Знайсці
11.05.2021 / 11:32РусŁacБел

Былая чыноўніца Мінкульта шчыра расказала аб міністрах Бондару і Маркевічу, затрыманні сына і эміграцыі

На гэтым тыдні Наталля Задзяркоўская далучылася да працы Народнага антыкрызіснага ўпраўлення (НАУ). Цяпер яна будзе адказваць там за пытанні культуры і нацыянальнай спадчыны. Да гэтага спадарыня Задзяркоўская восем гадоў адпрацавала ў апараце Міністэрства культуры, дзе ўзначальвала ўпраўленне культуры і народнай творчасці. У вялікім інтэрв’ю «НН» Наталля расказала аб сваёй працы чыноўніцай, міністрах культуры, сваім сыходзе і эміграцыі.

Наталля Задзяркоўская. Фота з фэйсбука.

«Наша Ніва»: Спадарыня Наталля, раскажыце трошку пра сябе, хто вы, адкуль родам, дзе вучыліся?

Наталля Задзяркоўская: Самае простае пытанне (смяецца). Родам я з Гомельшчыны, з цудоўнага горада Мазыра. У Мінск перабралася па сямейных абставінах 25 гадоў таму. Адукацый у мяне некалькі. Першая — гэта Універсітэт культуры, па спецыяльнасці — сацыяльны педагог, арганізатар сацыякультурнай дзейнасці, гэта значыць «работнік клуба». Другая адукацыя бібліятэчная. Ва Універсітэце культуры таксама была магістратура, то-бок я шмат гадоў была звязаная з БДУКіМ. Дванаццаць гадоў аддала працы ў Нацыянальнай бібліятэцы, да гэтага часу засталіся цудоўныя ўспаміны. Гэтая праца дала мне вельмі шмат: уменне працаваць з дакументамі, праводзіць аналіз.

«НН»: А як апынуліся ў Міністэрстве культуры?

НЗ: Там патрэбны быў спецыяліст, які б працаваў з бібліятэкамі. Дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Раман Матульскі мне прапанаваў туды пайсці, і я аб гэтым таксама не шкадую. Амаль дзевяць гадоў былі аддадзеныя Міністэрству. Спачатку я там курыравала бібліятэкі, а потым стала начальнікам упраўлення культуры і народнай творчасці.

«НН»: Што ўваходзіла ў вашы абавязкі? І якія былі дасягненні?

НЗ: Музейная справа, бібліятэчная справа, народная творчасць, аматарскія калектывы. Таксама гэта культурная дзейнасць беларусаў замежжа.

Дасягненні? Не ведаю нават. Заўсёды стараліся не нашкодзіць культуры, працаваць на яе карысць.

У мяне была выдатная каманда, з якой працаваць было ў асалоду. Было шмат цікавых фестываляў народнай творчасці са шчырымі сапраўднымі людзьмі. Бібліятэчны форум. Музейны. Кожны год нешта праводзілася, штогод спрабавалі ўнесці нешта новае. Але галоўнае — спрабавалі не нарабіць шкоды галіне. Чаму я не шкадую, што там працавала, — бо гэта праца дала магчымасць пазнаёміцца з вялікай колькасцю творчых і цікавых людзей. Спецыфіка майго ўпраўлення была ў тым, што я шмат ездзіла па краіне і бачыла не толькі сталічную культуру, але і жывую культуру рэгіёнаў, і яе захавальнікаў. Людзі ў правінцыі робяць сваю працу за невялікія грошы і вельмі шчыра.

«НН»: Вы сябе ўспрымалі чыноўнікам ці проста работнікам культуры?

НЗ: А можна два ў адным? Хутчэй за ўсё чыноўнікам, але які шчыра любіў культуру (смяецца).

«НН»: Чыноўнікаў успрымаюць як людзей, якія прыязджаюць з Мінска ў рэгіёны і праводзіць праверкі.

НЗ: З праверкамі дакладна не ездзіла. Фішкай нашага ўпраўлення былі рэгіянальныя фестывалі, і мы ездзілі ў рэгіёны для іх арганізацыі.

«НН»: На сёння Мінкультуры — гэта орган, дзе ўсё строга па ідэалогіі, ці там ёсць магчымасць для творчасці для прасоўвання нейкіх ідэй?

НЗ: Баюся, што на сёння там усё ідзе строга па ідэалогіі. Я сышла з міністэрства ў студзені, і яшчэ прыняла ўдзел у падрыхтоўцы плана мерапрыемстваў на 2021 год. Там былі выключна старыя мерапрыемствы, якія праходзяць з года ў год, а з новага прапаноўвалася толькі звязанае з ідэалогіяй. На першы план усё больш і больш выходзіць ідэалогія.

«НН»: Раней было гэтак жа?

НЗ: Былі часы, калі людзі прыходзілі з цікавымі праектамі, і яны прымаліся. А тое, што адбываецца ад другой паловы 2020, гэта ўжо вялікая розніца. Раней мы заўсёды стараліся падтрымліваць смелыя ініцыятывы.

«НН»: Існуе меркаванне, што на культуру ніхто не звяртае ўвагу ў нашай дзяржаве. Фінансаванне было дастатковым?

НЗ: Гэта не стэрэатып, так і ёсць насамрэч. Рэшткавае фінансаванне сферы. Што тычыцца рэспубліканскіх устаноў, якія непасрэдна падпарадкоўваліся Мінкульту, то там было ўсё больш-менш стабільна. Калі ж казаць пра раёны, мястэчкі, то там усё горш. Я нядаўна цікавілася пытаннем, аналізавала ВУП на культуру. Калі ў 2012 годзе ён складаў 0,52%, то ў 2020 — 0,37%. Гэта вялікая розніца. Я пацікавілася, як культура фінансуецца ў краінах ЕС, дык там у сярэднім прыпадае да 1%.

Заробак у супрацоўнікаў культуры вельмі невысокі. Магчымасці зарабляць установам культуры пры пастаўленых планавых паказчыках практычна няма. Добрых умоў для развіцця таксама няма.

«НН»: Вы прыйшлі ў Мінкульт яшчэ пры Паўлу Латушку?

НЗ: Латушка — гэта той чалавек, які ў 2012 годзе прымаў мяне на працу, хаця папрацавалі мы разам менш за год.

«НН»: А з Маркевічам папрацавалі?

НЗ: Так. Але я вельмі радая, што з Маркевічам па часе больш працаваць не давялося.

«НН»: Раскажыце трошку пра ўсіх гэтых міністраў —Латушка, Святлоў, Бондар, Маркевіч. Што гэта за людзі?

НЗ: У псіхалогіі ёсць такая з’ява, калі добра памятаеш толькі пачатак і сканчэнне.

Пры Паўлу Паўлавічу Латушку гэта было зусім іншае міністэрства. Я, сціплы бібліятэкар, прыйшла ва ўстанову, дзе заўсёды рух, ініцыятывы, нешта прапаноўваецца. Гэта была жывая структура. Працаваць было складана, але вельмі цікава. Са Святловым і Бондарам працаваць было зручна.

Гэта была штодзённая праца па выкананні пастаўленых задач, ніхто не замінаў, але і не штурхаў. Мы працавалі ў звыклым рэжыме. Нельга ўспомніць пра іх нешта характэрнае. З Латушкам ясна, з ім быў рух наперад. А Маркевіч — гэта асобная размова.

«НН»: Пра Святлова кажуць, што ён вельмі асцярожны ці нават баязлівы чалавек. Гэта праўда?

НЗ: Рызыкоўных рашэнняў ён не прымаў. Ён не мог адстаяць наверсе нейкі праект, які там не падабаўся. Пры Святлове была размераная праца, не было асабліва ініцыятыў. Але мне імпанавала стаўленне Святлова да рэгіёнаў, ён спрабаваў туды выязджаць часцей. Да Юрыя Бондара вельмі добра стаўлюся чыста па-чалавечы. Яго часта можна было пабачыць на рэспубліканскіх мерапрыемствах, дзяржспецпраектах.

«НН»: Складвалася ўражанне, што ён любіў свяціцца ў публічных месцах.

НЗ: Я б не казала так. Ён бачыў для сябе такі асноўны кірунак працы. Ён разумеў, што па такіх мерапрыемствах кіраўніцтва краіны будзе меркаваць аб яго працы.

«НН»: За што яго звольнілі? Што казалі ў кулуарах Мінкульта? За тое, што праваліў ідэалагічную працу?

НЗ: Казалі рознае. У тым ліку было і такое меркаванне, што не паказаў сябе дастаткова жорстка. У той ступені, якую патрабаваў час. Але ён паспеў, на жаль, і звольніць людзей. Калі параўноўваць з наступным міністрам, то праяў жорсткасці да нелаяльных, да людзей, якія маюць сваё меркаванне, у Бондара практычна не было. Бондар быў жа рэктарам БДУКіМ, ён добра ведаў культурную супольнасць, да людзей культуры была павага. А гісторыя з Маркевічам — гэта зусім іншае.

«НН»: У вас здзівіліся, што міністрам прызначылі чалавека, які ніяк не звязаны з культурай?

НЗ: Мы чакалі чагосьці падобнага. Нават жартавалі, што прыйдзе нехта з сілавікоў. Маглі чакаць чаго заўгодна. Інфармацыю хавалі, для нас быў сюрпрыз.

«НН»: І якое ўражанне зрабіў Анатоль Маркевіч?

НЗ: Ён прыйшоў у лістападзе 2020 года. У снежні ў мяне з ім адбылася размова, што ў яго ёсць інфармацыя пра мяне і майго намесніка. Маўляў, мы не падтрымліваем дзяржаўную ідэалогію. Два тыдні было відаць, што ён чымсьці незадаволены мной, але ніяк не выказваў, а потым адбылася гэтая размова. Ён даваў нейкі шанец, казаў, што бываюць выпадкі, калі чалавек мяняе свае погляды. Потым у мяне быў законны адпачынак. Месяца працы хапіла.

Можа, так і нельга казаць, але ў нас атрымалася вельмі шчырая гутарка, гэта быў адначасова і смешны, і страшны чалавек. Смешны ў тым плане, бо ён рабіў з сябе выгляд міністра культуры.

Было зразумела, што ён не ведае галіны. У апараце Мінкульта людзі працавалі гадамі, яны прафесіяналы ў сваёй дзейнасці. Маркевіч даваў даручэнні, казаў, што ўсё было кепска да яго, а цяпер будзе добра. Пры гэтым усе навокал ведалі больш за яго.

Давайце я прывяду асабісты прыклад для разумення. Ён даў мне даручэнне падрыхтаваць даведку аб музейнай справе ў Беларусі. Я раблю гэтую даведку: што было, што ёсць, якія праблемы, якія прапановы па рашэнні. Ён любіў шматгадзінныя планёркі з начальнікамі ўпраўленняў, яны маглі праходзіць і больш за 8 гадзін, і на адной з такой сустрэч ён кажа мне: «А вы ведаеце, Наталля Іванаўна, якія праблемы ёсць у вашай музейнай сферы?» І пачынае мне даваць мне цытаты з маёй жа даведкі. «А ведаеце як іх рашыць?» І працягвае чытаць маю даведку! Вельмі хацелася сказаць: «Ну, канечне, ведаю, я ж сама гэта пісала!». І так было не толькі ў адносінах да мяне.

Магчыма, улічваючы ягоную старую працу інспектара па Брэсцкай вобласці, ён пачаў выязджаць па рэгіёнах. На кожным пасяджэнні ён расказваў, дзе цячэ дах, дзе непрыбраны снег.

«НН»: А страшны чым?

НЗ: Сваёй жорсткасцю і абыякавасцю да людзей культуры. І гэта не толькі тычылася палітычных матываў. Праз тое, што хтосьці не падтрымлівае дзяржаўную ідэалогію, сышлі я, мой намеснік і маё ўпраўленне — чатыры з пяці чалавек. Ён звальняў людзей з вялікім досведам, якія не падтрымлівалі яго погляды альбо мелі смеласць сказаць не тое, што ён чакае.

Я дакладна ведаю, што два тыдні таму з Адміністрацыі прэзідэнта ў Міністэрства культуры даслалі ліст, дзе прасілі патлумачыць кадравую палітыку, чаму так шмат вакансій і ў апараце, і ў сферы. Бачыце, колькі ён нарабіў за такі невялікі час. У чалавека ёсць мэта — ён не прыйшоў кіраваць культурай для развіцця, а для правядзення чыстак. Гэта відавочна.

«НН»: Вас звольнілі?

НЗ: Так.

«НН»: А за што?

НЗ: Я свайго звальнення чакала вельмі даўно. Яшчэ ў жніўні. Тады ў «Нашай Ніве» мы падпісалі зварот супраць гвалту. Я чакала-чакала і нарэшце дачакалася. У Маркевіча былі спісы людзей, якіх трэба звольніць. Калі ўсё адбылося, то я толькі выдыхнула з палёгкай. Немагчыма ўжо было працаваць у тых умовах, якія ён стварыў. У той дзень у мяне быў вельмі добры настрой.

Як ён выказаўся, у яго была інфармацыя з вельмі правераных крыніц аб маёй нязгодзе. Мы з калегамі з упраўлення не наведвалі дзяржаўныя ідэалагічныя мерапрыемствы. Я не пісала дакладныя аб поглядах супрацоўнікаў. Звальненне было пытаннем часу, я і так пратрымалася доўга. Плюс да ўсяго мая асабістая гісторыя, калі затрымалі сына.

«НН»: Раскажыце пра сына.

НЗ: Мне пашанцавала з сынам, яго атрымалася выхаваць сумленным чалавекам. Яго судзілі і па 23.34, і была іншая гісторыя з затрыманнем. Ён з ліку тых бубначоў з гурта «Патрабуем разысціся». Ён прасіў, каб я не піярылася за ягоны кошт (смяецца).

«НН»: Быў у Сухараве на іх дваровым канцэрце.

НЗ: Бачыце, ім зусім не далі раскруціцца. Ён быў з ліку тых шаснаццаці чалавек, каго затрымлівалі 4 лістапада падчас рэпетыцыі. На яго тады склалі пратакол, але без усялякіх наступстваў. Калі чалавек, які праводзіў допыт, спытаў, дзе Іван працуе, і пачуў пра Нацыянальны гістарычны музей, то сказаў: «Як ты ў Мінску ўвогуле жывеш, ідзі адсюль». Сына затрымлівалі 11 кастрычніка, у нядзелю, але да маршу ён не паспеў нават дайсці. У выніку асудзілі да 10 сутак у Жодзіне.

«НН»: Дзе цяпер ваш сын?

НЗ: Вы ж, мабыць, ведаеце, што адзін з удзельнікаў гурта «Патрабуем разысціся» ўсё яшчэ ў зняволенні, праходзіць па крымінальнай справе. Майго Івана выклікалі некалькі разоў у якасці сведкі. Па пытаннях было зразумела, што ад сведкі да абвінавачанага можа быць адзін крок. Ён з’ехаў у Львоў 30 снежня, з адным заплечнікам. Цяпер ён у Варшаве, побач са мной.

«НН»: А калі вы з’ехалі?

НЗ: У сакавіку. Студзень і люты быў перыядам прыняцця рашэння. Гэта было вельмі складана. Раней і думаць не магла, што з’еду ў іншую краіну. Я не магла больш заставацца ў Беларусі, бо адчувала сваё бяссілле. Я разумела, што дзеянні прывядуць мяне зразумела куды. А нешта мяняць у сваім светаўспрыманні я не магла. Таксама я не магла, як некаторыя добрыя мае сяброўкі, пераключыцца на іншае. Ёсць шчаслівыя людзі, у якіх атрымліваецца думаць пра нешта жыццёвае, я не магла. Я спрабавала. У мяне былі добрыя прапановы па працы, гэта былі дзяржаўныя ўстановы, якія запрашалі да сябе. Была магчымасць застацца, але я не змагла.

«НН»: Чаму вы ў жніўні падпісалі зварот дзеячаў культуры супраць гвалту?

НЗ: А як было магчыма інакш? Мне прапанавалі, і я адразу адказала «так». У мяне не было нават ніякіх сумневаў.

«НН»: Ці хадзілі вы на шэсці? Ці нейкія іншыя актыўнасці?

НЗ: Адзін раз была. У астатнія дні мне было каго чакаць. Мы дамовіліся, што ходзіць адзін, а я сядзела дома з тэлефонам і адсочвала, дзе яны рухаюцца.

«НН»: Чыя ініцыятыва была далучыцца да НАУ? Ваша ці Паўла Латушкі?

НЗ: Павел Паўлавіч ведаў аб маёй сітуацыі, і праз знаёмых было пытанне, чым ён можа дапамагчы. Дапамагчы для мяне — даць магчымасць нешта рабіць. Тэлефонная размова адбывалася па маёй ініцыятыве, і праз паўгадзіны я пачула прапанову далучыцца да каманды.

«НН»: Вам не страшна брацца за такую працу?

НЗ: Страшна і вельмі адказна. Я прыехала сюды і ўбачыла, якая тут моцная каманда, выдатныя спецыялісты. Зразумела, страшна. Але ж я працую па пытаннях культуры, праблемы ў галіне я ведаю.

«НН»: Якія на сёння бачыце галоўныя кірункі дзейнасці?

НЗ: Я ўжо падрыхтавала праграму нашых дзеянняў да пераходнага перыяду і падчас яго. Тыя праблемы, якія былі, напрыклад, па парушэнні культурных правоў, вельмі моцна праявіліся. Цяпер мы павінны аб кожным выпадку не маўчаць. Ёсць розныя механізмы дапамогі людзям і галіне, плануем іх выкарыстоўваць. Паглядзіце праграму, яна ўжо хутка будзе.

«НН»: Дайце ўсё ж канкрэтыкі.

НЗ: Плануем апублічваць выпадкі, калі дзяржава ўмешваецца ў дзейнасць творчых саюзаў і людзей. Плануем інфармаваць міжнародныя арганізацыі, у тым ліку ЮНЕСКА. Неяк будзем спрабаваць супрацьдзейнічаць таму, як работнікаў культуры прымушаюць удзельнічаць у ідэалагічных мерапрыемствах, саджаюць на аўтобус і кудысьці вязуць. З гэтым трэба нешта рабіць. Па меры магчымасці плануем падтрымліваць рэпрэсаваных творцаў. Пісаць рэформу ў галіне культуры. Шмат думак і жадання.

«НН»: Ці існавалі падчас вашай працы ў Мінкульце «чорныя спісы» творцаў?

НЗ: Ведаеце, мне пашанцавала не сутыкацца з гэтай з’явай. Я чула пра існаванне такіх спісаў, бачыла, калі хтосьці з артыстаў нечакана выкрэсліваўся з мерапрыемства. Але наўпрост спісаў, як былі ў Маркевіча, я, вядома, не бачыла. Тым не менш упэўненая, што яны былі.

«НН»: Што рабіць творцам, якія трапілі сёння ў «чорныя спісы» і не маюць магчымасці выстаўляцца ці граць?

НЗ: Калі я знайду адказ на гэтае пытанне, то гэта будзе значыць, што я выканала сваю місію. Эміграцыя — гэта не выхад з сітуацыі, гэта часовая мера, якую мы спадзяёмся хутка перажыць. Я ганаруся творцамі, якія ўсё яшчэ працуюць у Беларусі, маюць свой голас і не плануюць з’язджаць.

Зміцер Панкавец

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера