Пазоў супраць Лукашэнкі ў Германіі: у СМІ з'явіліся гісторыі пацярпелых ад гвалту
Заяву ў Федэральную пракуратуру аб злачынствах супраць чалавечнасці падалі ў Нямеччыне ад імя 10 чалавек, якія сталі ахвярамі катаванняў у Беларусі. DW паразмаўляла з двума з іх.
«Я амаль не сплю, мне выпісваюць антыдэпрэсанты і снатворнае. Я да гэтага часу не адчуваю кончыкаў пальцаў пасля катаванняў… Распавядаць пра тое, як цябе білі, прыніжалі, пагражалі засунуць дубінку ў анальную адтуліну, — гэта не тое, чым хацелася б дзяліцца. Мне непрыемна пра гэта ўспамінаць», — кажа Валерый Самалазаў з дрыготкай у голасе.
Як майка «Дысней» стала трыгерам для катаванняў
Беларускі IT-спецыяліст, які працаваў з ліпеня 2020 года ў Вялікабрытаніі, вырашыў правесці адпачынак у Беларусі, уладзіць справы з дакументамі, а заадно прагаласаваць на прэзідэнцкіх выбарах. Жывучы ў прыгарадзе, дзе таксама ў той дзень не працаваў інтэрнэт, аб падзеях у Мінску ўвечары 9 жніўня Валерый Самалазаў даведаўся ад знаёмых і спачатку не паверыў. Але на наступны дзень, накіроўваючыся на сустрэчу з калегам недалёка ад вакзала ў цэнтры горада, сам падвергнуўся затрыманню.
«Я ішоў па тратуары. Мяне акружылі, сталі задаваць пытанні. Я ветліва адказваў, паказаў ім пасведчанне. Але мая майка (з чэрапам) стала трыгерам. На ёй быў проста дыснееўскі сімвал фільма «Карнік». Але ён іх так зачапіў. Сказалі, што гэта яшчэ і сімвал батальёна «Азоў». І пастаянна нагадвалі пра гэтую майку перад тым, як біць», — успамінае Валерый у гутарцы з DW.
Валерий Самолазов в той самой майке после выхода из СИЗО
Увагу сілавікоў прыцягнулі і знойдзеныя ў яго брытанскія банкаўскія карты, сім-карта на англійскай, званкі ў Вялікабрытанію на тэлефоне: «Яны палічылі, што ўзялі арганізатара пратэсту». Першы ўдар у грудзі Самалазаў атрымаў у дворыку непадалёк ад вакзала, далей, перадаючы з рук у рукі, сілавікі прасілі надаць «замежнаму шпіёну» асаблівую ўвагу.
«Самае жорсткае абыходжанне было ў РУУС Заводскага раёна і ў аўтазаку па дарозе з РУУС у СІЗА ў Жодзіна. Аўтазак — гэта катавальная камера на колах. У аўтазаку многія людзі крычалі, плакалі, маліліся, кагосьці званітавала. Я сам два разы страчваў прытомнасць ад болю», — распавядае Валерый. Яго рукі, складзеныя за спінай, пераціснулі шырокай сцяжкай і, бачачы, што ён моўчкі пераносіць боль, іх выкручвалі яшчэ мацней, суправаджаючы ўдарамі.
«Над мной нахіляліся і шапталі: «Я бачу, ты болю не баішся. Зробім так, каб было балюча». Кровазварот спыніўся, праз нейкі час я не адчуваў рук па локаць. Станавілася невыносна балюча. Тады я сабраўся з духам папрасіць іх аслабіць сцяжкі. Сказаў, што ў мяне трое дзяцей і я не змагу іх пракарміць без рук. Але да мяне падляцелі і загнулі рукі за спінай яшчэ больш да галавы. Тады першы раз ад болю страціў прытомнасць», — працягвае Валерый. Пасля другой просьбы ўсё паўтарылася.
Калі яго прывезлі ў СІЗА горада Жодзіна, яму адзінаму загадалі застацца ў аўтазаку: «Сказалі стаяць на каленях, потым трэба было ўстаць. Я не змог, упаў. Мяне паднялі, паставілі да сцяны і пачалі біць па галаве, па грудзях, па жываце, па нагах. Потым выштурхнулі з аўтазака. Потым стаяў на каленях, пакуль не назвалі прозвішча. Зноў жа людзі ў масках сказалі, каб мне «надалі асаблівую ўвагу».
«Нас абвінавачвалі ў тым, што мы «лялькаводы»
Кацпер Сініцкі быў затрыманы 10 жніўня ў цэнтры Мінска ў раёне вуліцы Няміга. «Я проста ішоў па вуліцы са сваім сябрам-фотарэпарцёрам. Нас забралі бусікам да аўтазака, а потым у аўтазаку перавезлі ў Фрунзенскі РУУС Мінска. Там мы падвяргаліся збіццю, наслухаліся розных абраз, звязаных з нашай нацыянальнасцю. Нас абвінавачвалі ў тым, што мы «лялькаводы», якія прыехалі кіраваць пратэстам і ладзіць каляровую рэвалюцыю», — дзеліцца журналіст-фрылансер з Варшавы. У Мінск ён прыехаў, каб убачыць усё на свае вочы і асвятляць тое, што адбываецца, для польскай грамадскасці. Але замест гэтага правёў крыху больш за 72 гадзіны ў Фрунзенскім РУУС і СІЗА ў Жодзіна.
Кацпер Сініцкі
Збіваць яго пачалі яшчэ да таго, як даставілі ў РУУС. «Майго сябра збівалі ўжо ў бусіку, ён страціў прытомнасць. Мяне збівалі ў аўтазаку. Але горш за ўсё было менавіта ў РУУС. Там нас клалі тварам у падлогу са шчыльна замацаванымі рукамі за спінай, трымалі ў нязручных позах. Мы не маглі рухацца, нас неаднаразова палохалі, казалі, што калі будзем рухацца, то выб'юць усе зубы. Таксама прымушалі стаяць на каленях тварам у падлогу. Зацякалі ногі», — успамінае Кацпер.
Паводле яго слоў, таго, хто не мог у такой позе вытрымаць, дадаткова збівалі дубінкай: «Нас неаднаразова выводзілі ў калідор, там збівалі. Мы чулі крыкі іншых людзей. Было відаць кроў. Быў псіхічны ціск: супрацоўнікі хадзілі, размахваючы бейсбольнай бітай, і мы не ведалі, чаго чакаць. Нам не дазвалялі піць ваду, не давалі есці, спаць, выйсці ў туалет. Адбывалася поўнае бязмежжа».
Дакументаванне катаванняў і пазоў супраць Лукашэнкі
Валерый Самалазаў і Кацпер Сініцкі — сярод тых дзесяці чалавек, ад імя якіх нямецкія адвакаты звярнуліся ў Федэральную пракуратуру Нямеччыны, заявіўшы аб здзяйсненні Аляксандрам Лукашэнкам злачынстваў супраць чалавечнасці. У сувязі з пратэстамі пасля прэзідэнцкіх выбараў у жніўні 2020 года ў дачыненні да мірных грамадзян у Беларусі ў масавым парадку сілавікі ўжывалі гвалт.
Людзі, якія падалі заяву ў нямецкую пракуратуру, падвергнуліся пры затрыманні цялесным катаванням і катаванням іншага роду, упэўненыя іх адвакаты. Але паколькі ў самой Беларусі па факце катаванняў дагэтуль не заведзена ніводнай крымінальнай справы ў дачыненні да супрацоўнікаў сілавых ведамстваў і ні ім, ні Лукашэнку не пагражаюць прававыя наступствы, то адвакаты і пацярпелыя заявілі, што спадзяюцца на незалежнае расследаванне ў Германіі.
Тут дакументацыяй такіх выпадкаў займаецца беларуская дыяспара. Усяго інфармацыі сабрана ўжо пра больш за сотню падобнага роду дзей. «Геаграфія шырокая. Ёсць выпадкі і з тымі пацярпелымі, хто знаходзіцца ў Нямеччыне, і тымі, хто цяпер у Беларусі», — тлумачыць DW прадстаўнік дыяспары Антон Малкін. — Мы маем зносіны з вялікай колькасцю ініцыятыў. Яны дапамагаюць усталяваць кантакт да людзей».
«Гэтыя злачынствы без тэрміну даўнасці»
Сёння ў беларусаў, якія падвергліся катаванням, ёсць магчымасць звярнуцца ў адну з беларускіх праваабарончых арганізацый, напрыклад, у «Вясну». Такога роду дапамогу таксама аказваюць грамадская арганізацыя «Наш дом», праект «Жнівень 2020», ініцыятыва BYPOL. Валерыя Самалазава выпусцілі з СІЗА ў Жодзіне праз 84 гадзіны пасля затрымання. Два наступныя тыдні ён правёў у шпіталі з чэрапна-мазгавой траўмай і траўмай рук. Акрамя даведкі з СІЗА і бальніцы дакументы, якія тычацца яго затрымання, не выяўленыя.
«Не знайшлі пратакол. Маёй справы няма ні ў РУУС, ні ў Жодзіне. Суда не было», — кажа Валерый. Ён падаў скаргу на МУС за пабоі, але ў завядзенні крымінальнай справы адмоўлена «ў сувязі з адсутнасцю складу злачынства». Вярнуўшыся ў Лондан, Самалазаў звярнуўся да юрыстаў, каб у Вялікабрытаніі распачаць справу ў рамках універсальнай юрысдыкцыі. Але па законах гэтай краіны такое магчыма, толькі калі абвінавачаны знаходзіцца на яе тэрыторыі.
Таму Валерый вырашыў далучыцца да пазова, пададзенага ў нямецкую пракуратуру. «Я спадзяюся, што юрыдычна гэтыя факты задакументаваныя і будуць прызнаныя міжнароднай супольнасцю, і, улічваючы, што гэтыя злачынствы без тэрміну даўніны, справядлівасць будзе адноўленая», — адзначае Валерый.
Справядлівасці ён дамагаецца не толькі для сябе: «У Беларусі людзі баяцца выказацца, таму што адразу ж прыйдуць да іх дадому, забяруць дзяцей, звольняць з працы, закрыюць у турме. Улічваючы, што я знаходжуся ў адноснай бяспецы, мне б хацелася, каб злачынствы супраць усіх маіх суграмадзян былі зафіксаваныя».
Мэта — абвясціць Лукашэнку тэрарыстам
Па словах Антона Малкіна, пазоў у пракуратуру ФРГ з'яўляецца для яго ініцыятараў не самамэтай, а толькі першым этапам на шляху прызнання рэжыму Лукашэнкі тэрарыстычнай арганізацыяй. «Абвяшчэнне Лукашэнкі тэрарыстам можа быць ультыматыўным інструментам не проста ціску на яго, а зносу рэжыму», — мяркуе Малкін.
Паводле яго выразу, абвінавачванні ў злачынстве супраць чалавечнасці і ў тэрарызме Лукашэнка не зможа перажыць: «Калі цяпер у яго ёсць яшчэ нейкае лобі, нейкі бізнэс, які ён з кімсьці вядзе, нейкія палітычныя і эканамічныя сувязі, то ўжо цяпер (пасля публікацыі навіны аб пазове) гэтая падтрымка аслабла. Усім зразумела, што ён чалавек часовы, а тым, хто з ім цяпер будзе весці справы, потым адказваць за гэта яшчэ вельмі шмат гадоў».
Пацярпелы ад катаванняў Кацпер Сініцкі таксама лічыць правільнымі крокам спробу дамагчыся прызнання рэжыму Лукашэнкі тэрарыстычным. «Таму я таксама ў гэтым удзельнічаю і буду даваць паказанні, дамагацца справядлівасці для беларусаў і для сябе асабіста», — падкрэслівае малады журналіст. Ён спадзяецца, што гэты пазоў дапаможа прыцягнуць дадатковую міжнародную ўвагу да Беларусі і паўплывае на цяперашнюю сітуацыю з рэпрэсіямі ў краіне. Для Сініцкага важна, каб беларусы разумелі, што калі не могуць у падобных выпадках звярнуцца ў суд на радзіме, то яны могуць паспрабаваць гэта зрабіць у іншай краіне.
