Novaje ŭ historyi vikinhaŭ: navukoŭcy majuć namier daśledavać pareštki raboŭ i rabyń
Šviedski archieołah Nił Prajs (Neil Price) z Upsalskaha ŭniviersitetu i jaho kalehi atrymali vialiki (pa maštabach histaryčnych navuk) hrant — 6 miljonaŭ dalaraŭ — na vyśviatleńnie pryčyn ekspansii vikinhaŭ.
Archieołah i jaho kalehi płanujuć vydatkavać najbujniejšy hrant Daśledčaj rady Šviecyi nie na novyja raskopki, a na ŭvažlivy analiz ŭžo vyniatych ź ziamli artefaktaŭ — z dapamohaj samych sučasnych technałohij.
Nił Prajs pierakanany, što charakterny dla vikinhaŭ ład žyćcia (handlovyja pachody na vialikija adlehłaści pa mory, jakija čarhavalisia ź piractvam i rabunkam) rychtavalisia na praciahu stahodździaŭ. Jašče ŭ viendalski (Vendel) pieryjad (finał skandynaŭskaha žaleznaha vieku, 550—790 hh.) skandynavy handlavali žalezam i škurami, vučylisia płavać pa morach.
Ale navošta jany pačali rabavać i palić harady i dziaržavy? Im patrebnyja byli žančyny i raby, ličyć Prajs.
Vikinh (z hołym torsam) pradaje rabyniu piersidskamu kupcu ŭ vołžskim Bułhary. Mastak Tom Lovell, National Geographic.
Navukoŭcy chočuć zrazumieć, jakim było skandynaŭskaje hramadstva napiaredadni ŭstupleńnia vikinhaŭ u «vialikuju historyju». Na žal, pakul ilvinaja dola dastupnych navucy źviestak pra dachryścijanskaje hramadstva Skandynavii biarecca z zapisanych značna paźniej sah i chronik varožych vikinham narodaŭ.
Pierš za ŭsio Prajs razam z estonskimi navukoŭcami źbirajecca abśledavać karabli z Salmie.
U 2008—2011 u hetaj vioscy na vostravie Saaremaa znojdzienyja dva viaślarnyja sudny, a kala ich — pareštki 42 mužčyn.
Mołat z raskopak na na vostravie Saaremaa. Fota sajta stena.ee
Siem čałaviek, pachavanyja u pieršym karabli, vidavočna byli pieramožanymi, jany zahinuli ŭ bai i byli pachavanyja biez pyšnych rytuałaŭ. Estonskija navukoŭcy dapuskajuć, što hetyja skandynavy byli ŭdzielnikami niaŭdałaha nabiehu na Saaremaa (zadoŭha da stahodździa vikinhaŭ!).
Adnak druhi karabiel, dzie ŭ čatyry šerahi pachavanyja znatnyja voiny ź miačami, sabakami i sokałami (i navat z kościu dla hulni z maržovaha ikła), pastaviŭ viersiju pra nabieh pad pytańnie. Mahčyma, skandynavy płavali na Saaremaa z dypłamatyčnymi abo zabaŭlalnymi metami.
Fota Liina Maldre / University of Tallinn.
Tak ci inakš, Prajs maje namier vyciahnuć maksimum infarmacyi z ahladu hetych sudnaŭ. Akramia taho, jon płanuje daśledavać niekatoryja karabielnyja pachavańni z Vałshierde — vializnych mohiłak na poŭnačy ad Staroj Upsały (hałoŭnaha centra pahanskaj Šviecyi), dzie pomniki datujucca VI—XI stahodździami. Da hetaha času niezrazumieła, chto byŭ pachavany tam, — mahčyma, heta konunhi z połulehiendarnaj dynastyi inhlinhaŭ abo miascovyja pravadyry, jakija pabahacieli praz stratehičnaje znachodžańnie Vałshierde. Tysiačy abjektaŭ z hetych mohiłak da hetaha času nie daśledavanyja adekvatna.
Što mienavita buduć šukać navukoŭcy? Pierš za ŭsio — raboŭ. Na dumku Prajsa, vikinhi pačali svaje nabiehi praz patrebu ŭ pracoŭnaj sile.
Jašče ŭ viendalski pieryjad fłot, jaki pavialičvaŭsia, patrabavaŭ usio bolš i bolš vialikšych vietraziaŭ. Vyrablali ich z voŭny, a pavodle raźlikaŭ navukoŭcaŭ, dla stvareńnia vietrazia adnamu čałavieku spatrebiłasia b piać hadoŭ pracy. Kožny karabiel vikinhaŭ mieŭ dva vietrazi, padkreślivaje Prajs, a karabloŭ u siaredniaviečnaj Skandynavii było pad niekalki sotniaŭ. Nie treba zabyvacca i pra pracu pastuchoŭ i stryhaloŭ, jakija paśvili i stryhli aviečak, z voŭny jakich vyrablali vietrazi.
Raby składali da čverci nasielnictva Skandynavii, upeŭnieny Prajs i jaho kalehi.
Jany časta zhadvajucca ŭ sahach z abraźlivymi imionami (Smurodnik, Taŭstun abo Durań) — adnak kankretnych archieałahičnych śviedčańniaŭ žyćcia trełaŭ (tak u Skandynavii nazyvali raboŭ) amal niama. Žaleznyja kajdany i našyjniki całkam mahli naležać sabakam abo pałonnym, tamu Prajs płanuje šukać reštki žylla raboŭ.
Šviedskija archieołahi, jakija taksama ŭdzielničajuć u novym prajekcie, vyjavili niezvyčajnyja ślady prysutnaści trełaŭ. Prykładna kožny 25-y škilet mužčyny ŭ pachavańniach na terytoryi Šviecyi i Narviehii maje hłybokija barazionki na zubach.
Raniej ličyłasia, što hetyja defarmacyi abaznačajuć prynaležnaść da sasłoŭja voinaŭ, ale zanadta šmat mužčyn z takimi barazionkami znachodziać u pachavańniach z adsiečanaj hałavoj razam ź inšymi vajarami. «Vielmi vierahodna, što nasamreč heta byli raby, jakich zabivali paśla śmierci ich haspadara», — ličyć Hanna Kjełstrjom (Anna Kjellström) sa Stakholmskaha univiersiteta. Prajs i Kjełstrjom majuć namier rastłumačyć pachodžańnie abiezhałoŭlenych mužčyn z dapamohaj izatopnaha analizu. Kali vyjavicca, ich inšaziemnaje pachodžańnie, heta budzie mocny arhumient na karyść taho, što heta byli treły.
Jašče adnoj krynicaj infarmacyi pra raboŭ vikinhaŭ stanie analiz architektury i ziemlekarystańnia. Naprykład, niepadalok ad kramy IKEA pad Stakholmam pry raskopkach znajšli nievialikuju kruhłuju chacinu prosta nad vialikim bahatym domam. Vierahodna, u chałupie žyli raby.
Rekanstrukcyja faziendy bahataha vikinha, Sanda, Šviecyja. Ilustracyja National Geographic.
U druhim miescy raskopak (Sanda) vialiki dom akružany chacinami pa pierymietry — heta całkam mahli być chałupy dla trełaŭ. «Ja nie zrablu vialikaj pamyłki, kali paraŭnaju hetuju strukturu z faziendaj — dom haspadara ŭ asiarodździ chałup raboŭ», — tłumačyć Prajs.
Navukoŭcaŭ cikavić i taki siužet, jak seksualnaje rabstva.
Prajs dapuskaje isnavańnie mnohažonstva u kultury hiermanskich narodaŭ rańniaha Siaredniaviečča. U takim vypadku, dumaje historyk, biednyja skandynavy byli vymušanyja šukać sabie žonak za miežami rodnaha rehijonu, što moža być jašče adnoj pryčynaj ekspansii vikinhaŭ.
Hetaja hipoteza ŭžo znajšła paćvierdžańnie na ŭzroŭni hienietyki. Niadaŭna vyśvietliłasia, što try čverci sučasnych žycharoŭ Isłandyi rodam z Narviehii, pry hetym bolš za pałovu isłandskich žančyn — naščadki žančyn, jakija pachodziać z Brytanskich vyspaŭ. Heta aznačaje, što vikinhi masava brali žonak (abo žyli sumiesna z žančynami) z rabavanych imi krain. Prajs płanuje anałahičnym čynam daśledavać pachodžańnie sužycielnic vikinhaŭ i na inšych terytoryjach.
