Dzianis Kučynski: «U mianie jość sumnieŭ, što rektar EHU viedaje prablemy Biełarusi»
Dzianis Kučynski — prezydent studenckaha pradstaŭnictva EHU, siabra Kiroŭnaj rady, student 4 kursu, navučajecca pa akademičnaj prahramie «Kulturnaja spadčyna i turyzm». Dzianis Kučynski adkazaŭ na pytańni Radyjo Svaboda.
— Roŭna hod tamu, 9–10 studzienia 2015 hodu, studenckaje pradstaŭnictva i asacyjacyja vypusknikoŭ Eŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniversytetu arhanizavali pradstaŭničuju kanferencyju «Biełaruski EHU: 10 hod u Litvie», adna z metaŭ jakoj była — paŭpłyvać na vybary rektara. Voś užo 10 miesiacaŭ universytetam kiruje novy rektar — amerykanski prafesar Devid Polik. Što źmianiłasia za hety hod?
— Mnie zdajecca, sytuacyja nieadnaznačnaja, kali kazać z punktu hledžańnia studentaŭ, majho — prezydenta studenckaha pradstaŭnictva. Z adnaho boku, studenty damahlisia, što pradstaŭnik studenckaha samakiravańnia ciapier udzielničaje ŭ Kiroŭnaj radzie — paŭnavartasna, z pravam hołasu. Piać studentaŭ — siabry Senatu. U nas zastajucca pracavać talenavityja vykładčyki: Taciana Ščytcova, Almira Ŭsmanava, Śviatłana Arciušeŭskaja, Ała Sakałova, Taciana Čulickaja, Andrej Ściapanaŭ, Viktar Marcinovič, Siarhiej Chareŭski, inšyja. Darečy, dziakujučy Chareŭskamu, va ŭniversytecie ŭ hetym hodzie adbyvajucca cudoŭnyja imprezy — sustrečy z Alesiem Razanavym, Alhierdam Bacharevičam, Julaj Cimafiejevaj, Adamam Hłobusam.
Ź inšaha boku, novy rektar Devid Polik, dyrektar pa akademičnych spravach Alaksandar Kaŭbaska chočuć trymać studenckaje pradstaŭnictva pad svaim kantrolem. I pra heta śviedčyć toj fakt, što ŭ hetym hodzie jany admovili ŭ finansavaj padtrymcy studenckamu pradstaŭnictvu, jak heta było raniej. U nas była svaja aŭtanomija, nam davali nievialikija hrošy, za jakija my rabili roznyja prajekty. Admovili z takoj farmuloŭkaj: kožny prajekt pavinien być zaćvierdžany rektaram, akademičnym dyrektaram i hetak dalej. Heta absalutna nie pasuje da praktyki litoŭskich VNU.
Ale, ja liču, što nielha zabycca pra tych, kaho my stracili — adšturchnutych, zvolnienych vykładčykaŭ. Nielha zabycca pra Ŭładzimiera Dunajeva, Andreja Kazakieviča, Paŭła Cieraškoviča, Alaksandra Smalenčuka, Maksima Žbankova, Volhu Šparahu, Andreja Łaŭruchina, Irynu Dubianieckuju, Ihara Babkova… Bačycie, jaki vialiki patencyjał my stracili! Niekatoryja kažuć: nu padumaješ, syšli… Maja vykładčyca historyi z horadu Lidy, jakaja mianie vychavała, Śviatłana Mikałajeŭna Kanapackaja, vielmi vysoka caniła prafesara Alesia Smalenčuka, i ja pastupaŭ u EHU dziela jaho. Pryjechaŭ vučycca ŭ Vilniu — a jaho ŭžo niama. Kali ja byŭ abituryjentam, ja nia viedaŭ, što tut adbyvajucca takija surjoznyja kanflikty.
Nie mahu zabycca na ludziej, jakija syšli. Pryčym niespraviadliva, za krytyku. A ciarpiać studenty.
To bok tut dva baki adnaho medala. Z adnaho boku, jość takija cudoŭnyja iventy, z druhoha — tyja fakty, pra jakija ja raspavioŭ.
Što da rektara — nam, akademičnaj supolnaści zahadali zrabić tak zvany stratehičny plan, my pavinny «vytačyć» misiju, viziju ŭniversytetu, jakaja b zadavoliła našych donaraŭ. Ja ni ŭ jakim razie nie sumniajusia ŭ našych mahčymaściach. Ale pry hetym my pavinny mieć dobry menedžment. I na hety kont u mianie vielmi vialiki sumnieŭ. Ja vam raju pahladzieć tolki na fakty. U 2013 hodzie spadara Polika najmajuć kansultantam. Potym jon stanovicca pravostam, u 2015 hodzie — rektaram. U krasaviku spoŭnicca hod, jak jon užo rektar. Što źmianiłasia za hety čas? Ci pavialičyŭsia ŭ nas nabor? Ci palepšyłasia sytuacyja z donarami? Ci ŭzmacniŭsia duch salidarnaści? Pamiatajecie, jak u «Hamlecie» ŭ Šekśpira? «Što vy čytajecie, prync?» — «Słovy, słovy, słovy…»
Paśla apošniaha pasiedžańnia Kiroŭnaj rady, u jakim ja ŭdzielničaŭ užo paŭnapraŭnym siabram, i na padstavie toj infarmacyi, jakuju ja daviedaŭsia (na žal, jana kanfidencyjnaja, ja nie mahu raspavieści), ja maju vielmi vialikija pretenzii da našaha kiraŭnictva, i mnie zdajecca, što toj šlach, jakim my ciapier idziem, — jon niasłušny, niapravilny. I ja kazaŭ heta na Kiroŭnaj radzie: my ŭsie niasiom persanalnuju adkaznaść za hety prajekt — EHU.
— Ciapierašni rektar Devid Polik byccam by maje dośvied pracy ŭ zamiežnych VNU, jon čałaviek adukavany i daśviedčany, što tyčycca amerykanskich universytetaŭ. Ale EHU — biełaruski prajekt, i pracuje jon dla Biełarusi. Na vašu dumku, ci spadar Polik viedaje prablemy, patreby Biełarusi?
— Devid Polik pryjšoŭ u EHU ŭ 2013 hodzie daradcam, potym staŭ pravostam, amal hod jon užo rektar. Ale za hety čas movu rehijonu spadar Polik nia vyvučyŭ, niahledziačy na toje, što heta było abaviazkovym patrabavańniem na vybarach rektara. U Biełarusi jon tak i nie pabyvaŭ nivodnaha razu. Tamu ŭ mianie jość sumnieŭ, što jon viedaje prablemy rehijonu.
Chaču źviarnuć uvahu jašče voś na što. Moža, hetaha tolki ja nie razumieju, ale dzie lohika? Pry kancy vieraśnia ŭ Vilni adbyłasia pradstaŭničaja kanferencyja «(Nie)demakratyčnaja Biełaruś: palityčnyja tendencyi i adukacyja jak instrument dziela transfarmacyi». Byccam by dobry krok — naładžvańnie suviaziaŭ z hramadzianskaj supolnaściu Biełarusi. A ŭ kastryčniku Devid Polik napisaŭ pasłańnie «11 kastryčnika 2015… List ź Vilni ŭ Biełaruś». Navošta było źbirać vialikuju kanferencyju ŭ vieraśni 2015 hodu — z pradstaŭnikami NGO, hramadzianskaj supolnaści, adnaŭlać adnosiny, a potym pisać u liście, što ŭsie našy apazycyjnyja siły ničoha nia značać, što jany niekanstruktyŭnyja? Niejkaje razychodžańnie, mnie zdajecca.
Jašče adzin vielmi važny momant: kali my abirali novaha rektara, byli takija spadzievy, što hanarovy prezydent i pieršy rektar EHU Anatol Michajłaŭ budzie ŭžo mienš anhažavany va ŭsie ŭniversyteckija spravy. Nasamreč hetaha nie adbyłosia, jon pa-raniejšamu zaanhažavany. Tut prablema značna hłybiejšaja. Ja nia viedaju, chto tut Majsiej, ale faraon viedaje, što kali nie adpuścić narod — a ŭ našym vypadku prajekt, jaki adnamu jamu nie naležyć, — raz-poraz buduć nadychodzić kary, kara za karaj, jak pišacca ŭ Biblii. Tamu, kali faraon nie zrazumieje, što narod — prajekt — nie naležyć jamu adnamu, buduć nadychodzić kary.
— A jakaja finansavaja sytuacyja z donarami, z pryciahnieńniem srodkaŭ? Ja viedaju, što niadaŭna syšoŭ adzin z kandydataŭ u rektary Daryjus Udrys, jaki zajmaŭsia fandrajzinham — pošukam dobraachvotnych achviaravańniaŭ na navukovyja daśledavańni.
— Za try hady pracy ŭ EHU Devida Polika sytuacyja z donarami nie palepšyłasia. Sapraŭdy, syšoŭ Daryjus Udrys, jaki zajmaŭsia fandrajzinham i kamunikacyjami. Jahony departament prosta ŭvieś skasavali. Z adnaho boku, hety departament prybirali, kab zekanomić hrošy, ale hety krok stratehična niedalnabačny. Bo fandrajzinh z samaha pačatku raźličany na davoli praciahły termin. Nielha pryjści da patencyjnaha donara i ŭmomant pierakanać jaho dać vialikuju sumu hrošaj. Heta doŭhi praces, jon nie adbyvajecca za hod-dva. I źniščeńnie hetaha departamentu pojdzie nie na karyść universytetu, na maju dumku. Kali vy pierakonvajecie, a nie vymolvajecie hrošy.
— I ŭsio ž vierniemsia da studenckich prablemaŭ. Raspaviadzicie pra novy nabor. Chto sioleta pryjšoŭ vučycca ŭ EHU?
— U hetym navučalnym hodzie pryjšło vučycca na dzionnym adździaleńni mienš za 100studentaŭ. Kali 4 hady tamu ja pryjšoŭ vučycca, uvieś naš pieršy kurs składaŭ bolš za 140 čałaviek.
Ale ja vielmi ŭražany: choć nabor i nievialiki, ale prynamsi tyja, kaho ja viedaju, — vielmi padrychtavanyja, metanakiravanyja ludzi. Dakładna nie vypadkovyja.
Ja razmaŭlaŭ z kiraŭnictvam Departamentaŭ palitalohii, prava, turyzmu — usie kažuć, što studenty pryjšli vielmi jakasnyja, sumlennyja z punktu hledžańnia akademičnaha. Bačna, što adabrali mocnych studentaŭ. Što tyčycca hramadzianskaj pazycyi, to, na moj pohlad, na siońnia studenckaje kiravańnie — najlepšaje za mnohija hady. U nas niadaŭna była studenckaja kanferencyja, na jakoj mianie pieraabrali, ciapier u studenckim samakiravańni na valanterskich asnovach aktyŭna pracuje 40 čałaviek, dla paraŭnańnia — letaś aktyŭnych było 6. Pieršym kursam ja pryjemna ŭražany.
Što da zamiežnikaŭ, pa hetym nabory ja nie zaŭvažyŭ, što ich paboleła. Jość dźvie litoŭskija studentki, adzin rasiejec, adzin ukrainiec. Moža, heta vyhadna ŭniversytetu finansava, bo kali prychodzić vučycca nie hramadzianin Biełarusi, jon pavinien płacić poŭny košt za navučańnie. Patrebny dobry menedžment. Ale treba pracavać, adkryvać rynak.
Choć ja liču, što nia ŭsie resursy ŭ Biełarusi vyčarpanyja. Nam chopić i biełarusaŭ, jakich možna było pryvabić. Ale, znoŭ ža, patrebny dobry menedžment. Kali paraŭnać košty BDU i EHU — jany prykładna adnolkavyja.
— A sami b vy pastupali ŭ EHU ciapier, kali b daviałosia vybirać, dzie vučycca?
— Z punktu hledžańnia abituryjenckaha, kali b mnie daviałosia zaraz vybirać pamiž biełaruskaj VNU i EHU, ja ŭsio adno pastupaŭ by ŭ EHU. U paraŭnańni ź biełaruskimi VNU jakaść adukacyi jość, choć jaje nielha paraŭnoŭvać z Oksfardam ci Kiembrydžam. Svabody, choć jany i abmiažoŭvajucca, taksama jość.
Skažu tak: jość peŭnaje koła ludziej, jakoje nie daje paŭnavartasna raźvivacca ŭniversytetu, ale, heta, zrazumieła, nia ŭvieś universytet.
Ja vam nazvaŭ ceły šerah vykładčykaŭ. U pieršuju čarhu mienavita vykładčyki farmujuć tvoj śvietapohlad, dajuć prafesijnyja viedy.
— Ci jość u EHU zamiežnyja vykładčyki?
— Tak. U mianie ŭ minułym hodzie byŭ kurs «Histaryčnaja pamiać Rečy Paspalitaj i VKŁ», jaki vykładała navukoŭka z Ameryki, jana pryjechała tolki na adzin hod. Było cikava, jak žančyna z Ameryki sprabavała nam danieści našu histaryčnuju pamiać — tak, jak jaje bačać amerykancy, zachodnija krainy. Z adnaho boku, ja bačyŭ niejki brak u razumieńni peŭnych padziejaŭ, bo pa pieršaj adukacyi ja historyk, pieramožca mnohich alimpijad. Ale, ź inšaha boku, jana pakazvała bačańnie našaha śvietu — Biełarusi, VKŁ, Rečy Paspalitaj, savieckich padziejaŭ — z hledzišča zachodniaha. Jość u nas kanadzki vykładčyk Hrehary Senstram. U maich zamiežnych siabroŭ, jakija vučacca pa abmienie, amal usie vykładčyki — zamiežniki.
— Voś u vas jość studenckaje samakiravańnie, vy tolki što kazali pra 40 aktyvistaŭ-valanteraŭ. Mabyć, viedajecie pra kanflikt, jaki adbyŭsia ŭ Biełdziaržuniversytecie, kali studenty vystupali suprać płatnych pierazdač i damahalisia sustrečy z rektaram. Ale da rektara ich tak i nie dapuścili. A ci da vas prysłuchoŭvajucca? Ci možacie vy damahčysia sustrečy z rektaram? Što studenty mohuć vyrašać?
— Ja asabista jak prezydent studenckaha pradstaŭnictva z rektaram pastajanna sustrakajusia na pasiedžańniach Kiroŭnaj rady, voś i litaralna ŭčora sustrakaŭsia. Aktyvisty taksama mohuć. Za ŭsich studentaŭ kazać nie mahu, bo šmat kamu ŭsie hetyja prablemy nie zusim cikavyja. Mahčyma, i ja, i mnohija inšyja ŭžo stamilisia ad baraćby, ad zmahańnia. Ciapier sytuacyja bolš-mienš spakojnaja, sioleta nie było niejkich niepryjemnych padziej, kštałtu pavyšeńnia płaty za navučańnie.
Što da płatnych pierazdač, u nas heta tak adbyvajecca: pieršaja pierazdača biaspłatnaja, a dalej vyrašajuć, ci dać jašče šans płatna pierazdać, a možna i vylecieć.
— Ciaham apošnich hadoŭ biełaruskaja intelihiencyja, NGO, apazycyja krytykujuć EHU za toje, što tam užo amal nie zastajecca biełaruskaści. Zhortvajucca prahramy pa biełaruskaj historyi, užo niama biełarusistyki, ličanyja pradmiety vykładajucca pa-biełarusku. Ci jość suviazi ź Biełaruśsiu? Moža, praktyku ŭ Biełarusi prachodzicie?
— Suviazi jość. Jość praktyka pieraddyplomnaja, jość praktyka paśla 3 kursu, i šmat ludziej prachodziać jaje ŭ Biełarusi. Dapuścim, u sfery turyzmu možna znajści i pracu ŭ Biełarusi.
Pytańnie biełaruskaści bolš składanaje. Lamant, što niama biełaruskaści, nie zusim apraŭdany.
Biełaruskaść EHU budujecca na peŭnych asobach — Chareŭskim, Marcinoviču, Feliksu Akiermanu. Jany ładziać roznyja cikavyja tvorčyja sustrečy. Taksama naša studenckaje pradstaŭnictva ładzić sustrečy ź biełaruskimi intelektuałami, hramadzianskaj supolnaściu. Niadaŭna jeździli na «Movu Nanova».
Ź inšaha boku, zvalnieńnie taho ž prafesara-historyka Alesia Smalenčuka — heta vialikaja strata mienavita biełaruskaha składniku ŭniversytetu. Z peŭnymi ludźmi voś hetaja biełaruskaść mahła b pavialičycca. Pry Smalenčuku była raspracavanaja cikavaja prahrama biełarusistyki — ciapier hetaha niama.
Kali my kažam pra ahulnaje žyćcio — jość biełaruski asiarodak.
Inšy składnik — akademičny. Amal na kožnym departamencie jość biełaruskamoŭnyja vykładčyki. Ale raniej było bolš. My zaŭsiody, jak kazaŭ Ihnat Abdzirałovič, «pamiž varožymi kirunkami»: pamiž rynkami, pamiž patrebami… Mnie zdajecca, u takich pytańniach pavinna być kalehijalnaść, ahulnaje razumieńnie.
— Niadaŭna byŭ apublikavany pres-reliz, u jakim śćviardžajecca, što 62% vypusknikoŭ EHU viartajecca pracavać u Biełaruś. Voś vy sami paśla zakančeńnia vučoby źbirajeciesia viarnucca na radzimu?
— Ja vielmi lublu vandravać, pabyvaŭ u 27 krainach, 85 haradach śvietu. Ale maje najlepšyja vandroŭki byli pa Biełarusi. Naprykład, piešaja vandroŭka ŭ viosku Kudryčy na Paleśsi — z sałamianymi dachami, nievierahodna pryhožymi zachodami… Sioleta na Kalady ja vandravaŭ pa Voranaŭščynie i Vaŭkavyščynie. Adkryŭ dla siabie ŭnikalny pałac u Dzikuškach na Lidčynie. Tak što tut cełaja proćma niaźviedanaha. Terra incognita.
Ja chaču viarnucca ŭ Biełaruś. Moža, nie adrazu paśla ŭniversytetu, bo chaču jašče vučycca dalej. Ja naležu da rehijonu, da Biełarusi — ja sam rodam ź Lidy.
Ja dumaju, što navat u toj častki moładzi, jakaja choča źjechać, hetaje žadańnie ź ciaham času taksama projdzie. Kažuć, što čałaviek farmujecca da 23 hadoŭ. I voś hety ŭniversytecki peryjad vielmi važny. Vielmi važna pasiejać hetaje ziernie — nie abaviazkova, tak by mović, sunuć čałavieku ŭ hałavu adrazu dreva: voś ty pavinien viarnucca, ci ty pavinien lubić radzimu. U nas lubiać udzioŭbvać: ty pavinien toje, ty pavinien druhoje, lubi Biełaruś. Voś hety imperatyŭ — jon nikoli nie pracuje. Čałaviek pavinien da ŭsiaho dajści sam. Tak, ja chaču viarnucca ŭ Biełaruś.
