Nateła Dadziškilijani: Spačatku viarnusia na Radzimu. A tam pabačym…
Intervju z zorkaj biełaruskaha baleta.
Jana — adna z zorak biełaruskaha baleta 1980—1990-ch, jakoj u tyja hady zachaplaŭsia uvieś śviet. Skončyŭšy karjeru, Nateła Dadziškilijani pracavała piedahoham-repietytaram, a potym niečakana źnikła z pola zroku. «Narodnaja Vola» adšukała Natełu na Aravijskim paŭvostravie…
— Na fiestyvali «Baletnaja leta ŭ Vialikim», jaki ŭ hetym hodzie ŭpieršyniu arhanizavaŭ Nacyjanalny teatr opiery i baleta, mnie ŭdałosia pahutaryć z vašym baćkam, baletmajstram i režysioram Ataram Dadziškilijani, jaki ŭ 1960—1970-ja hady pracavaŭ u Minsku. Jamu ŭžo 91-y hod, ale vyhladaje jon hadoŭ na tryccać maładziej! U čym pryčyna takoha daŭhalećcia?
— Zrazumieła, svaju rolu adyhrali hieny (prodki Atara Dadziškilijani — sa znakamitaha ŭ Hruzii kniaskaha rodu). Ale samaje hałoŭnaje — jon da hetaha času pracuje režysioram u Nižaharodskim teatry opiery i baleta. U minułym hodzie pastaviŭ «Aidu», jakaja časam nie pad siłu i maładym. Kali b siadzieŭ doma, to nikoli nie vyhladaŭ by dobra. A tak ranicaj robić zaradku — i biažyć u teatr. Bo jon tam patrebny. Naohuł, mnie zdajecca, treba pracavać usio žyćcio.
— Vy naradzilisia ŭ Čelabinsku, ale pracavali ŭ Biełarusi. Kim siabie adčuvajecie? Ci isnuje adna nacyjanalnaść — baleryna?
— U Čelabinsku ja žyła tolki pieršyja čatyry hady žyćcia. Užo ŭ 1964-m my pierajechali ŭ Minsk. Tamu liču siabie biełaruskaj.
— Vaš baćka — viadomy chareohraf, maci — baleryna, narodnaja artystka Biełarusi Kłara Małyšava. Vybar prafiesii byŭ pradvyznačany?
— Jakraz, nie. Mama i tata chacieli, kab ja zajmałasia muzykaj, tamu addali ŭ muzyčnuju škołu — spačatku 4-hadovuju, potym 7-hadovuju. Płanavali, što pastuplu ŭ kansiervatoryju.
A ja ź dziacinstva žyła baletam. Chadziła na ŭsie śpiektakli, pierašyvała maminy sukienki i tancavała, kali nichto nie bačyŭ.
U dziacinstvie ŭsie špalery ŭ maim pakoi byli zaleplenyja repradukcyjami, na jakich byli vyjavy baleryny Kaciaryna Maksimavaj — mojho kumira ŭ balecie.
— Vy pryjšli ŭ teatr u 1979 hodzie, kali trupu ŭznačalvaŭ Valancin Jelizarjeŭ. U jaho było niejkaje asablivaje staŭleńnie da dački hałoŭnaha baletmajstra Dadziškilijani?
— Reŭnaści z boku Valancina Mikałajeviča być nie mahło: kali jon pryjšoŭ u teatr, baćka ŭžo źjaŭlaŭsia hałoŭnym režysioram. A na pasadzie hałoŭnaha baletmajstra Jelizarjeŭ źmianiŭ Alaksieja Andrejeva.
Što tyčycca Atara Michajłaviča, to jon vielmi dobra staviŭsia da Jelizarjeva. Zrazumieła, mnie jak dačce było krychu sumna, kali z repiertuaru zdymalisia takija pastanoŭki baćki, jak «Alpijskaja bałada» ci «Vybrańnica». Ale ja razumieła: jany adžyli svoj viek. Kali paraŭnoŭvać hetych dvuch chareohrafaŭ, to pastanoŭka «Ramea i Džuljeta» Jelizarjeva akazałasia bolš mahutnaj, čym adnajmiennaja pastanoŭka baćki. A voś «Spartak» Atara Michajłaviča padavaŭsia mnie bolš maštabnym: u svajoj pastanoŭcy Jelizarjeŭ skaraciŭ asobnyja frahmienty partytury.
— Jak składałasia vaša karjera ŭ biełaruskaj trupie?
— Piać hadoŭ ja tancavała ŭ kardebalecie. Praŭda, paśla treciaha hoda mnie stali daručać nievialikija partyi — Vaładarki dryjadaŭ u «Don Kichocie», Fieju piaščoty ŭ «Śpiačaj pryhažuni», adnu ź siabrovak u «Žyzeli». U 1983 hodzie stała salistkaj. Tady Ludmiła Bržazoŭskaja dapamahła padrychtavać pieršuju vialikuju partyju — Jevu ŭ «Stvareńni śvietu».
Liču, što ja zmahła siabie realizavać jak baleryna. Toje, što chacieła tancavać, pra što maryła ŭ maładości, — tančyła. Z kłasičnaj chareahrafii — liryčnych hieraiń. Ale bolš za ŭsio — u baletach Jelizarjeva (Fryhija ŭ «Spartaku», Džuljeta ŭ «Ramea i Džuljecie», Kachanaja ŭ «Karmina Burana», Dzieva-Vybrańnica ŭ «Viaśnie śviatoj»).
Kali Valancin Mikałajevič źjaviŭsia ŭ Minsku, adbyŭsia vybuch, abnaŭleńnie. Biełaruski balet pieraadoleŭ peŭnuju rysu i apynuŭsia na mižnarodnaj arenie.Da kanca 1980-ch my byli śviedkami «załatoha vieku» ajčynnaha baleta.
U baletach Jelizarjeva ja znajšła siabie. Jany byli addušynaj. U ich mnie padabałasia ŭsio, ja sama sabie padabałasia. A heta vielmi važna. Uspaminaju pra toj čas da siońnia.
— Dalikatnaje pytańnie. Vy — zasłužanaja artystka Biełarusi. Ale zvańnie narodnaj ni vam, ni vašaj adnakłaśnicy i kalezie Taćcianie Šamietaviec nie prysvoili. Čamu?
— Raniej atrymać zvańnie było składaniej. Usio zaležała ad Ministerstva kultury. Treba było vielmi šmat dakazvać i pracavać. Ciapier — raz, i «ŭ damki»… Ale škadavańnia z-za taho, što ja nie stała narodnaj, niama.
— Byŭ u vašym žyćci i japonski pieryjad…
— Tak, u 1998 hodzie ja syšła ź biełaruskaj baletnaj trupy i źjechała ŭ Japoniju. Tady ŭžo hod znachodziłasia na piensii (u tancoŭščykaŭ jana rańniaja), ale, pa vialikim rachunku, mahła jašče niekalki hadoŭ pracavać. Kali pryjšła z zajavaj ab sychodzie i skazała, što jedu ŭ Japoniju, Jelizarjeŭ mianie nie zrazumieŭ. «Nateła, — skazaŭ jon, — kali ty vierniešsia, my ciabie ŭžo nazad nie voźmiem». Ale ŭ toj momant mnie prosta chaciełasia tancavać.
U Japonii ŭžo tady isnavaŭ baletny bum. Dziaŭčaty spali i bačyli siabie balerynami. Adnak u krainie isnavała ŭsiaho adna stacyjanarnaja trupa — «Tokia-balet», kudy było składana patrapić. Tamu japoncy mahli ŭvieś dzień pracavać, a ŭviečary zajmacca za hrošy ŭ pryvatnych studyjach, kudy nabirali ŭsich achvotnych. Dva hady ja pracavała ŭ adnoj z takich studyj, raźmieščanych na Kiusiu — trecim pa vieličyni vostravie Japonii. Ja vykładała taniec, pieraniesła niekalki baletaŭ i chareahrafičnych minijaciur, u jakich sama tancavała. Ź imi my hastralavali pa ŭsim vostravie.
— Čamu ž vy źjechali?
— Moj kantrakt z samaha pačatku byŭ krychu dziŭny. U miesiac płacili ŭsiaho 500 dalaraŭ. Hetaja suma była bolšaj, čym ja atrymlivała ŭ Minsku, ale dla Japonii heta śmiešnyja hrošy. Ale mnie vielmi chaciełasia tancavać, tamu na finansy nie źviartała ŭvahi. Potym usio ž parazmaŭlała z kiraŭnictvam, i zarpłatu padniali da 1,5 tysiačy. Ale dla Japonii heta ŭsio roŭna niašmat. Ruskamoŭnych ludziej pobač nie było, a maja anhlijskaja jašče nie była takoj dobraj, jak ciapier. Ja papracavała dva hady, i nie vytrymała i viarnułasia.
— U Minsku vy niekatory čas źjaŭlalisia repietytaram u baletnaj trupy Muzyčnaha teatra. Miž tym u teatralnym asiarodździ doŭhi čas chadzili čutki ab kankurencyi i navat supiernictvie pamiž Valancinam Jelizarjevym i Nino Dziačenka. Heta praŭda?
— Takoje supiernictva sapraŭdy isnavała. Dziačenka staviła balety z tymi ž nazvami, što išli ŭ Vialikim. A Valancin Mikałajevič bajaŭsia, što niekatoryja hledačy mohuć pierabłytać i pajści ŭ inšy teatr. Dy i naohuł, jak luby tvorčy čałaviek, jon chacieŭ być pieršym i adzinym chareohrafam.
Ale pik hetaha supraćstajańnia pryjšoŭsia na 1990-ja. Kali ja viarnułasia ź Japonii i pryjšła ŭ Muzyčny ŭ jakaści repietytara, narešcie pahladzieła ŭsie balety. Stała zrazumieła, što nijakich padstaŭ dla reŭnaści niama. Trupa była maleńkaja. Paraŭnoŭvać jaje pradukcyju z baletami Vialikaha niekarektna. Dy i Dziačenka da taho času stała nazyvać śpiektakli pa-inšamu.
— U vieraśni 2009 hoda vy niečakana pierajechali na Aravijski paŭvostraŭ — u Aman …
— Baletnaj trupy Muzyčnaha ŭ raniejšym vyhladzie ŭžo nie isnavała. Dziačenka była cudoŭnym piedahoham i kiraŭnikom (mahła źlapić tancoŭščyka litaralna ź ničoha!). Mianie admiežavali ad apierety, i ja repietavała tolki kłasičny balet. Ale pastupova ŭ našy spravy pačaŭ umiešvacca dyrektar teatra Alaksiej Isajeŭ. Jon zapomniŭsia jak dziŭny, vielmi nie tvorčy čałaviek (choć pra siabie, napeŭna, dumaŭ inakš). Ničoha nie razumiejučy ŭ chareahrafii, jon pačaŭ tłumačyć Ninie Mikałajeŭna, jak treba stavić balety. U rešcie rešt jana nie vytrymała i pajšła, a trupa faktyčna raspałasia. Ja pracavała ŭ Muzyčnym jašče niekalki hadoŭ. A zatym paznajomiłasia ź piedahoham Alonaj Hramovič, jakaja źjaŭlajecca dyrektaram škoły baleta ŭ Maskacie, stalicy Amana. Jana zaprasiła mianie papracavać vykładčykam tanca.
— Jakim było vaša pieršaje ŭražańnie ad Uschodu?
— Aman — vielmi maładaja, sučasnaja i bahataja kraina, dzie žyvie vielmi šmat zamiežnikaŭ. U apošni čas źjaviłasia šmat škoł i kaledžaŭ. Pracuje ŭniviersitet. Amal usie miascovyja žychary (navat taksisty) razmaŭlajuć pa-anhielsku. Tut možna žyć bieź viedańnia arabskaj.
Hałoŭny minus — śpiakota! Zrazumieła, u kožnym pamiaškańni jość kandycyjaniery. Ale ž časam davodzicca vychodzić na vulicu. Kali ŭzimku słupok hraduśnika padymajecca da 25—30 hradusaŭ, to ŭletku — da 50!
Nichto ź miascovych žycharoŭ nie chodzić pieššu. Usie pierasoŭvajucca na mašynach. Tamu ŭ daroh jość tolki prajezdžaja častka, a tratuary adsutničajuć. Kali my z mužam časam idziem pieššu ŭ kramu, to na vulicy bolš nikoha niama.
— Čym ža vas pryciahvaje Aman?
— Tolki pracaj. Tam ja zarablaju 1,5 tysiačy dalaraŭ u miesiac. Muž, vykładčyk anhlijskaj va ŭniviersitecie — 4000 (praŭda, kožny z nas addaje 500 dalaraŭ za našu kvateru). Sumniavajusia, što mnie prapanujuć takija ŭmovy ŭ Biełarusi. Pry hetym košty na pradukty nižejšyja, čym u Minsku. Kožny raz, pryjazdžajučy dadomu, pierakonvajusia: Biełaruś — vielmi darahaja kraina.
Spačatku dumała, što chutka pajedu z Amana. Čužoje asiarodździe, usie inšaje, mała vučniaŭ. Pieršy čas zajmalisia ŭsiaho 2—3 dziaŭčynki. Astatnija prychodzili na adnyja-dvoje zaniatkaŭ i sychodzili. Kazali: «My dumali, balet — heta viesieła. A tut sumna». U niejki momant zrazumieła, što takoje doŭhaje navučańnie, jak u nas u kaledžy, nikomu nie treba. Praktyčna nichto z maich vučanic-amanak užo nie stanie balerynaj. U 16 hadoŭ kožnaja ź ich nadzienie abaju — vierchniuju vopratku, jakaja całkam schavaje ich postać ad mužčynskich vačej. Tamu treba chutka tłumačyć im elemienty tanca, pryśpiešvać napierad i vypuskać na scenu. Kab dziaŭčynki vystupali ŭ kancertach i atrymlivali zadavalnieńnie. A techniku možna nahnać potym. Tak źjavilisia novyja vučni. Vykładaju ŭ dvuch hrup dziaŭčynak: 8—11 i 11—16 hadoŭ. U kłasach dzieci ŭsich nacyjanalnaściaŭ (jeŭrapiejcy, amierykancy, araby). Adna amierykanka maryła stać balerynaj. Kali jaje baćkoŭ pieraviali ŭ Arabskija Emiraty, pa-raniejšamu pryjazdžała da mianie na zaniatki.
— Status zasłužanaj artystki Biełarusi, prymy Vialikaha teatra opiery i baleta dazvoliŭ vam vysoka kaciravacca na Uschodzie?
— Zrazumieła, našy zvańni im ni pra što nie kažuć. Amancy razumiejuć: kali «zasłužany», značyć, čahości damohsia. Ale nie bolej za toje. A voś uzhadka pra Vialiki teatr vyklikaje ŭ ich zachapleńnie. Sprava ŭ tym, što ruski balet i zakładzienyja im kłasičnyja tradycyi vielmi vysoka ceniacca va ŭsim śviecie. Pamiž tancoŭščykami ź Biełarusi, Ukrainy i Rasii amancy nie bačać roźnicy. Tamu mahu kolki zaŭhodna tłumačyć, što tančyła ŭ Vialikim teatry nie Maskvy, a Minska, ale nichto nie budzie słuchać.
— Jakija ŭražańni ad miascovych žycharoŭ?
— Bolš stasujusia z ruskamoŭnymi. Tak, adna maja dobraja siabroŭka pracuje ŭ naftavaj kampanii, druhaja — piedahoh anhlijskaj movy, treciaja — akulist. Kali kazać pra vučniaŭ, to chutka znajšła kantakt ź jeŭrapiejkami i amierykankami. A voś ź miascovymi časam uźnikaje barjer u znosinach. Jany vielmi zakrytyja. Indusy naohuł usprymajuć nas praz koler skury. Časam zdajecca: kali jany bačać «biełaha», jak byccam ŭnutrana «zhortvajucca».
Z boku amancy zdajucca dobrymi i čułymi, ale pry hetym naiŭnymi ludźmi. Im brakuje erudycyi, načytanaści. Zusim pa-inšamu, čym my, razumiejuć mastactva. Padčas pakazu «Ramea i Džuljety» jany mohuć śmiajacca tam, dzie my płačam. Padčas pakazaŭ u kinateatry mohuć razmaŭlać na ŭsiu zału. Kali kazać pra žančyn, to ich začapiła jeŭrapieizacyja. Naprykład, źjavilisia prazrystyja abai abo hetaje ž adzieńnie, ale z navarotami i kapiušonami.
— Vy zhadali balet. A chiba ŭ Maskacie jość teatr?
— Aman — absalutnaja manarchija. Ale sułtan Kabus bien Said vielmi lubić mastactva. Tamu ŭ hetaj krainie (adzinaj na Aravijski paŭvostraŭ) pabudavali budynak teatra. Jaho płošča krychu pieravyšaje płošču našaha Opiernaha. Svajoj trupy ŭ Maskacie niama. Ale pastajanna pryjazdžajuć znakamityja hastralory — American Ballet Theater, Maryinski teatr, trupa z Kapienhahiena, Ła Skała, jakija pakazvajuć opiery, balety, ładziać kancerty.
Adnojčy italjancy pryvieźli «Turandot». Sułtanu tak spadabałasia scenahrafija, što jon kupiŭ dekaracyi!Ciapier jany zachoŭvajucca ŭ budynku teatra. Cikava, što z pastanovak śmieła vyrazajuć usie eratyčnyja sceny.
Siezon pačynajecca ŭ kastryčniku i zakančvajecca ŭ traŭni. Kvitok u teatr na samyja darahija miescy moža kaštavać da 100 dalaraŭ. Na miescy horšym — 40-50 dalaraŭ. Naš zarobak dazvalaje hladzieć usie lepšaje.
— Kožnaje leta vy naviedvajecie Biełaruś, a značyć, i naš Opierny. Jakija ŭražańni?
— Škada, što ŭ teatry zaraz niama Jelizarjeva. Čałavieka, jaki stvaryŭ hetuju trupu. Škada, što zaraz zdymajucca ŭsie jaho balety. U afišy niama «Žar-ptuški» i «Viasny śviaščennaj», praktyčna nie iduć «Spartak» i «Stvareńnie śvietu». Nie chaču padacca staroj hrymzaj, ale pierakananaja: kali niešta zdymać, to treba stavić lepš. Bačyła novuju viersiju «Ščaŭkunka». Jana mocna sastupaje jelizarjeŭskaj. Tak, u trupie jość techničny vykanaŭcy — Volha Hajko, Ludmiła Kudraŭcava. Na žal, moładź ja nie viedaju. Tak, jany vielmi techničnyja, ale mienš źviartajuć uvahu na płastyku, dramatyzm, mienš užyvajucca ŭ roli. Zrešty, mnohija maładyja tancoŭščyki ciapier źjazdžajuć z krainy.
U časy SSSR było nie važna, kolki artyst zarablaje. Ciapier — važna. Ciapier naohuł nie lepšy momant dla mastactva.
— Jakija vašy płany nadalej? Płanujecie pracavać u Amanie?
— Dumaju papracavać jašče adzin siezon i viarnucca. Kali b była adna — abaviazkova zastałasia ŭ Biełarusi. Ale nieviadoma, ci znojdzie tut pracu moj muž. My paznajomilisia ź im u Amanie. Pa nacyjanalnaści jon ruski, ale jašče ŭ saviecki čas źjechaŭ na Zachad. Žyŭ u Ńju-Jorku, vučyŭsia ŭ Kałumbijskim univiersitecie. Pa pašparcie — hramadzianin Kanady. Ale ŭ lubym vypadku spačatku na niekatory čas viarnusia na Radzimu. A tam pabačym…
