Музыка на костях. Как в СССР утоляли культурный голод
В песне Виктора Цоя о старом «битнике» есть слова: «Ты готов был отдать душу за рок-н-ролл, извлеченный из снимка чужой диафрагмы». Речь идет о пиратских копиях пластинок, которые в СССР производили на списанных из поликлиник рентгеновских снимках, пишет Денис Лисейчиков.
Лямпавая радыёла «Беларусь-59».
Першым меламанам у нашай сям’і быў дзед Васіль. У пачатку 1950-х на свой заробак ляснічага ён купіў патэфон. Цяжкія эбанітавыя дыскі на 78 абаротаў Апрэлеўскага і Рыжскага заводаў грампласцінак і сёння захоўваюцца ў сямейным архіве. Рэпертуар іх самы розны: «Ніч яка місячна», «Под небом моей Андалусии», «Черноглазый инженер». Неўзабаве ў хаце з’явілася суперсучасная радыёла «Беларусь-59» вытворчасці Мінскага радыёзавода.
Меламан у першым пакаленні, дзед купляў пласцінкі ў вялікай колькасці і без разбору — большасць песень на вытворча-побытавыя тэмы сёння без смеху слухаць немагчыма. Ягоны сын, таксама Васіль, любоў да музыкі пераняў, але пласцінкі купляў ужо асэнсавана. Зрэшты, добрую музыку тады трэба было не купляць, а «даставаць» — праз знаёмых альбо ў перакупшчыкаў.
У песні Віктара Цоя пра старога «бітніка» ёсць словы: «Ты готов был отдать душу за рок-н-ролл, извлеченный из снимка чужой диафрагмы». Гаворка тут пра пірацкія копіі пласцінак, якія ў СССР выраблялі на спісаных з паліклінік рэнтгенаўскіх здымках. Таму прадукцыя нелегальных студый атрымала ў народзе мянушку «музыка на рэбрах» або «на касцях».
Васіль Лісейчыкаў у Мінску каля alma mater — Беларускага тэхналагічнага інстытута імя Сяргея Міронавіча Кірава. 1977 год.
Вёска Малахоўцы, канечне, цэнтр сельсавета, але дастаць такое было няпроста нават у Мінску. Заакіянскі рок-н-рол прыехаў да нас з Ленінграда. Улетку 1971 года малахоўскі піянер Васіль Лісейчыкаў у ліку выдатнікаў вытворчай брыгады пры саўгасе «Чырвоны сцяг» быў прэміраваны пуцёўкай у калыску трох рэвалюцый. Маршрут тыднёвай вандроўкі праходзіў па ўсіх афіцыйных турыстычных цікавостках. Але болей за ўсё вабіў гіганцкі ўнівермаг «Гасціны двор». Тут малахоўскіх меламанаў прыкмеціў доўгавалосы фарцоўшчык.
— Што вас цікавіць, хлопцы?
— Высоцкі і «Бітлы»!
— Высоцкага няма, а «Бітлы» знойдуцца. Колькі вам?
Расхінулася куртка — і піянерская фанатэка папоўнілася дзвюма кампазіцыямі ліверпульскага вакальна-інструментальнага ансамбля. Грошы немалыя: рубель за штуку. Хіпі імгненна знік.
Кажуць, фарцоўшчыкі маглі прадаць запісаную на рэнтгенаўскі здымак нецэнзурную лаянку альбо яшчэ лепей — цішыню.
Але, дзякуй богу, дома з пласцінак загучалі сучасныя рок-н-рольныя мелодыі. Якасць запісу, праўда, была абы-якой. Высветліць назвы «бітлоўскіх» кампазіцый не здолелі. У школе вывучалі нямецкую мову, таму дапамагчы не маглі і настаўнікі. Тым не менш «Бітлы на касцях», прывезеныя з Ленінграда, некалькі гадоў ігралі на ўсіх малахоўскіх танцах.
У пакоях інтэрната для настаўнікаў школы ў вёсцы Ястрамбель каля Малахоўцаў. 1976 год. На ложку — радыёпрыёмнік «Україна-201» і электрапрайгравальнік «Юность-301» з моднымі пласцінкамі. На стале — пляшка брэсцкай «Зуброўкі». Фота Васіля Лісейчыкава.
Лішнім будзе казаць, што я адразу загарэўся праслухаць скарбы ўзростам у паўстагоддзя. Прайгравальнік «Вега-104», які мы закінулі на антрэсолі дваццаць гадоў таму, ніяк не хацеў круціць пласцінку на 45 абаротаў у хвіліну. Іголка-гуказдымальнік у жахлівым стане, якасць запісу страшэнная, пласцінка зацёрлася. Нарэшце, праз трэск і шум удалося разабраць малады мужчынскі голас: «Sweet dream, baby». Гэта былі словы песні «How Long Must I Dream». Пазл склаўся.
Кампазіцыю ў 1962-м напісала амерыканская спявачка Сіндзі Уокер, а хітом яна стала ў выкананні Роя Орбісана. Новае жыццё песні даў Глен Кэмпбэл, які ўвесну 1971-га на студыі «Capitol Records» запісаў пласцінку з сінглам «Dream Baby (How Long Must I Dream)». Сінгл імгненна заняў першыя радкі ў заходніх хіт-парадах і стаў аб’ектам пільнай увагі савецкіх нелегальных студый гуказапісу. У тым жа годзе асобнік кантрафактнага Глена Кэмпбэла купіў і прывёз дахаты беларускі школьнік Васіль Лісейчыкаў.
Глен Кэмпбэл, 1967 год. Фота: Wikimedia Commons.
Нямногія сельскія дыскатэкі маглі пахваліцца самай свежай прадукцыяй амерыканскага шоу-бізнэсу. На ўсе Малахоўцы тым летам гучала рамантычнае: «Dream baby, make me stop my dreaming, you can make my dreams come true».
