«Поняла, что могу вымыть любую задницу». Писательница Светлана Курс на время пандемии стала соцработником
Писательница Светлана Курс (псевдоним Ева Вежнавец) на время пандемии стала соцработником. Она благодарна судьбе за то, что получила вторую жизнь после многих лет в журналистике. Светлана рассказала «Радыё Свабода» о том, что чувствует, когда ей приходится ухаживать, например, за человеком, убившим двух женщин.
«Я шукала прафесію на другую частку жыцця»
— Света, у сваіх пастах у фэйсбуку ты па-мастацку апісваеш сваіх падапечных. Як так сталася, што ты зрабілася сацыяльным работнікам для старых людзей у Варшаве?
— Па-першае, я вельмі хацела працаваць са старымі, таму што я вельмі люблю сваю бабку, якая памерла ў 2009 годзе, і я не паспела з ёй ні набыцца, ні нагаварыцца, ні назапісацца. Старыя вельмі цікавыя. Па-другое, быў «шкурны інтарэс», бо я шукала прафесію на другую частку жыцця. Мне крыху надакучыла працаваць з тэкстам. Я з 1991 года працую ў беларускай палітыцы, НДА, культуры і СМІ. І я захацела нешта новае зрабіць. Летась у лістападзе, калі я страціла працу на «Еўрарадыё» і думала, мо стаць перакладчыцай альбо пайсці на «Белсат», я вырашыла, што маю апошні шанец. Мне 48 гадоў, я ўсё яшчэ ў добрай форме.
Спачатку я працавала ў інтэрнэт-кавярні, якая ў цэнтры для пажылых людзей. Потым пачаўся каранцін. Перад ім я здала ангельскую мову на B2 і прайшла сумоўе на апякунку старых людзей у Вялікай Брытаніі. Ужо думала, што ў Ангельшчыну паеду. Уяўляеш, які гэта выклік — клапаціцца пра старых людзей на ангельскай мове? Гэта літаральна зайсці ў культуру з чорнага ўваходу, таму што ў старых людзях сабраная ўся побытавая і мастацкая культура. У Ангельшчыну я не паехала, бо каранцін. І тут бачу абвестку пра такую працу ў Польшчы. Я падумала, што гэта лёс. Ведаеш чаму? Таму што ў каранціне ў чатырох сценах я сядзець не змагла б. Я пайшла і нанялася ў адзін дзень.
Высветлілася, што тады быў страйк апякунак, і сотні людзей ляжалі, прабачце, засраныя, без уколаў, без ежы, без закупаў, без лекаў, без нічога. І тут прыходжу я, якая нічога не ведае пра гэта. Я падпісала дамову, і ўжо на заўтра мяне, як сляпое кацяня, кінулі плаваць — адправілі да чалавека нерухомага, потым да таго, каму ўколы трэба рабіць. Яны былі ў страшэнна кепскай сітуацыі. Пасля гэтага я не спала больш, чым па 5 гадзін, таму што я абслугоўвала літаральна дзясяткі людзей. Я пранікла нарэшце ў польскую культуру, што за 13 гадоў працы на «Еўрарадыё» не змагла зрабіць.
«Ты вельмі будзеш хацець жыць»
— Калі я чытаю твае пасты ў фэйсбуку пра старых, да якіх ты ходзіш, то адчуваю, што ты пішаш не толькі як сацыяльная работніца, але як і чалавек з моцнай эмпатыяй, і ў той жа час як пісьменніца. Ты на гэтай працы больш хто — пісьменніца ці сацыяльная работніца?
— Пятрушка, які іх забаўляе. Ім сапраўды патрэбен хтосьці, хто будзе іх забаўляць. Больш за ўсё я там адпрацоўваю для псіхалагічнай разгрузкі. Ім часта трэба пагаварыць пра маладосць, расказаць, што было ў вайну. Пакамандаваць яны вельмі любяць, каб хтосьці пакорліва ўсё рабіў і выслухоўваў іхныя мудрасці і ківаў галавою. Але ў асноўным я займаюся простымі фізіялагічнымі патрэбамі.
У мяне цяпер кніжка ляжыць у выдавецтве «Пфляумбаум». Я яе напісала ад імя апякункі старых людзей, яшчэ ні дня не адпрацаваўшы ёй. Гэта было так саманадзейна, і я вырашыла спраўдзіць, ці добра я яе псіхалагічна напісала. Праверыла і высветліла, што я яе абсалютна ідэальна напісала. Менавіта так і выглядае гэтая праца.
Як пісьменніцы мне гэта дало вельмі шмат. Па-першае, разгрузіла мяне ад страхаў. Калі ты ідзеш на сустрэчу са сваім найвялікшым страхам, то перастаеш баяцца. У старасці і смерці няма нічога непераадольнага, таму што іх можна разбіць на кавалкі і задачы і кожную вырашаць. Ва ўсіх ёсць рытуалы — адны кураць, другія пʼюць каву, трэція ядуць пірагі з гарбатай. Наколькі тваё цела слабае, гэта няважна, яны ўсё роўна выконваюць гэтыя рытуалы і жывуць.
Мне забаўна чытаць у фэйсбуку, калі маладыя людзі пішуць, што я б сябе лепш забіў, толькі б не быў такім бездапаможным. Але старасць не прыходзіць раптоўна. Старасць прыходзіць, як зіма. Тэмпература ўвесь час зніжаецца, ты ўвесь час мяняешся, і ты думаеш, што вось сябе забʼеш, але на самой справе ты сябе не забʼеш, таму што ты вельмі будзеш хацець жыць.
«Гэта маленькая кніжка — усё, што я назапасіла за сваё жыццё»
— Святлана Алексіевіч нядаўна зрабіла ахвяраванні, каб дапамагчы бездапаможным старым людзям, інвалідам, якім патрэбен дагляд. Ці не думала ты, як першая аўтарка ў фундаваным Алексіевіч жаночым выдавецтве, як аўтарка кнігі, напісанай ад імя апякункі старых людзей, што тут ёсць пэўныя светапоглядныя супадзенні?
— Госпадзе, мне так падабаецца гэтае супадзенне. Я нават не ведала пра яе ініцыятыву, таму што ў мяне цяпер вельмі звужаны інфармацыйны фокус. Я сапраўды працую па 12-14 гадзін на суткі і прапусціла гэтую навіну. Я люблю класныя і рэдкасныя супадзенні. Нават калі мая кніжка выйдзе не ў спадарыні Святланы, а дзе-небудзь яшчэ… Гэта маленькая кніжка — усё, што я назапасіла за сваё жыццё, і я хачу, каб людзі гэта абавязкова прачыталі.
«Фашысту магу вымыць дупу, Кім Чэн Ыну магу, бо ўсё гэта людзі»
— Як ты думаеш, ці старыя людзі ва ўсіх краінах аднолькавыя?
— Найаднолькавейшыя. Я яшчэ збіраюся ангельскіх пратэставаць… Усе старэчыя праблемы ва ўсіх аднолькавыя. Палітычныя, сацыяльныя, нацыянальныя, арыентацыйныя пытанні адыходзяць на задні план, і ты бачыш тыпы людзей, і астатняе робіцца няважным. Калі я пачынала толькі займацца старымі палякамі, падумала, як старыя і маладыя беларусы на гэта зірнуць — маўляў, паехала мыць польскія дупы. А потым я зразумела, што магу вымыць любую дупу. Фашысту магу, мурыну магу, Кім Чэн Ыну магу, каму заўгодна магу вымыць, бо гэта вядзецца пра чалавека, а не пра ягоныя погляды. З ягонымі злачынствамі хай у судзе разбіраюцца, а я апякунка. Мне больш падабаецца апекавацца, чым быць суддзёй. Прычым кожны з іх сам сябе судзіць. У чалавека ў старасці ёсць і суддзя, і адвакат, і злачынца. І чалавек не змяняецца з векам.
— Што польская дзяржава робіць для старых у часе пандэміі? А калі параўнаць з тым, як гэта ў Беларусі робіцца?
— Мае старыя бацькі жывуць у вёсцы ў Беларусі. У іх ёсць сацыяльная работніца, у іх — невялічкая пэнсія, але яны нармальна выжываюць. Яны не багацеюць і не кідаюцца грашыма налева і направа. Адзіная розніца — у Польшчы, акрамя дзяржаўнай сістэмы гэтага забеспячэння, існуе куча недзяржаўных агенцый і структураў, у тым ліку касцёльных і розных іншых.
Для старых ёсць вельмі розныя субсідыі. Я ўвесь час думала, Божухна, я плачу такія грошы за камуналку, а як спраўляюцца старыя, бо амаль 90% павінна забіраць камуналка. Выявілася, субсідыі для старых ёсць на ўсё: на інтэрнэт-сувязь, на камуналку, на ежу, яе яшчэ і прывозяць. Абеды прывозяць адным штодня, другім праз дзень. Як сказаў мой партнёр, у Польшчы ніводны стары чалавек не застанецца без даху над галавой і не памрэ з голаду. Са свайго досведу я бачу, што гэта так. Мае падапечныя, якія сядзелі ў турмах усё жыццё ці пілі ўсё жыццё, тым не менш, атрымліваюць субсідыі, грошы, догляд і ежу.
«Яны мне могуць пазваніць у любую пару дня і ночы»
— Што для цябе цяжка, а што, наадварот, вельмі прыемна ў тваёй працы?
— Мне цяпер цяжкага нічога няма, але я пакуль не падыходжу для гэтай работы. На гэтай працы трэба ўмець адключаць эмпатыю, інакш цябе «зжаруць» твае падапечныя. З найлепшых матываў, таму што яны думаюць, што яны ў цябе адны, і пачынаюць забіраць усё болей і болей твайго часу, тваіх пачуццяў, і тут трэба ставіць мяжу. Мне здаецца, што ідэальная апякунка — гэта чалавек, які ўмее абмежаваць сваю эмпатыю, але адначасна ставіць межы. Я пакуль не навучылася. Яны мне могуць пазваніць у любую пару дня і ночы. Ёсць вельмі раўнівыя і вельмі зайздросныя, сочаць, каб я не аддала больш увагі камусьці іншаму, ці сварацца, калі я не тую ваду купіла і не тыя пончыкі. Пачынаеш на іх злаваць, а потым прыходзіш і бачыш, што ён табе нейкіх пірагоў ці бліноў напёк, сядзіць і чакае, вочкамі свеціць.
«Пляваць мне на гэты каранавірус»
— Ты можаш быць патэнцыйным носьбітам віруса. Чаго больш баішся — самой заразіцца ці што ім можаш выпадкова перадаць?
— Я прыходжу да іх у масцы і ў пальчатках. У апецы мне даюць дэзынфэктар для ботаў і для рук. Старыя равуць: «Толькі не пырскай на боты, бо ў мяне наваксаваны паркет». Гэта яшчэ старая польская школа — паркет ваксуюць, анучачкай воскам націраюць. Я ўжо выцерла дзве-тры польскія падлогі анучачкай з воскам. Гэта немалы выклік. Але я скінула на гэтай працы 15 кілаграмаў і пралажу пад усе канапы.
Пляваць мне на гэты каранавірус. Я яго зусім не баюся, хай гэта прагучыць па-ідыёцку і безадказна. Мяне хвалюе, што ў мяне сын можа заразіцца, бо ў яго было двухбаковае запаленне лёгкіх і ён у групе рызыкі. Што тычыцца сваіх старых, то я іх даглядаю так, каб не заразіць. Раблю ўсё паводле правілаў.
У мяне стаіць выбар, ці яны будуць ляжаць у засраным памперсе без ежы і памруць ужо заўтра, ці я ім прывязу з горада каранавірус — і яны памруць праз 14 дзён. Ёсць у мяне падапечная, якой я падбіраю 245 таблетак на тры тыдні. Калі я не падбяру таблеткі альбо пераблытаю клетачку, куды кінуць пігулку, дык яна памрэ, бо ў яе вельмі шмат сурʼёзных хваробаў. Выбар стаіць, памрэ яна сёння ці заўтра ад каранавіруса. Я працую больш за месяц і нікога не заразіла. Яны ўсе жывыя і здаровыя, наколькі гэта магчыма.
— Ці баяцца яны каранавіруса?
— Яны тэлевізію глядзяць і панабіраліся многіх міфаў. У мяне ёсць дзве навукоўкі, дык яны нармальна баяцца, бо ведаюць, чым гэта пагражае. А астатнія кажуць: «Свінцовыя труны патрэбны на каранавірусныя целы, і ўся вада будзе атручаная», «Гэта кара Божая, і так усім нам і трэба». А яшчэ ёсць такія, якія гавораць, што мне рабіць, каб не заразіць іх каранавірусам, у тым ліку што мне есці і як мыцца. Але баяцца.
— Што трэба сказаць, як патлумачыць старым, што трэба застацца дома?
— Я кажу, вы самі выбірайце, але лёгкія на дзіркі каранавірус вам пабʼе. Для пані Малгажаты, у якой ад курэння эмфізэма, гэта сурʼёзная пагроза. Трэба вобразна гаварыць і даволі жорстка. Тады да іх даходзіць, бо гэта звычайныя людзі, проста сваю спэцыфіку старасць накладае.
«Я збіраюся займацца гэтай працай усё сваё жыццё. Але з перапынкамі»
— Ці гэта твая часовая праца?
— Я збіраюся займацца гэтай працай усё сваё жыццё. Але з перапынкамі. Я разглядаю гэтую справу як перманентную з'яву майго жыцця, але час ад часу буду перарывацца на іншыя прыгоды — літаратурныя, мастацкія; напэўна, буду падарожнічаць, паспрабую яшчэ тры дзясяткі прафесій, калі так ужо выйшла, што мне Бог дараваў новае жыццё. Раней людзі ў 42, 48, 50, 57 гадоў, асабліва жанчыны, рыхтаваліся ўжо да пенсіі, да так званага «дажывання», а мы цяпер маем другі шанец. Дзеці выраслі, а мы ўсё яшчэ моцныя фізічна і маладыя. Як я бачу па сваіх падапечных, старасць прыходзіць прыкладна пасля 60-65 гадоў — пачынаецца адрахленне касцей і арганізма. А да 60-65 мы можам мець цэлую кучу новых прыгодаў, а можа і далей. У мяне ёсць падапечныя, якія ў 90 гадоў вокны мыюць і жэняцца. І мы павінны выкарыстаць гэты шанец другога жыцця. Я яшчэ хачу марскі круіз зрабіць вакол свету…
