Мінфін возьме доўг на сябе, банкі штомесяц будуць выдаваць па $6 мільёнаў на заробкі: сакрэтны план па выратаванні БМЗ
«Наша Ніва» ўжо апісвала гаротны стан жлобінскага Беларускага металургічнага завода, якому цягам года трэба недзе знайсці 3,6 мільярда рублёў, каб разлічыцца па даўгах і крэдытах.
Чытайце таксама: БМЗ пагражае дэфолт, які можа выклікаць ланцуговую рэакцыю
Электраплавільная печ на БМЗ
У пачатку лютага стала вядома, што нейкая частка доўгу БМЗ трансфармавалася ў дзяржаўны доўг, бо даўгі БМЗ перайшлі Мінфіну.
Чытайце: Каб уратаваць БМЗ, Мінфін прадаў банкам валютных аблігацый на $619 мільёнаў
На запыты прэсы аб тым, як будуць вырашаць фінансавыя праблемы, на заводзе нічога ўцямна не адказвалі.
Цяпер план па выратаванні БМЗ стаў вядомы цалкам. Яго дэталі нідзе не агучваліся, рашэнні рэгулююцца ўказам Аляксандра Лукашэнкі, неапублікаваным у публічным доступе.
Як стала вядома «Нашай Ніве» ад крыніц у металургічных колах, працягненне жыцця БМЗ і крэдытнае ратаванне ўключае наступныя пункты:
— Значная частка доўгу БМЗ становіцца доўгам дзяржавы ў асобе Мінфіна;
— Беларускія банкі спісваюць частку запазычанасці па даўгах БМЗ, перакладзеных на Мінфін. Што гэта значыць? Банкі бачаць, што БМЗ не зможа аддаць крэдыты і, каб не згубіць гэтыя грошы, пагаджаюцца, што даўгі БМЗ возьме на сябе Мінфін — «дзяржава», якая зможа разлічыцца. Але ўзамен за гэту паслугу Мінфін патрабуе зніжэння аб’ёму доўгу на 15%;
— Гэтак жа БМЗ дазваляюць выкупіць уласныя аблігацыі з 15% дысконтам. Купленыя за ўмоўныя 100 рублёў аблігацыі банкі атрымаюць назад за 85 рублёў;
— Частку валютнага доўгу, каля $400 мільёнаў, перарабілі ў бюджэтную пазыку ў беларускіх рублях. Адметны тут і час пагашэння — па 2050 уключна!
— Каля $350 мільёнаў крэдытнай запазычанасці перавялі ў статутны фонд прадпрыемства. Гэта значыць, што той, хто пазычаў грошы, назад іх не бярэ, але як бы атрымлівае ілюзію, што сродкі зашытыя недзе там, у самім прадпрыемстве. Гэта амаль як спісанне доўгу, але прыгажэй выглядае на паперы.
Разглядаецца таксама пытанне аб асобным крэдытаванні для абслугоўвання бюджэтнай пазыкі, простай мовай — крэдыт на выплату працэнтаў па ранейшым крэдыце.
І фінальнай ілюстрацыяй стану завода з'яўляецца тое, што з зімы мінулага года Беларускаму металургічнаму заводу патрабуюцца штомесячныя крэдыты ў памеры $6 мільёнаў на выплату заробкаў. Штомесяц яго выдаюць беларускія банкі. Прадпрыемства не толькі не прыносіць прыбыткаў, але і бярэ грошы на тое, каб надалей генераваць страты.
Мы папрасілі эканаміста Дзмітрыя Крука, старэйшага навуковага супрацоўніка цэнтра BEROC, прааналізаваць эканамічны фінт з БМЗ.
Адказ выйшаў даволі вялікі, прыводзім цалкам.
Дзмітрый Крук. Фота: onliner.by
«Найперш, вялікае пытанне выклікае закрытасць і непублічнасць аперацыі па ратаванні БМЗ. У 2015-2016 гадах, калі падобныя схемы праводзіліся з прадпрыемствамі дрэваапрацоўкі і машынабудавання, то адпаведныя нарматыўна-прававыя акты былі публічнымі. Але розгалас і аналіз мог камусьці не падабацца, імаверна, гэта прывяло да непразрыстасці сітуацыі з БМЗ.
Таму першае, што варта сказаць: на якой падставе маштабная ўгода, у выніку якой расце дзярждоўг, робіцца фактычна сакрэтнай ад грамадства?
Менавіта грамадства папаўняе бюджэт, з якога будзе абслугоўвацца доўг БМЗ.
Таксама праз закрытасць схемы яе пэўныя элементы застаюцца незразумелымі нават з улікам той інфармацыі, што трапляе ў СМІ, і іх прыходзіцца дадумваць. Таму, агаваруся, у тлумачэннях магчымыя пэўныя хібы, звязаныя з гэтым.
Што адбылося? Дзяржава рэструктурызавала даўгі БМЗ
У выніку схемы абавязацельствы па даўгах дзяржаўнага прадпрыемства бярэ на сябе беспасярэдне дзяржава.
Калі прадпрыемства не можа плаціць па даўгах, здаецца лагічным, што тады павінны ставіцца пытанні: а чаму так сталася? Што не так з самім прадпрыемствам і чаму яно не можа належным чынам выконваць свае абавязацельствы, і нарэшце, што трэба рабіць з самім такім прадпрыемствам?
Але ў нас такія пытанні чамусьці не ўзнікаюць і задаецца пытанне: што трэба зрабіць, каб знізіць даўгавы цяжар для прадпрыемства?
У выпадку буйных дзяржаўных прадпрыемстваў дзяржава зніжае цяжар за ўласны кошт.
Каб змяняць тэрміны і іншыя ўмовы крэдыту, дзяржава (бюджэт) сама становіцца крэдыторам прадпрыемства замест банка.
Дзеля гэтага дзяржава выпускае аблігацыі, павялічваючы дзярждоўг. Фактычна адбываецца абмен актывамі з банкам. То-бок банк перадае дзяржаве права патрабавання па крэдыце дзяржпрадпрыемству, а ўзамен атрымлівае дзяржаблігацыі.
А што з бюджэтам? Калі прадпрыемства зможа спраўна плаціць па новаму графіку, то ніякай праблемы няма. Дзяржава будзе проста пасярэднікам і будзе пералічваць атрыманае ад прадпрыемства банку. А што калі прадпрыемства не ў стане належным чынам выконваць свае абавязкі (ужо перад бюджэтам) і па новым графіку плацяжоў? Вось гэта і есць галоўнае пытанне. У гэтым выпадку ўвесь цяжар доўгу павінен узяць на сябе бюджэт, бо гэта ніяк не ратуе яго ад неабходнасці выплачваць належнае па аблігацыі банку. Падобная сітуацыя ў БМЗ.
Што прынцыпова новага ў гэтай схеме
— Дэ-факта прызнаецца, што БМЗ не ў стане выканаць усе свае абавязацельствы і частку страт вымушаны ўзяць на сябе банкі.
Раней уся рэструктурызацыя адбывалася па намінале, то-бок меркавалася, што ў будучыні ўсе абавязацельствы будуць выкананыя.
А ў выпадку, калі ў будучыні страты ўсе ж узнікнуць, то такога кшталту рызыкі брала на сябе дзяржава.
Зараз фактычныя страты часткова прызнаюцца, і іх вымушаны ўзяць на сябе банкі. Менавіта гэткім чынам можна інтэрпрэтаваць тое, што частку існуючай запазычанасці банкам прапануецца проста спісаць, а БМЗ атрымлівае права на выкуп сваіх аблігацый, якімі валодаюць банкі, па цане ніжэй за намінал.
Больш за тое, такім чынам можна інтэрпрэтаваць і перавод часткі крэдытнай запазычанасці ў якасці ўнёску ў статутны фонд прадпрыемства. Для банкаў апошняе — далёка не пажаданая сітуацыя. У лепшым выпадку гэтыя змены ў фінансавых плынях можна трактаваць як упушчаную выгаду.
— Празмерная даўжыня рэструктурызацыі і тэрмін, на які расцягваецца доўг.
Папярэднія эпізоды (2015-2016 гады) пераважна прадугледжвалі рэструктурызацыю даўгоў, якія былі назапашаны ў перыяд мадэрнізацыі і складалі толькі частку агульнага доўгу прадпрыемства.
Тэрміны расцягвання даўгоў былі хоць і працяглыя, але ўсё ж асацыяваліся з нейкім больш-менш пачуццевым гарызонтам (5-15 год).
У выпадку ж БМЗ падобна на тое, што рэструктурызацыі падлягае амаль уся крэдытная запазычанасць прадпрыемства. Толькі тая частка, якая рэструктурызуецца праз аблігацыі Мінфіна (і якую таму можна дакладна падлічыць) — каля $620 мільёнаў. А гэта — каля 50% ад усёй запазычанасці БМЗ паводле апошняй даступнай справаздачнасці.
З улікам іншых ужытых інструментаў рэструктурызацыі можна казаць аб татальнай рэструктурызацыі доўгу на прадпрыемстве.
Гарызонт «расцягвання» тэрміну даўгоў ад звыклых 5-15 год ператварыўся ў амаль 30 год. То-бок відавочна жаданне зрабіць так, каб па меншай меры на блізкім гарызонце да гэтага пытання больш не вяртацца.
— Разрыў фінансавых умоў узаемазвязаных кантрактаў і дэдаларызацыя доўгу.
Як паказана вышэй, раней ядром рэструктурызацыі было працягненне тэрмінаў пагашэння і, у шэрагу выпадкаў, увядзенне льготных перыядаў па плацяжах.
Іншыя істотныя ўмовы кантрактаў пераважна захоўваліся. Гэта дазваляла бюджэту не браць дадатковыя рызыкі і абавязкі.
Вельмі важным у схеме з БМЗ з’яўляецца змена наміналу доўгу прадпрыемства з даляраў на рублі. Пры гэтым звязаны доўг дзяржавы перад банкамі застаецца намінаваным у замежнай валюце (у далярах). Такі крок вымушаны. Зараз становіцца відавочным, што, не змяніўшы валюту доўгу, вырвацца з даўгавой пасткі БМЗ будзе цяжка, нават з улікам усіх спісанняў.
Таму з пазіцыі падтрымкі БМЗ гэты крок зразумелы. Але ці можна проста змяніць валюту доўгу? У нашых умовах — калі дамінуючай формай ашчаджэнняў з’яўляецца дэпазіт у замежнай валюце — на жаль, не.
Той, хто будзе трымаць абавязацельствы ў замежнай валюце, а актывы ў нацыянальнай, прымае на сябе валютную рызыку і ў выпадку абясцэньвання рубля будзе несці страты.
У выніку дылема: для падтрымкі БМЗ перанамінаваць доўг у рублі вельмі пажадана, але хтосьці павінен узяць на сябе валютную рызыку. Такім «хтосьці» стаў бюджэт.
І для будучай збалансаванасці бюджэту і ўстойлівасці дзяржаўнага доўгу гэта новы вельмі істотны выклік. БМЗ будзе (калі зможа) плаціць па крэдытах у бюджэт у беларускіх рублях, а бюджэт банкам па аблігацыям павінен плаціць у валюце.
Хоць плацяжы БМЗ у бюджэт і з бюджэту банкам павінны быць супастаўныя, гэта ўсё роўна стварае дадатковую нагрузку на бюджэт ужо на цяперашнім этапе. Бо ўласных даходаў бюджэту ў замежнай валюце не хапае для ўсіх плацяжоў па дзярждоўгу, і таму прыходзіцца ці прыцягваць новыя пазыкі, ці выкарыстоўваць рэзервы, ці выкупаць валюту на рынку.
Калі па якіх-небудзь прычынах беларускі рубель патаннее, гэта нагрузка на бюджэт павялічыцца прапарцыйна велічыні абясцэньвання рубля. І гэта вельмі істотны новы выклік для бюджэту. Ен становіцца больш уразлівым да абясцэньвання абменнага курсу.
— Уплыў фінансавых пасярэднікаў і фінансавых рынкаў.
Дзеля пэўнасці ў высновах недастаткова інфармацыі, што адлюстравана ў СМІ па схеме ратавання БМЗ. Але падобна на тое, што разрыў фінансавых умоў паміж узаемазвязанымі кантрактамі аднаго ланцугу прывёў да таго, што ў працэсе рэструктурызацыі ў гэты раз не проста адбываўся абмен актывамі, як раней (што не турбавала рынак, а проста змяняла адлюстраванне актываў на балансе).
Падобна на тое, што ў працэсе рэалізацыі схемы паратунку БМЗ былі часткова задзейнічаны «жывыя грошы», якія, верагодна, выкупаліся ўдзельнікамі з рынку, што паўплывала на дынаміку курса ў перыяд канца студзеня — пачатку лютага.
Калі такая здагадка слушная, то, верагодна, гэтыя грошы спатрэбіліся, каб пагасіць існуючыя валютныя пазыкі дзеля забеспячэння «разрыву» паміж валютамі, у якіх намінаваныя ўзаемазвязаныя кантракты пасля рэструктурызацыі, ці/або забяспечыць уліванне ў БМЗ «жывых грошай» дзеля пагашэння будучых абавязацельстваў перад замежнымі крэдыторамі.
Высновы і наступствы
Дзяржава правяла буйную аперацыю па ратаванні БМЗ. Платай за яе сталі новыя істотныя выклікі для будучай фіскальнай стабільнасці і ўстойлівасці дзярждоўгу.
Частка страт, якія дэ-факта былі прызнаныя як тыя, што ўжо панесеныя, была перакладзена на банкі, якія былі крэдыторамі БМЗ. Будучыя магчымыя страты і адпаведныя рызыкі перакладзены на бюджэт і дзярждоўг. Гэты цяжар — новы істотны выклік для дзяржфінансаў.
Выкарыстаныя інструменты і практыкі ўзятыя разам я б назваў спробай «канчатковага вырашэння даўгавога пытання БМЗ».
У працэсе паратунку БМЗ былі выкарыстаныя шматлікія «навацыі». Гэта накіравана на тое, каб прынцыпова і надоўга зняць з парадку дня пытанне аб «крэдытных кайданках» для прадпрыемства.
Пры гэтым фармальна можна казаць аб тым, што ўласнік (дзяржава) і асацыяваныя крэдыторы (банкі) паспрыялі паляпшэнню фінансавага стану БМЗ. То-бок, нічога экстраардынарнага не адбылося.
Кейс БМЗ можа разглядацца як «заразны» прэцэдэнт.
Прадпрыемствы дзяржсектара сёння пераважна знаходзяцца ў вельмі слабай фінансавай пазіцыі. Кейс БМЗ можа быць інтэрпрэтаваны як гатоўнасць дзяржавы ратаваць і іншыя празмерна слабыя прадпрыемствы.
І схема БМЗ можа разглядацца як пэўны ўзор для гэтага. З-за непразрыстасці і недаступнасці статыстыкі на ўзроўні прадпрыемстваў цяжка сказаць, ці шмат катастрафічна слабых прадпрыемстваў.
Таксама не зразумела, як самі чыноўнікі бачаць гэты кейс: як выключэнне з правілаў ці як першую ластаўку.
Але ж можна сказаць дакладна: схема паратунку аднаго БМЗ — гэта ўжо істотны падкоп пад фіскальную і фінансавую стабільнасць. Калі такія выпадкі будуць пашырацца, то выклікі будуць разрастацца і станавіцца ўсе больш адчувальнымі для эканомікі.
