Juryj Drakachrust: Aleksijevič u «domie Čyža»
AFP / EAST News
Navina ab planach nobeleŭskaj łaŭreatki kupić sabie novaje žytło sparadziła ŭ sacyjalnych sietkachchalivar niabačanaj siły. Niesuvymiernaść faktu i napału, jaki jon vyklikaŭ, cikaviej pytańnia racyi tych ci inšych sietkavych vajaroŭ.
Zdavałasia b, pra što asabliva spračacca? Kupiŭ čałaviek za sumlenna zaroblenyja hrošy novuju kvateru. Nu tak, u domie, na niečy pohlad sumnieŭnaj estetyčnaj vartaści, małavysokamastackaha, tak by mović. Ale husty — reč davoli ŭmoŭnaja i subjektyŭnaja. Kali ŭ Paryžy pabudavali Ejfelevu viežu, niamała tamtejšych tahačasnych «arbitraŭ elehantnaści» napinalisia ad hnievu, jak takoj pačvarnaściu aśmielilisia spaskudzić suśvietnuju stalicu hustu i stylu. Prajšli hady i heta «pačvarnaść» stała suśvietnym symbalem francuskaj stalicy.
Kab nie chadzić tak daloka, možna pahladzieć na evalucyju pohladu na centar Miensku. Kaliści hety «stalinski ampir» mocna mnohich razdražniaŭ, zaraz, ź lohkaj ruki Artura Klinava, usprymajecca jak vielmi stylny pomnik epochi.
Chto viedaje, moža praz šmat hadoŭ i zbudavańnie partnera prezydenta pa chakiei i zbory kavunoŭ, a ciapier — viaźnia, stanie vizytoŭkaj biełaruskaj stalicy.
Zrešty, aŭtar hetych radkoŭ na rolu «arbitra elehantnaści» nie pretenduje. Moža, i praŭda heta pačvarnaść takoj i zastaniecca ŭ stahodździach ci budzie ŭračysta źniesienaja ŭ časy estetyčna bolš vytančanyja.
Razmova nie pra estetyku, a pra chalivar. Zaraz i na samaj spravie mnohija ličać «dom Čyža» abrazaj hustu i symbalem razbureńnia histaryčnaha Miensku. A nobeleŭski laŭreat sabrałasia kupić u hetaj «pačvarnaści» kvateru. Ci nie paličyŭšy pačvarnaściu ci nie pryniaŭšy adpaviednaje mierkavańnie pad uvahu. Ale kupiła by kvateru ŭ «domie Čyža», skažam, Darja Domračava, taksama, darečy, sełebryci, znakamitaja biełaruska, tak i sotaj doli takoha napału nie było b.
Sprava ž nie ŭ hetaj kupli, a ŭ palitycy. U nas palitykaj tradycyjna ličycca baraćba z uładaj. Vyjšaŭ na vulicu, vyhuknuŭ niešta rašučaje suprać uładaŭ, machnuŭ ściaham — voś heta palityka. Na samaj spravie časam i heta taksama — jana. Ale naohuł-ta palityka — heta ŭpłyŭ, ułada nad dušami ludziej. I sutyknieńnie hetych upłyvaŭ. Voś pra heta i chalivar, jaki ŭźnik z pustoj, na pieršy pohlad, nahody. Ale nie z pustoj pryčyny.
Nie pretenduju na dakładny sacyjalahičny analiz dyskusii, da taho ž mnohija jaje ŭdzielniki ananimnyja, ale naŭskidku varta zaŭvažyć, što siarod strohich krytykaŭ pakupki Aleksijevič praktyčna nie było ludziej, jakija i da jaje Nobela šanavali talent piśmieńnicy.
Krytykami apynulisia tyja, chto da premii pry zhadvańni imia Aleksijevič kryviŭsia. Pa roznych pryčynach, chto pa estetyčnym, a hałoŭnym čynam — pa palityka-idealahičnych, albo z-za movy, na jakoj napisanyja jaje knihi, albo z-za ładu jaje dumak i asoby. Saviecki piśmieńnik i saviecki čałaviek. Antysaviecki, ale pry hetym saviecki.
Pryčym, tyja, čyjo padobnaje mierkavańnie nie pachisnuŭ i Nobel, byli ŭ krytycy dosyć pamiarkoŭnyja, dosyć mlava kanstatujučy — «Aha, a my ž kazali». Ale samyja haračyja žarści demanstravali ludzi, jakija paśla Nobela «pierakavalisia». Nu tak, niekali fyrkali abo klajmili, ale paśla ž pryznali, «daravali», kvietki, vinšavańni, ŭźviali na pjedestał. Nu tak i jana ž pavinna adździačvać, stajać na pjedestale roŭna, nie tuzacca i ŭvasablać toje, što chaciełasia b jaje novym prychilnikam. Varta zaŭvažyć, što łaŭreatka svaim novym prychilnikam — učorašnim hańbavacielam była radaja. Jana žyvy čałaviek, fimijam słavy pryjemny lubomu.
Ale radaja da peŭnaj miažy.
Adzin talenavity krytyk piśmieńnicy i jaje kvaternaj niehocyi zadaŭ rytaryčnaje pytańnie — a što, jana niedatykalnaja, jana huru, jakaja nie padlahaje krytycy? Da biezumoŭna datykalnaja i padlahaje. Ale ž chiba nie nieafity sprabavali huru ź jaje i stvaryć? U ich heta nie atrymałasia, čym i tłumačycca napał. Kumir akazaŭsia šyrejšym za ŭhatavanaha jamu miesca. Ci bolš vuzka. Ci nižej. Žyvym čałaviekam, słovam.
Jana svajoj pakupkaj pakazała, što sama — toj «čyrvony čałaviek», pra jakoha piša — abviaścili jaje krytyki. A kali navat i tak, to što? Jana niešta svaim krytykam pavinna? Jany tak upeŭnienyja, što na samoj spravie nie jana, a jany — ŭładary dum, i ich verdykt — heta śmiarotny prysud?
Dumaju, što nie ŭpeŭnienyja. Dumaju, što tut chutčej kryŭda, što nie acaniła, nia pieravychavałasia pad ich dabratvornym upłyvam, nie zaniała miesca zručnaha, pravilnaha idała. Nu tak skazana ŭ Pisańni — nia stvary sabie kumira. Voś hetamu zapavietu i varta prytrymlivacca.
Nie pretenduju na blizkaje siabroŭstva ź piśmieńnicaj i čužy kanśpiralohii, ale nie vyklučaju, što kupla žyłpłoščy mienavita ŭ «domie Čyža» było jaje rašeńniem, pryniatym z ulikam u tym liku i daminoŭnych u peŭnych kołach mierkavańniaŭ nakont ahidna symbaličnaha značeńnia hetaha budynku. Dakładniej, było rašeńniem, jakoje hetyja mierkavańni demanstratyŭna ihnaravała. Maju hipotezu paćviardžaje interviju piśmieńnicy niamieckaj hazecie, u jakim jana skazała, jak i raniej kazała, niekatoryja niepryjemnyja dla biełarusaŭ, heta značyć dla nas usich i dla siabie ŭ tym liku, rečy. Na interviju aperatyŭna adreahavaŭ pilny Zianon Paźniak, jak zvyčajna adłučyŭšy Aleksijevič ad Biełarusi.
A chiba da Nobela jana była inšaj? Takoj ža i była — z charaktaram. Hnuła svaju liniju. Tak i ciapier demanstruje, što nie budzie zakładnicaj ničyich patrabavalnych čakańniaŭ. Klasyki — jany takija.
Darečy, varta zaŭvažyć, što biełaruskaja ŭłada adreahavała na novy status piśmieńnicy pa-svojmu lahična i biez nadryvu, ŭłaścivaha ŭdzielnikam chalivaru. Ułada zrazumieła, što kašy z nabelistkaj joj nie zvaryć, farmalna pavinšavała, razdražniona burknuła z nahody porcyi rezkich słovaŭ u svoj adras, ale nijakich «my tak vam vieryli, tavaryš Aleksijevič» ad ułady nie prahučała. Kontra i kontra, varažyna i varažyna, ale ciapier takaja, ź jakoj lepš publična mocna nie svarycca. I ŭ hetym sensie ŭładzie nielha admović u kiemlivaści, u adroźnieńni ad chalivarnych «kryžakoŭ».
Aleksijevič ni ŭ kaho nie atrymajecca vykarystoŭvać. Ułada heta zrazumieła adrazu, varta zrazumieć i ŭsim astatnim.
I nieafitam, jakija pačali jaje šanavać paśla premii, i stałym prychilnikam. Jano, zrazumieła, Nobel palityčna, idealahična, duchoŭna — zbroja masavaha źniščeńnia. Ale jana — tolki ŭ jaje rukach.
I tym, chto addaje jaje anafemie za kuplu kvatery, nie varta tak mocna zasmučacca i pieražyvać, zaŭtra jana abaviazkova skaža što-niebudź, što im vielmi spadabajecca. A paślazaŭtra — što mocna nie spadabajecca. Dyk lepš nie apynacca ŭ śmiešnaj roli hieroja viadomaha anekdotu, jaki pa telefonie kiruje pieraborkaj bulby — «Kiepskaja Aleksijevič, dobraja Aleksijevič».
