym žyćci. Jana byŭ zaklikanaja padtrymlivać i pavažać biełaruskuju historyju, unikalnuju biełaruskuju kulturu, abaraniać nacyjanalnyja tradycyi, zachoŭvać maralnyja kaštoŭnaści.
Publičnuju padtrymku Stanisłavu Šuškieviču vykazaŭ były ministr unutranych spraŭ Uładzimir Jahoraŭ, jaki jašče ŭ studzieni 1994 h. byŭ adpraŭleny ŭ adstaŭku Viarchoŭnym Savietam z-za našumiełaha vyvazu ź Biełarusi litoŭskimi śpiecsłužbami dvuch byłych kiraŭnikoŭ kampartyi Litvy.
Uładzimir Jahoraŭ śćviardžaŭ, što Stanisłaŭ Šuškievič chutka «nabyŭ vopyt dziaržaŭnaha myśleńnia i kiravańnia», «vokamhnienna reahavaŭ u składanych situacyjach, davaŭ dakładnyja acenki i kampietentnyja rekamiendacyi». Adnak padobnaha rodu zakliki nie mahli dadać bałaŭ Stanisłavu Šuškieviču, jaki ŭ vačach bolšaści nasielnictva staŭ palityčnym bankrutam.
Alaksandr Dubko
Pieradvybarnaja ŭlotka A. Dubko
Pieradvybarnaja prahrama kandydata ad ahrarnikaŭ Alaksandra Dubko staviła svajoj metaj kansalidacyju, stvareńnie i roskvit hramadstva «sacyjalnaj spraviadlivaści, u jakoj samaj vysokaj kaštoŭnaściu byŭ by čałaviek».
Prahrama zaklikała razburyć «stałyja dohmy ab kansiervatyźmie i palityčnaj adstałaści sialanstva, jaho druharadnaj roli ŭ hramadstvie». U pierśpiektyvie vyznačałasia «sfarmavać sialanstva i inšych rabotnikaŭ ahrapramysłovaha kompleksu ŭ samastojnuju palityčnuju siłu». Dla dasiahnieńnia hetaj mety ahrarniki sprabavali złučyć jak libieralnyja rynkavyja katehoryi (padzieł uładaŭ, šmatpartyjnaść, małaja pryvatyzacyja), tak i tradycyjna-kalektyvisckija kaštoŭnaści (nieabchodnaść mocnaha lidara, «haspadara», łabiravańnie intaresaŭ ahrarna-pramysłovaha kompleksu, zabarona pryvatnaj ułasnaści na ziamlu, abarona ajčynnaj sielskaj haspadarki ad kankurencyi, uzmacnieńnie patryjatyčnaha vychavańnia moładzi i inšych słajoŭ nasielnictva na bajavych i pracoŭnych tradycyjach biełaruskaha naroda, jaho bahataj i samabytnaj historyi). Sumiaścić hetyja kampanienty było dastatkova ciažka, tamu pieradvybarnaja płatforma Alaksandra Dubko akazvałasia vielmi eklektyčnaj. Ale padobny eklektyzm, na dumku ahrarnikaŭ, dazvalaŭ u zaležnaści ad kankretnaj palityčnaj situacyi i kankretnaha adrasata svajoj prapahandy ahalać to adzin, to druhi bok z nadziejaj na maksimalnuju kolkaść hałasoŭ vybarščykaŭ.
Vasil Novikaŭ
Pieradvybarnaja prahrama kandydata ad kamunistaŭ Vasila Novikava była nastolki dalokaja ad realnaści, što śpiecyjalisty navat surjozna nie abmiarkoŭvali jaje.
Hałoŭny łozunh Vasila Novikava «viarnuć narodu, toje, što ŭ jaho adabrali» praduhledžvaŭ takija papulisckija mietady jak biaspłatnaje žyllo i ziamla pad dačnyja ŭčastki, biaspłatnaja narodnaja adukacyja, tannyja pradukty i leki, dastupnyja dziciačyja sadki i škoły i h.d. Praŭda, z metaj atrymańnia jak maha bolšaj kolkaści hałasoŭ kamunisty ŭnieśli ŭ svaju prahramu punkty, bolš-mienš adpaviednyja duchu času. Naprykład, kankretnaja apłata pa pracy, najom rabočym kalektyvam administracyi, šmatpartyjnaść, raźvićcio nacyjanalnaj kultury, prymireńnie z carkvoj.
Alaksandr Łukašenka
Z usich pretendentaŭ na prezidenckuju pasadu samym aktyŭnym i niezvyčajnym byŭ Alaksandr Łukašenka.
Enierhičny i naporysty Alaksandr Łukašenka litaralna ź pieršych dzion pracy parłamienta zarekamiendavaŭ siabie aktyŭnym prychilnikam mocnaj ułady i ŭviadzieńnia pasady prezidenta, nadzielenaha samymi šyrokimi paŭnamoctvami. Usienarodnuju papularnaść Alaksandru Łukašenku pryniesła jaho rabota ŭ jakaści staršyni časovaj kamisii Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś XII sklikańnia dla vyvučeńnia dziejnaści kamiercyjnych struktur, jakija dziejničajuć pry respublikanskich i miascovych orhanach ułady i kiravańnia, stvoranaj u červieni 1993 h. Začytany im 14 śniežnia 1993 h. u bieskampramisnych i razhromnyja vyrazach dakład pa vynikach pracy kamisii zamacavaŭ za Alaksandram Łukašenkam reputacyju ŭzychodziačaj palityčnaj zorki. Karupcyja, dakazvaŭ Alaksandr Łukašenka, pry papuščalnictvie ŭładaŭ na ŭsich uzroŭniach stała hałoŭnym biełaruskim złom, a pazbaŭleńnie dziaržavy ad hetaj zahany razhladałasia im jak zakład i asnova azdaraŭleńnia, uzdymu i roskvitu ekanomiki, sacyjalnych adnosin, marali i maralnaści. Na dumku Alaksandra Łukašenki, pieršy prezident, chto b jon ni byŭ, pavinien nieadkładna «vyhnać» karumpavanych čynoŭnikaŭ z vyšejšych orhanaŭ ułady. Sam ža Alaksandr Łukašenka, zapeŭnivaŭ hramadskaść u tym, što ŭ jaho jość kaściak kamandy adnadumcaŭ, jakija buduć «zmahacca z mafijaj da kanca». Adnu z samych balučych prablem hramadstva — rost cenaŭ — kandydat abiacaŭ vyrašać z dapamohaj pramoha administravańnia, što ŭ svaju čarhu praduhledžvała ŭviadzieńnie dziaržaŭnaha kantrolu nad cenaŭtvareńniem, pieradaču prava kantrolu nad cenami na spažyvieckija tavary i pasłuhi hramadskim arhanizacyjam, vymańnie ŭsiaho prybytku ŭ biudžet za košt nieabhruntavanaha pavyšeńnia cen i pryciahnieńnie kiraŭnikoŭ adpaviednych pradpryjemstvaŭ i ŭstanoŭ da surovaj adkaznaści, u tym liku i kryminalnaj.
U svaich tezisach Alaksandr Łukašenka vykazaŭsia suprać likvidacyi kałhasna-saŭhasnaj sistemy i vystupiŭ za zachavańnie asnoŭnaha pramysłovaha patencyjału krainy ŭ vyhladzie bujnych pramysłovych pradpryjemstvaŭ, nad jakimi pavinien byŭ być uviedzieny režym pramoha kiravańnia, h.zn. faktyčna za centralizavany charaktar ekanomiki. Adnačasova mierkavałasia istotnaje ŭzmacnieńnie dziaržaŭnaha kantrolu nad valutnymi apieracyjami. Adnak kandydat nie vystupaŭ suprać pryvatnaha pradprymalnictva. Bolš za toje, u svajoj prahramie jon vinavaciŭ urad Viačasłava Kiebiča ŭ vysokich padatkach i zastupnictvie «dziaržaŭnaha rekietu». Sam Alaksandr Łukašenka tłumačyŭ, što budzie padtrymlivać nie handlova-pasrednicki, «śpiekulatyŭny», a ŭ pieršuju čarhu vytvorčy biznes.
Alakandr Łukašenka taksama pasprabavaŭ vybić hałoŭny kozyr z ruk premjer-ministra Viačasłava Kiebiča — sajuz z Rasijaj. U suviazi z hetym kandydat ažyćciaviŭ biesprecedentny dypłamatyčny demarš. U mai 1994 Alaksandr Łukašenka i jaho bližejšyja paplečniki nanieśli vizit u Dziaržaŭnuju dumu RF. Metaj vajažu, pa słovach samoha Alaksandra Łukašenki, było jaho žadańnie vyśvietlić, «što ž adbyvajecca na samaj spravie ŭ rasiejska-biełaruskich adnosinach». Adkazvajučy na heta pytańnie, Alaksandr Łukašenka raskrytykavaŭ padpisany Viačasłavam Kiebičam dahavor ab abjadnańni hrašovych sistem, ličačy heta čystym pijaram, i prapanavaŭ viarnucca da ekanamičnaj damovy, padpisanaj šeraham krain SND, u tym liku Rasijaj i Biełaruśsiu 8 vieraśnia 1993 h.
Adnačasova Alaksandr Łukašenka pačaŭ vydatna ekspłutavać takoje balučaje na toj čas pytańnie, jak raspad SSSR. Mienavita padas prezidenckich vybaraŭ jon zajaviŭ, što byŭ adzinym deputatam, chto hałasavaŭ suprać ratyfikacyi Biełaviežskaj damovy ŭ śniežni 1991 h.
U svaich pramovach u efiry i na sustrečach z vybarščykami Alaksandr Łukašenka nie škadavaŭ krytyčnych vykidaŭ suprać apanientaŭ. Tak, na adnoj z sustreč z vybaršykami ŭ Hrodnie kandydat nazvaŭ urad «šaścidziesiacihadovym chłamam». Vielmi rezka Alaksandr Łukašenka acaniŭ dziejnaść zabitaha ŭvosień 1993 h. kiraŭnika Hrodnienskaj vobłaści Dźmitryja Arcymieni, za što navat atrymaŭ prakurorskaje papiaredžańnie.
Viačasłaŭ Kiebič na naradzie ŭ Połacku 5 červienia 1994 h. daŭ biaźlistasnuju charaktarystyku Alaksandru Łukašenku: «Ja vam, moža, novaha ničoha nie skažu, ale hety čałaviek na apošnim zruchu. U hetym čałavieku niama ničoha kanstruktyŭnaha, u jaho ŭsio razburalnaje. Jon u vočy čałavieku pahladzić i robić vysnovu, što čałaviek złodziej. U jaho Kazłoŭski (tahačasny ministr abarony (aŭt.) — złodziej, Dańko (tahačasny ministr unutranych spraŭ (aŭt.) — złodziej, Arcymienia — złodziej, niabožčyk. Nu choć by jaho b nie čapaŭ, nu daliboh, nie pa-chryścijansku heta. Nu nielha ž čapać čałavieka, jaki zahinuŭ usio ž. Ty mnie prabač, ty ž idzieš da ŭłady, jak ža ty budzieš pracavać?!»
Ź imiem Alaksandra Łukašenki akazalisia źviazanyja samyja rezanansnyja padziei padčas vybaraŭ.
Adna ź ich — zatrymańnie na Brasłaŭskaj mytni hruzavika, jaki išoŭ z Hanoviera tranzitam praz Łatviju z drukavanaj pradukcyjaj — kalarovymi płakatami i bukletami z vyjavaj kandydata ŭ kolkaści 316 tys. ekzemplaraŭ na sumu ŭ 123 młn 272 tys. rub. Z-za adsutnaści nieabchodnych dakumientaŭ hruz byŭ zatrymany, a prakuratura pačała raźbiralnictva.
Alaksandr Łukašenka i jaho prychilniki rašuča adchryścilisia ad płakataŭ i ad usiakaj finansavaj dapamohi zvonku. Situacyja z płakatami vyrašyłasia na karyść kandydata. Hienieralny prakuror Vasil Šaładonaŭ vystupiŭ z tłumačeńniem i painfarmavaŭ hramadskaść, što płakaty byli vyrablenyja pa zamovie adnoj sa staličnych firmaŭ z kidkaj nazvaj «Žoŭtyja staronki». Jaje ŭładalnik pryznaŭsia, što daŭ zamovy na buklety i płakaty bieź jakoj-niebudź damoŭlenaści z Alaksandram Łukašenkam, a vyklučna pa pryčynie taho, što padzialaje prahramnyja ŭstanoŭki kandydata.
Samym skandalnym akazaŭsia «loźnienski incydent» — stralba pa mašynie Alaksandra Łukašenki ŭ noč z 16 na 17 červienia 1994 h. pad h. Łjozna Viciebskaj vobłaści.
Heta sparadziła kardynalna procilehłyja viersii. Kamanda Alaksandra Łukašenki śćviardžała, što mieła miesca sproba fizičnaha zabojstva kandydata. Tolki cud, dakazvali prychilniki Alaksandra Łukašenki, vyratavaŭ jaho ad hibieli. Praciŭniki Alaksandra Łukašenki abvinavacili deputata ŭ insceniroŭcy zamachu na siabie z metaj uźniaćcia pieradvybarčaha rejtynhu. Premjer-ministr, naprykład, ličyŭ, što za hetym stajać Uładzimir Hančar i Dźmitryj Bułachaŭ, jakim nibyta admovili ŭ vysokich pasadach va ŭradzie.
Na bok Viačasłava Kiebiča faktyčna stali pravaachoŭnyja orhany. Śledstva vyjaviła, što streł byŭ zrobleny sa zbroi kalibra 7,65, chutčej za ŭsio, ź pistaleta-aŭtamata Ściečkina, u vyniku čaho ŭ levych zadnich dźviercach utvaryłasia praboina. Adnak, dakazvali śledčyja, raźmiaščeńnie kulavoj praboiny kazała byccam by ab tym, što streł byŭ zrableny pa mašynie, jakaja prosta stajała. Pravaachoŭnikaŭ taksama biantežyła toje, što zajava ŭ milicyju pastupiła praz vosiem hadzin paśla zamachu, i nie ad Alaksandra Łukašenki, a ad Ivana Ciciankova — deputata Viarchoŭnaha Savieta i ŭładalnika abstralanaha «Miersiedesa».
Kamanda Alaksandra Łukašenka ŭ asobie Dźmitryja Bułachava abvinavaciła pravaachoŭnyja orhany ŭ pieraduziataści, a samo śledstva nazvała «farsam». Nielha, zajaŭlaŭ Dźmitryj Bułachaŭ, vyznačać trajektoryju kuli tolki pa ŭvachodnaj adtulinie. Asablivaść «loźnienskaj spravy» była ŭ tym, što incydent nie sprabavali skarystać ni sam Alaksandr Łukašenka, ni jaho hałoŭny praciŭnik Viačasłaŭ Kiebič. Niahledziačy na skandalnaść, vypadak pad Lozna chutka adyšoŭ na pieryfieryju hramadskaj śviadomaści. Dakazać datyčnaść Alaksandra Łukašenki i členaŭ jaho kamandy da stralbie pa mašynie nie ŭdałosia. Tak, 19 červienia 1996 h. pry abmierkavańni incydentu ŭ suviazi z abstrełam milicejskim patrulom mašyny Uładzimira Hančara deputat Hienadź Karpienka spytaŭ u hienieralnaha prakurora: «Dva hady tamu stralali ŭ našaha baćku. Jak idzie sprava?» Adkaz Vasila Kapitana byŭ niesuciašalnym: «Sprava prypynienaja, bo nie znajšli strałkoŭ». Napiaredadni prezidenkich vybaraŭ 2010 h. Alaksandr Łukašenka sam daŭ acenku incydentu. Pavodle słoŭ prezidenta, jaho ŭ tym dalokim 1994 h. prosta chacieli «prystrašyć»: «Kali b zachacieli zabić, zabili b».
Aktyŭnaść Alaksandra Łukašenki dziviła jaho palityčnych kankurentaŭ i adkryta pałochała Viačasłava Kiebiča, jaki abrynuŭ na supiernika niekalki, zdavałasia b, mahutnych siłavych i infarmacyjnych udaraŭ.
Pad ciskam premjer-ministra Viarchoŭny Saviet viasnoj 1994 h. skasavaŭ «antykarupcyjnuju kamisiju». Vierahodniej za ŭsio, mienavita pa patrabavańni ŭradavych kołaŭ levacentryscki Narodny ruch Biełarusi (NDB) Siarhieja Hajdukieviča raptam admoviŭsia ad padtrymki kandydatury Alaksandra Łukašenki. Aburany kandydat nazvaŭ Siarhieja Hajdukieviča čałaviekam, jaki «z čatyroch litar robić siem pamyłak».
Hanieńni pačalisia i na členaŭ pieradvybarnaj kamandy Łukašenki. Čynoŭniki Saŭmina, jakija kuryravali pravaachoŭnyja orhany, niečakana pačali rasśledavańnie darožna-transpartnaha incydentu, jaki adbyŭsia ŭ 1993 h. z paplečnikam Alaksandra Łukašenki, staršynioj kamisii pa zakanadaŭstvie Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia Dźmitryja Bułachavym, u vyniku čaho zahinuła žančyna. U Viarchoŭnym Saviecie Alaksandr Łukašenka z hetaj nahody vymušany byŭ zrabić zajavu ab tym, što pieraśled jaho maładoha paplečnika, «zaniasieńnie siakiery nad im» maje čysta palityčnuju metu: dyskredytacyju Alaksandra Łukašenki jak patencyjnaha kandydata ŭ deputaty.
«Ankł-Bens»? Nie! «Ankł-Kiebič»!
U suviazi ź pieršymi prezidenckimi vybarami naradziłasia adna lehienda, aŭtaram jakoj źjaŭlajecca nie chto inšy, jak biełaruski prezident. Na pres-kanfierencyi z rasijskimi žurnalistami ŭ kastryčniku 2010 h. Alaksandr Łukašenka zajaviŭ, što byccam by vykazaŭ Viačasłavu Kiebiču nastupnuju prapanovu: premjer-ministr – kandydat na pasadu prezidenta, a jon, Alaksandr Łukašenka, — na pasadu vice-prezidenta. Hetaja lehienda, nie padmacavanaja anijakimi krynicam, nie vytrymlivaje krytyki. Bo, kab uvieści pasadu vice-prezidenta, treba było źmianiać kanstytucyju. Vystupy Alaksandra Łukašenki śviedčyli ab tym, što jon nie žadaŭ iści ź Viačasłavam Kiebičam na jakija-niebudź damovy. 27 krasavika 1994 h. A. Łukašenka, źviartajučysia da staršyni ŭrada, skazaŭ: «Vy, Kiebič, upeŭnienyja ŭ pieramozie? A kali budzie naadvarot, što budziecie rabić? Uličycie, u svaich skradzienych pałacach Vam nie schavacca!» Taksama Alaksandr Łukašenka ŭžyŭ iraničny vyraz «Ankł-Kiebič», pierafrazujučy rekłamu papularnaha na pačatku 1990-ch charčovaha pradukta «Ankł-Bens».
Za dzień da vybaraŭ urad Viačasłava Kiebiča zrabiŭ apošni krok z metaj pavysić svoj rejtynh u vačach nasielnictva.
U centralnych hazietach była apublikavana admysłovaja zajava Savieta Ministraŭ, u jakoj śćviardžałasia, što palityka ŭrada pravodziłasia vyklučna ŭ intaresach naroda, atrymałasia, niahledziačy ni na što, zachavać kiravalnaść ekanomikaj. Nichto z ekśpiertaŭ i analitykaŭ nie advažvaŭsia z dakładnaściu nazvać pieramožcu na vybarach. Adnak u cełym vymaloŭvaŭsia nastupny varyjant: ni adzin z kandydataŭ nie nabiare pieravažnaj bolšaści hałasoŭ, budzie druhi tur, u jakim, mahčyma, ź nievialikim adryvam pieramoža Viačasłaŭ Kiebič. Adnak 23 červienia, u dzień vybaraŭ, adbyłosia toje, što paśla nazavuć palityčnym cudam, — upeŭnieny adryŭ Alaksandra Łukašenki, jaki nabraŭ 45,1% hałasoŭ i staŭ biezumoŭnym tryumfataram. Cikava, što ŭ Loźnienskim rajonie, dzie abyŭsia streł pa aŭtamabili, kandydat atrymaŭ 81% hałasoŭ.
Na svajoj pres-kanfierencyi ŭkrainskim ŚMI 23 listapada 2006 h. Alaksandr Łukašenka śćviarždaŭ, što pieramoh užo ŭ pieršym tury i što vybary sfalsifikavali.
Jaho hałoŭny supiernik — Viačasłaŭ Kiebič — choć i prajšoŭ u druhi tur, ale ŭsio ž z 17,4% hałasoŭ. Nie prabiŭsia ŭ druhi tur Zianon Paźniak, jaki nabraŭ 12,9% hałasoŭ. Stanisłaŭ Šuškievič atrymaŭ 9,9% hałasoŭ. Parazu paciarpieli Vasil Novikaŭ i Alaksandr Dubko.
Druhi tur prezidenckich vybaraŭ byŭ pryznačany na 10 lipienia. U im kančatkovuju pieramohu tamu ci inšamu boku pavinny byli prynieści arhanizacyjna-palityčnyja miechanizmy baraćby za vybarščykaŭ.
Pamiž pieradvybarčymi prahramami Alaksandra Łukašenka i Viačasłava Kiebiča nie było istotnych i pryncypovych adroźnieńniaŭ. Dva palityki, jakija stali kankurentami na vybarach, adlustravali nie prociborstva sacyjalnych intaresaŭ, a supiernictva roznych hrupovak biełaruskaj palityčnaj elity — toj, jakaja chacieła ŭtrymać viarchoŭnuju dziaržaŭnuju ŭładu ŭ krainie, i toj, jakaja pretendavała na avałodańnie hetaj uładaj.
Havorka išła pra toje, nakolki toj ci inšy kandydat prajavić volu da baraćby. Łukašenka pačaŭ ataku pieršym. Pierš za ŭsio, jon kateharyčna zapatrabavaŭ adstaŭki Viačasłava Kiebiča. Na dumku Alaksandra Łukašenki, paśla vynikaŭ pieršaha tura imknieńnie premjer-ministra stać vyšejšaj słužbovaj asobaj vyhladała adkryta cyničnaj źniavahaj hramadskaj dumki: «U cyvilizavanaj dziaržavie paśla taho, što zdaryłasia, urad pavinien syści ŭ adstaŭku. Na žal, u nas hetaha nie zroblena».
Užo ŭviečary 24 červienia 1994 h. Alaksandr Łukašenka daŭ pres-kanfierencyju. Tłumačačy pryčyny svajoj faktyčnaj pieramohi, kandydat zajaviŭ, što «biednamu, abiazdolenamu narodu ŭpieršyniu vypała mahčymaść vybrać čałavieka sa svajho asiarodździa». Alaksandr Łukašenka paabiacaŭ «na praciahu sutak» abnavić skład urada i zaprasić pracavać sa «staroha» Savieta ministraŭ «tolki adnaho čałavieka». Chutčej za ŭsio, havorka išła pra vice-premjera Siarhieja Linha: mienavita pra hetaha čynoŭnika jašče miesiac tamu kazaŭ Dźmitryj Bułachaŭ, razvažajučy pra skład novaha ŭrada. Na pres-kanfierencyi kandydat akreśliŭ dźvie hałoŭnyja, na jaho pohlad, stratehičnyja zadačy. Ich realizacyja dazvolić, dakazvaŭ pretendent, utrymać situacyju ŭ respublicy pad kantrolem i nie dapuścić ekanamičnaha krachu. Pieršaja zadača tyčyłasia zapusku ŭsich pramysłovych pradpryjemstvaŭ da 1 studzienia 1995 h. U advarotnym vypadku, zajaviŭ Alaksandr Łukašenka, dyrektary pradpryjemstvaŭ buduć zvolnienyja. U jakaści druhoj zadačy Alaksandr Łukašenka abviaściŭ sajuz z Rasijaj.
Napiaredadni druhoha tura prezidenckich vybaraŭ Alaksandr Łukašenka zrabiŭ dva mocnyja palityčnyja kroki, jakija istotna ŭmacavali jaho stanovišča i pašyryli kolkaść jaho vybarščykaŭ. Pa-pieršaje, u pačatku lipienia 1994 hoda jon sustreŭsia z rabotnikami Kamiteta dziaržaŭnaj biaśpieki i paabiacaŭ nie pravodzić nijakich čystak pad vyhladam reformaŭ. Pa-druhoje, 3 lipienia 1994 hoda, u dzień śviatkavańnia 50-hodździa vyzvaleńnia Biełarusi ad niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ, Alaksandr Łukašenka pryludna sustreŭsia ź Viktaram Čarnamyrdzinym i niedvuchsensoŭna zajaviŭ ŚMI, što znajomy z rasijskim premjer-ministram dva hady. Takim čynam, paśla majskaha vizitu Alaksandra Łukašenki ŭ Dziarždumu byŭ naniesieny jašče adzin i bolš adčuvalny ŭdar pa pazicyjach Viačasłava Kiebiča, jaki sprabavaŭ vystupać manapolnym natchnialnikam rasijska-biełaruskich adnosin.
Napiaredadni druhoha tura krychu źmianiłasia linija pavodzin Alaksandra Łukašenki i jaho kamandy, jadro jakoj składali vychadcy z Mahiloŭščyny, ziemlaki budučaha prezidenta i pa ŭzroście — 35—40 hadoŭ — naležali da adnaho pakaleńnia z Alaksandram Łukašenkam. Na słychu ŭ hramadskaci akazalisia imiony kiraŭnika pieradvybarnaha štabu Leanida Sinicyna, Uładzimira Kanaplova, Viktara Kučynskaha i inš.
Nastupalnaja taktyka źmianiałasia imknieńniem kandydata ŭkaraniać sacyjalny spakoj u hramadstvie. Alaksandr Łukašenka zapeŭnivaŭ, što nie dapuścić «tryccać siomaha hoda», abiacaŭ «ničoha nie łamać». Hałoŭnaj prablemaj dla Alaksandra Łukašenki stała nie pieramoha — u tym, što hety pretendent stanie kiraŭnikom dziaržavy, užo nichto nie sumniavaŭsia, — a niebiaśpieka zryvu vybaraŭ praź źniaćcie svajoj kandydatury Viačasłavam Kiebičam, jaki takim čynam moh syści, jak śćviardžaŭ Leanid Sinicyn, «ad adpłaty za zroblenaje». U hetym vypadku pa zakonie kiraŭnikom dziaržavy stanaviŭsia kiraŭnik parłamienta, a paŭtornyja vybary pravodzilisia praz try miesiacy. Usie hetyja zdahadki i palitałahičnyja raskładki nie paćvierdzilisia. Viačasłaŭ Kiebič vyjaviŭ ćviordy namier iści da kanca pieradvybarnaj honki.
27 červienia 1994 h. na śpiecyjalnaj pres-kanfierencyi Viačasłaŭ Kiebič zajaviŭ, što nie zdymie svaju kandydaturu, a pojdzie «da kanca». Premjer-ministr ahučyŭ try, na jaho pohlad, najvažniejšyja zadačy: realizacyja adzinaj rublovaj zony Biełarusi i Rasii bieź źmianieńnia biełaruskaj kanstytucyi, abnaŭleńnie składu ŭrada, baraćba z karupcyjaj, złačynnaściu i śpiekulacyjaj.
Napiaredadni druhoha tura Viačasłaŭ Kiebič abrynuŭ na vybarščykaŭ sieryju ŭradavych pastanoŭ, zaklikanych palepšyć sacyjalnaje stanovišča nasielnictva. Zhodna z pastanovami, pavyšalisia pamiery minimalnaj zarabotnaj płaty, razradnych stavak i taryfaŭ, istotna indeksavalisia srodki ŭkładčykaŭ, spraščalisia pracedury lhatavańnia budaŭnictva žylla i atrymańnia ziamielnych učastkaŭ.
3 lipienia 1994 hoda, u dzień piacidziesiacihodździa vyzvaleńnia Biełarusi ad niamiecka-fašysckich zachopnikaŭ, adbyŭsia, mabyć, samy mocny krok Viačasłava Kiebiča padčas druhoha tura — padpisańnie ŭ dziaržaŭnaj rezidencyi ŭ Zasłaŭi pratakoła ab realizacyi Damovy ab jadnańni hrašovych sistem Biełarusi i Rasii.
Jaje pałažeńni byli nastolki papulisckimi, što mała chto vieryŭ u ich realizacyju. U pryvatnaści, da kanca lipienia 1994 h. baki pavinny byli vyznačyć paradak emisii Centralnaha banka na terytoryi Biełarusi praz Nacyjanalny bank, jaki zachoŭvaŭ svoj status. Da kanca lipienia taksama było nieabchodna raspracavać miechanizm abmienu raźlikovych biletaŭ Biełarusi na hrašovyja znaki Rasii. Imknučysia pavysić svoj rejtynh, Viačasłaŭ Kiebič zrabiŭ vysakarodny žest u bok čarnobylcaŭ. Adnačasova z pratakołam było padpisanaje sumiesnaje rasijska-biełaruskaje pahadnieńnie ab minimizacyi nastupstvaŭ atamnaj katastrofy na ČAES. Rasija na hetyja mety vyłučała 2 młrd rub.
Napiaredadni druhoha tura Viačasłaŭ Kiebič i jaho atačeńnie raspačali sproby dyskredytavać Alaksandra Łukašenku. Hałoŭnaja rola ŭ hetym advodziłasia ministram unutranych spraŭ i abarony.
28 červienia 1994 h. adbyłosia sutyknieńnie Alaksandra Łukašenki i jahonych paplečnikaŭ, jakija nakiroŭvalisia ŭ rabočy kabiniet apiačatanaj časovaj kamisii z achovaj Doma ŭrada, u vyniku čaho «kandydatu ŭ prezidenty razarvali pinžak, zapeckali štany i nanieśli cialesnyja paškodžańni ŭ vobłaści kiściej ruk». U zajavie Alaksandra Łukašenki, Leanida Sinicyna, Ivana Ciciankova i Viktara Kučynskaha śćviardžałasia, što incydent spravakavany Uładzimiram Dańko. Sam kandydat napisaŭ asobnuju zajavu na imia hienieralnaha prakurora Vasila Šaładonava. U zajavie havaryłasia pra toje, što «čaćviora supracoŭnikaŭ sprabavali adkinuć» Alaksandru Łukašenku «ad dźviarej», «razarvali pinžak, udaryli nahoj u levy bok».
Alaksandr Łukašenka paśla incydentu ŭ Domie ŭrada
U svaju čarhu, MUS sprabavała padać Alaksandra Łukašenku ŭ roli hałoŭnaha zavadatara incydentu. U śpiecyjalnaj zajavie pres-słužby ministerstva śćviardžałasia, što Alaksandr Łukašenka parušyŭ paradak uvachodu ŭ apiačatanaje pamiaškańnie, rasšturchaŭ milicyjanieraŭ, u adnaho ź jakich «adarvanyja huziki, nadarvanyja pahony, paškodžanaja formiennaja kurtka». U zajavie abviarhałasia infarmacyja ab hvałtoŭnych dziejańniach u dačynieńni da Alaksandra Łukašenki z boku milicyjantaŭ. Adnak sam ministr unutranych spraŭ nie išoŭ naŭprost na supraćstajańnie z Alakandram Łukašenkam, nie rabiŭ publičnych zajavaŭ. A voś ministr abarony Pavieł Kazłoŭski vybraŭ inšuju taktyku.
30 červienia 1994 h. Pavieł Kazłoŭski, vidavočna ŭzhadniŭšy heta ź Viačasłavam Kiebičam, sabraŭ pres-kanfierencyju, na jakoj abvinavaciŭ Alaksandra Łukašenku ŭ napadkach na vojska, na hienieralitet. Nieŭzabavie Pavieł Kazłoŭski padaŭ adpaviednyja zajavy ŭ Viarchoŭny Saviet i Hienieralnuju prakuraturu. Na baku Paŭła Kazłoŭskaha (praŭda, niehałosna) byŭ kiraŭnik Viarchoŭnaha Savieta Miečysłaŭ Hryb, bo syn ministra abarony niezadoŭha da pieršaha tura zaručyŭsia z dačkoj staršyni parłamienta (fatahrafii viasiella, jakoje nibyta achoŭvałasia desantnikami, vyklikali abureńnie hramadskaści).
Staŭšy prezidentam, Alaksandr Łukašenka nie zabyŭsia pra miaciežnaha ministra. 5 vieraśnia 1994 h. śpiecyjalnym ukazam jon paniziŭ Paŭła Kazłoŭskaha ŭ vajskovym zvańni da hienierał-lejtenanta z pryčyny taho, čto na viasielle syna eks-ministra abarony było patračana 27 młn rubloŭ dziaržaŭnych hrošaj. Praŭda, paźniej kantralujučyja orhany zajavili, što infarmacyja ab achovie viasiella desantnikami nie paćvierdziłasia.
Pa vyznačeńni sapraŭdnym rystališčam sutyčki pavinny byli stać teledebaty pamiž Viačasłavam Kiebičam i Alaksandram Łukašenkam, pryznačanyja na 7 lipienia 1994 h.
U chodzie teledebataŭ Alaksandr Łukašenka bolš aryjentavaŭsia na emacyjny składnik dyskusii, miž tym jak Viačasłaŭ Kiebič sprabavaŭ z dapamohaj statystyki vykłaści svaju pazicyju. Viačasłaŭ Kiebič pryvodziŭ davoli važkija arhumienty. Pa śćvierdžańniach kiraŭnika ŭrada, vyvaz kapitałaŭ, ab čym tak niepakoiŭsia Alaksandr Łukašenka, — narmalovaja pracedura dla taho, kab hetyja kapitały pracavali i prynosili prybytak. Paryrujučy zakidy Alaksandra Łukašenki ab biespracoŭi, Viačasłaŭ Kiebič adkazvaŭ, što jano ŭ respublicy składaje 1,8%. Takim čynam, łozunh Alaksandra Łukašenki pra zapusk usich pramysłovych pradpryjemstvaŭ da 1 studzienia 1995 h. nie mieŭ pad saboj, pavodle słoŭ premjer-ministra, surjoznych padstaŭ. Aceńvajučy zajavu apanienta pra mahčymaść vydzialeńnia paciarpiełym ad inflacyi ŭkładčykam tavaraŭ praciahłaha karystańnia — chaładzilnikaŭ i televizaraŭ, — Viačasłaŭ Kiebič pryvodziŭ takija ličby: kab viarnuć kožnamu ŭkładčyku pa chaładzilniku i televizary, ich treba vyrablać ad 20 da 30 młn u hod, a vytvorčyja mahutnaści raźličany na hadavy vypusk 640 tys. televizaraŭ i 750 tys. chaładzilnikaŭ. Adnak psichałahičnaja ŭstanoŭka bolšaści vybarščykaŭ była nakiravana suprać premjer-ministra. Luby razumny dovad Viačasłava Kiebiča pavaročvaŭsia suprać jaho.
Navat tyja vybarščyki, jakija nie simpatyzavali Alaksandru Łukašenku, byli hatovy prahałasavać za jaho adnosna małady ŭzrost. Hetyja vybarščyki spadziavalisia, što ŭzrost kandydata (39 hod) stanie hałoŭnaj umovaj intelektualnaj i duchoŭnaj evalucyi budučaha prezidenta, zasvajeńnia im pieradavych idej hramadzianskaj supolnaści i demakratyi. Naprykład, viadomy žurnalist Anatol Majsienia navat paraŭnaŭ Alaksandra Łukašenku z polskim lidaram «Salidarnaści» Lecham Valensam i vykazvaŭ nadzieju na toje, što dyrektar saŭhasa «zdolny pieratreści sistemu, buldozieram rasčyścić darohu dla novaj cyvilizavanaj palityki».
10 lipienia 1994 h. absalutnaja bolšaść vybarščykaŭ, niahledziačy na zakliki mnohich palityčnych partyj i abjadnańniaŭ ihnaravać vybary, pryjšła na vybarčyja ŭčastki. Alaksandr Łukašenka atrymaŭ 80,1% hałasoŭ. Jaho supiernik istotna źniziŭ svoj vynik u paraŭnańni ź pieršym turam — 14,1%.
Viačasłaŭ Kiebič hodna pryznaŭ parazu. Ni jon, ni jaho kamanda nie rabili nijakich sprobaŭ destabilizavać situacyju, asprečyć jakim-niebudź šlacham vyniki vybaraŭ. U jakaści psichałahičnaha zaspakajeńnia ŭ svajoj apošniajm zajavie Viačasłaŭ Kiebič kanstatavaŭ pravał palityki BNF, ćviorduju prychilnaść nasielnictva da intehracyi z Rasiejaj i blizkaść svajoj prahramy z Alaksandram Łukašenkam, u jakoha z premjer-ministram tolki «roźnica ŭ ich ažyćciaŭleńni».
Aceńvajučy pieršyja prezidenckija vybary, nieabchodna adznačyć svojeasablivy fienomien Alaksandra Łukašenki, jaki źjaŭlajecca pryrodžanym palitykam, jon u stanie tonka adčuvać nastroi vybarščykaŭ. Fienomien Alaksandra Łukašenki — jarki prykład taho, jak u čałavieka mohuć prajavicca jakaści, hetak nieabchodnyja dla palityčnaj baraćby i dziejnaści. Adnak, pa-pieršaje, hetyja jakaści naŭrad ci mahli prajavicca ŭ Alaksandra Łukašenki ŭ poŭnaj miery i dajści da vybarščykaŭ, kab jon nie byŭ deputatam Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia. Sam prezident 21 lipienia 1994 h. pry razhladzie pytańnia ab składzie novaha kabinieta ministraŭ pryznaŭsia, što vyras u parłamiencie, «u hetaj zale». Pa-druhoje, tolki dziakujučy svabodnym srodkam masavaj infarmacyi miljony biełarusaŭ ubačyli Alaksandra Łukašenku i pavieryli jamu ŭ jakaści alternatyvy toj hramadskaj sistemie, resursy jakoj akazalisia vyčarpanymi.
