Вышел из печати новый том собрания сочинений белорусского историка Николая Улащика
Выданне спадчыны Мікалая Улашчыка, які займае пачэснае месца сярод беларускіх гісторыкаў XX стагоддзя, вядзецца ўжо шмат гадоў. Першы том яго збору твораў выйшаў у 2017 г., і вось, нарэшце, можна патрымаць у руках другую, не менш паважную, з увагі на яе памеры і змест, частку.
Мікалай Улашчык быў адным з нямногіх навукоўцаў, чые інтарэсы не абмяжоўваліся адной тэмай ці перыядам, але ахоплівалі ўсю гісторыю Беларусі.
Адзін з тых, хто выжыў з першай плеяды беларускіх гісторыкаў эпохі Адраджэння, прайшоўшы сталінскія лагеры, ён знайшоў у сабе сілы, каб працягваць навуковую дзейнасць. Ён займаўся і беларуска-літоўскімі летапісамі, і выданнем крыніц, і гісторыяй беларускай вёскі.
У новым томе збору твораў — пераважна працы па сацыяльна-эканамічнай гісторыі. Акрамя грунтоўнага даследавання «Перадумовы сялянскай рэформы 1861 г. у Літве і Заходняй Беларусі» і вядомага сярод гісторыкаў і этнолагаў нарыса пра родную вёску Віцкаўшчыну, том уключае шмат артыкулаў і рэцэнзій на гістарычныя тэмы.
Мікалай Улашчык быў не толькі вельмі пладавітым аўтарам, але і па тых часах надзвычай адважным.
Не маючы магчымасці вярнуцца на радзіму, дзе яго баяліся і не хацелі бачыць як «нацыяналіста», ды працуючы ў Маскве, ён бязлітасна высмейваў афіцыёзную беларускую навуку, якая займалася рэпрадукцыяй расійскацэнтрычных міфаў з імперскіх часоў.
Нават маючы за плячыма чатыры арышты і гады лагераў, ён, тым не менш, не прапускаў прац, дзе беларусы паказваліся несамастойным народам, а іх гісторыя разглядалася выключна ў кантэксце імкнення да ўз’яднання з рускім народам. «Кожная старонка рукапісу выклікае раздражненне сваім фальшам» — так сканчаецца ягоная рэцэнзія на кнігу пра Беларусь у складзе ВКЛ, якая каля дваццаці гадоў рыхтавалася ў Інстытуце гісторыі АН БССР ды так і не пабачыла свет.
Знакамітая «Віцкаўшчына», першае выданне якой выйшла ў 1989 г. пад назвай «Была такая вёска» ў выдавецтве «Мастацкая літаратура», нязменна карыстаецца папулярнасцю як лёгкае і займальнае, але ў той жа час і сур’ёзнае чытво пра паўсядзённасць беларускай вёскі канца XIX — пачатку XX ст.
Вёска Улашчыка зусім не адпавядала вобразу той забітай вёскі, які малявалі савецкія гісторыкі: пасля адмены прыгону сяляне там багацелі, будаваліся, куплялі тэхнічныя навінкі, насілі боты, а не лапці, чыталі часопісы ды нават не здагадваліся, што іх чакае ў недалёкай будучыні.
У дадзеным томе праца друкуецца ў арыгінальным варыянце, які істотна адрозніваецца ад першага выдання, без апрацоўкі і скарачэння.
Другі том збору прац налічвае 1280 cтаронак у цвёрдай вокладцы, мае геаграфічны ды іменны паказальнікі.
Інфармацыю пра тое, як набыць кнігу, можна знайсці на сайце Arche.
* * *
Николай Улащик (1 февраля 1906, д. Вицковщина, Койдановская волость, Минский уезд (ныне Дзержинский район, Минская область) - 14 ноября 1986, Москва) - белорусский историк, археограф, этнограф, краевед, литератор.
Доктор исторических наук (1964). Автор научных работ по истории ВКЛ, по проблемам летописания, источниковедения и археографии.
Родился в деревне Вицковщина, недалеко от Минска, в семье зажиточного крестьянина.
Учился на социально-историческом отделении педагогического факультета Белорусского государственного университета. Принимал активное участие в национальном жизни Минска, с 1924 года начал публиковаться. В 1929 году закончил университет.
В 1930 году на военных сборах Николая арестовали в связи с делом так называемого Союза освобождения Беларуси, но фактически за его работу в области белорусского краеведения.
После суда был сослан в Вятскую область. Потом был еще дважды репрессирован, окончательно был освобожден из лагерей 25 марта 1955 года.
После лагерей Улащик не имел возможности вернуться в Беларусь, поэтому после долгих переездов осел в Москве. Работал в Московском университете, а потом с 1955 года в Институте истории СССР Академии наук СССР.
Доктор исторических наук, автор научных работ по истории Беларуси времен ВКЛ, по проблемам летописания, источниковедения и археографии.
В своих работах Улащик активно противостоял шовинистическом российской и польской концепциям белорусской истории, доказывая самостоятельность Беларуси как исторического субъекта.
Похоронен на Чижовском кладбище в Минске.
