Убийство эмигранта: укол зонтиком
Георгій Маркаў. Фота: wikimedia.commons
«Ну што там у нас?» — спытаў хірург лонданскай бальніцы СэнтДжэймс Бернард Райлі ў дзвюх маладзенькіх медсястрычак, выціраючы старанна вымытыя з мылам рукі.
«Хуткая прывезла… Кажа, што яго КГБ застрэліў», — са смехам адказала старэйшая з іх з намёкам, што тут трэба дапамога псіхіятра, а не хірурга.
Доктар Райлі прайшоў у палату. Пацыент ляжаў і стагнаў.
Гэтым пацыентам быў Георгій Маркаў — самы значны з балгарскіх пісьменнікаў ХХ стагоддзя.
16-я рэспубліка СССР
Балгарыя ў 1970-я была самым верным сатэлітам СССР. Венгры бунтавалі ў 1956-м, чэхі — у 1968-м. Берлінскія рабочыя пратэставалі ў 1953-м. Палякі ў розных гарадах падымаліся ў 1956-м, 1970-м і 1976-м, а пасля будзе і «Салідарнасць». У Румыніі Нікалае Чаўшэску вёў двайную гульню. З аднаго боку, ён заставаўся ў Варшаўскай дамове, а з другога — наладжваў сувязі з Кітаем і краінамі Захаду. Румынскі дыктатар баяўся апынуцца на лініі агню ў выпадку пачатку Трэцяй сусветнай, хацеў атрымліваць заходнія тэхналогіі і нават ацэньваў магчымасці паставак заходняга ўзбраення праз Югаславію ў выпадку інтэрвенцыі СССР. Неспакойны ён быў саюзнік.
І толькі Балгарыя дэманстравала абсалютную вернасць «старэйшаму брату» і нават прасілася 16-й рэспублікай у СССР — яе не прымалі, бо як на тое паглядзіць свет?
Кіраўнік Балгарыі Тодар Жыўкаў, балканскі селянін з хітрым прыжмурам вачэй, смактаў з Расіі нафту за балгарскія перац і кетчуп. Свабоды ў Балгарыі было менш, чым у Югаславіі ці Венгрыі, але трохі больш, чым у СССР. Заходнія турысты на Златніх Пясыцах прыносілі цвёрдую валюту.
Жыўкаў быў чалавек, па сутнасці, просты, але з гадамі стаў лічыць сябе богадараваным кіраўніком і вялікім дабрачынцам Балгарыі. Столькі пабудаваў, столькі развіў! Няўдзячнасць некалькіх дысідэнтаў, якія мелі нахабства ўцячы з краіны ды яшчэ і паліваць дасягненні Народнай Рэспублікі брудам зза мяжы, Жыўкаў успрымаў як асабістую здраду.
Двое выклікалі асаблівы гнеў Жыўкава. Гэта Іван Костаў — былы агент балгарскай дзяржбяспекі ў Францыі, які папрасіў там палітычнага прытулку. І Георгій Маркаў — пісьменнік, які выехаў на Захад, распачаў працу на Бібісі. «Завочныя справаздачы пра Балгарыю» Маркава чыталі на радыё «Свабодная Еўропа», яны моцна ранілі самалюбства Жыўкава. Гэта была, магчыма, самая моцная балгарская кніга ХХ стагоддзя. У гэтым творы выкрываліся лжывасць і гніль сацыялістычнай сістэмы — харызматычны Маркаў, любімчык дачкі Жыўкава, Людмілы, апякункі культуры і аматаркі акультызму адначасова, ведаў сістэму як ніхто.
Менавіта Жыўкаў загадаў «вырашыць пытанне з гэтымі двума».
Для балгарскай дзяржбяспекі знішчэнне палітэмігрантаў было складанай задачай, рызыкоўнай. Таму міністр унутраных спраў Балгарыі Дзімітар Стаянаў папрасіў у Маскве «спецсродкі» — а менавіта яды.
Спачатку меркавалася забіць з дапамогай гелю — намазаць ручку машыны Маркава. Але ад такога варыянту адмовіліся, бо мог загінуць хтосьці іншы. Разглядалі ідэю нанясення гелю на цела Маркава падчас яго адпачынку на Сардзініі — таксама адмовіліся: немагчыма было спрагназаваць час з’яўлення на пляжы. Спыніліся на спосабе больш надзейным.
Нібы ўкус, нібы ўкол
На працу ў Бібісі Маркаў дабіраўся заўсёды тым самым спосабам. Аднойчы, калі ён чакаў аўтобуса на мосце Ватэрлоа ў Лондане, ён адчуў нібы ўкус пчалы ззаду ў сцягно ці ўкол, пякучы боль. Ён павярнуўся і пабачыў чалавека, які толькі што ўпусціў на зямлю парасон. Той падхапіў парасон, кінуўся ў таксі, што стаяла побач, і паехаў.
Звычайны парасон. Фота: shutterstock.com
Эпізод з уколам быў дзіўны, і Маркаў расказаў пра яго на працы. І ўжо на працы Маркаву стала нядобра. Дома яму рабілася яшчэ горш. Выклікалі доктара — той распытаў і не прыехаў, па сімптомах гэта спачатку было як грып. Пад вечар наступнага дня стан стаў нясцерпны. Тэрапеўт нарэшце агледзеў Маркава, пісьменнік паказаў яму і рану на назе. Доктар западозрыў слупняк.
Пасля гэтага Маркава вязуць у бальніцу СэнтДжэймс. Шанцаў у дысідэнта, папраўдзе, не было. Атруцілі яго рыцынам, на той момант антыдоту ў гэтага яду не было.
Хірург Райлі, у адрозненне ад медсёстраў, словам Маркава паверыў і паведаміў пра дзіўную хваробу Скотланд-Ярду. Але да моманту, калі прыехаў афіцэр паліцыі, пісьменнік ужо страціў прытомнасць. Рэанімаваць і апытаць яго не ўдалося.
Праніклівы патолагаанатам Руфус Кромптан заўважыў, што лімфавузлы на целе Маркава асабліва павялічаныя ў раёне правага сцягна. Ён не рашыўся ўскрываць цела ў гэтым месцы, каб не знішчыць магчымыя рэчавыя доказы.
Шарык з плаціны і ірыдыю
Цела адправілі ў лабараторыю Портан-Даўна — спецыялізаванага даследчага цэнтра, які займаецца пытаннямі бактэрыялагічнай і хімічнай зброі. Атручэннем Скрыпалёў у будучыні будзе займацца гэтая ж лабараторыя. І толькі там пад месцам уколу на назе выявілі мікраскапічны, памерам 1,52 мм, шарык з поласцю ў ім.
Праз пару дзён у лабараторыю будзе дастаўленая з Францыі тканка Уладзіміра Костава, супраць якога быў здзейснены такі ж замах, але няўдала. У гэтым узоры тканкі рэнтген выявіць наяўнасць металічнага шарыка ідэнтычнага тыпу. Шарык быў выраблены з 90% плаціны і 10% ірыдыю. У сярэдзіне шара была поласць, ад якой да паверхні вялі два каналы дыяметрам 0,35 мм.
Шарык быў апрацаваны воскападобным рэчывам, ім былі запоўненыя і каналы. Пры траплянні ў арганізм воск растае, і пасля гэтага атрута трапляе ў кроў. Але герметык плавіцца толькі пры пэўных умовах і тэмпературах. Калі стрэл зрабіць з большай адлегласці ці калі куля на шляху да цела прабівае нешта цвёрдае, напрыклад, партманет, то яна не ўваходзіць у арганізм глыбока і яд не вызваляецца ў кроў. Так здарылася з Коставым, куля засела ў самой скуры, ён ацалеў.
Міліметровая куля для замаскіраванага пад парасон мікрапісталета была вяршыняй тэхналогій 1970-х. На сёння, напэўна, магчымае і стварэнне аналагічнай наназброі.
Прызнанні Калугіна
Святло на справу ў 1992 годзе праліў эксгенерал КГБ Алег Калугін, для гэтага ён спецыяльна наведаў Сафію. Кіраўніцтва КГБ СССР не хацела дзяліцца ядамі з балгарамі, расказаў ён.
Масква ўвогуле ў гэты перыяд неахвотна карысталася такімі сродкамі, бо ў мінулым гэта часта прыводзіла да дыскрэдытацыі савецкага рэжыму, а таксама не хацела свяціць свой патэнцыял спецслужбам краін-сатэлітаў. На канец 1970-х ужо было ясна, што сілавікі з сацлагера бягуць на Захад часцей, чым савецкія, хоць самыя гучныя выпадкі — уцёкі кіраўніка румынскай разведкі Іона Пачэпы і высокапастаўленага афіцэра Генштаба Войска Польскага Рышарда Куклінскага — будуць яшчэ наперадзе.
Але ўрэшце Масква яды перадала. Чаму? Калугін сцвярджаў, што адмова магла б аслабіць пазіцыю міністра Стаянава, якога ў КГБ лічылі «сваім чалавекам». Яны не хацелі, каб Тодар Жыўкаў замяніў Стаянава на кагосьці больш самастойнага, менш прасавецкага.
Як склаўся лёс арганізатараў і выканаўцаў забойства Георгія Маркава? Намеснік кіраўніка замежнай разведкі Уладзімір Тодараў пасля падзення рэжыму Жыўкава знішчыў дакументы па справе Маркава і схаваўся ў СССР. Аднак пасля распаду Саюза Расія выдала яго Балгарыі, і ён адсядзеў 10 месяцаў за знішчэнне дасье. Намеснік міністра ўнутраных спраў, генераллейтэнант Стаян Саваў у 1992 годзе застрэліўся на магіле свайго баявога таварыша ваенных часоў. А на след непасрэдна кілера выйшлі толькі ў 2000-х, ім аказаўся італьянец з дацкім пашпартам Франчэска Гуліна. Ён нават не ведаў, каго забівае — балгарскія спецслужбы яго завербавалі, калі злавілі з кантрабандай на мяжы.
