Знайсці
11.04.2021 / 11:51РусŁacБел

«Я больш савецкі за савецкіх людзей». Як Масква пазбавілася Аміна

Рэжым Хафізулы Аміна быў непапулярны, а некантраляваная змена ўлады ў Афганістане магла прывесці да яго выхаду з савецкай сферы ўплыву. Таму 12 снежня 1979 года Палітбюро ЦК КПСС прыняло сакрэтную пастанову «Да становішча ў «А». Сутнасць яе зводзілася да таго, што Аміна неабходна ліквідаваць, на яго месца паставіць Бабрака Кармаля, даўняга агента КГБ, а для стабілізацыі становішча паслаць у Афганістан войскі.

Міністр замежных спраў СССР Андрэй Грамыка (злева) і афганскі дыктатар Хафізула Амін (справа). 1979 год. 

«Я больш савецкі за савецкіх людзей», — любіў паўтараць Хафізула Амін на перамовах з савецкімі гасцямі. Амін быў не проста камуністам. Яго кумірам быў Сталін, на працоўным стале ў яго стаяў партрэт «правадыра народаў», і ён быў бязлітасны як Сталін. Людзей у Кабуле арыштоўвалі тысячамі.

Амін не баяўся Масквы. Ён баяўся звяржэння сваімі ж, афганцамі. Па ягонай просьбе Масква тайна размясціла на базе ў горадзе Баграм за 60 км ад Кабула авіяцыю і спецназ. Амін бамбардзіраваў Маскву просьбамі прыслаць больш войскаў.

Тым часам Палітбюро ацэньвала сітуацыю ў Афганістане як выбуховую і яўна не верыла ў шчырасць Аміна: «У імкненні ўмацавацца ва ўладзе Амін поруч з такімі паказнымі жэстамі, як пачатак распрацоўкі праекта канстытуцыі і вызваленне часткі раней арыштаваных асобаў, на справе пашырае маштабы рэпрэсій у партыі, арміі, дзяржаўным апараце і грамадскіх арганізацыях. Ён яўна вядзе справу да выдалення з палітычнай арэны практычна ўсіх відных дзеячаў партыі і дзяржавы, якіх ён разглядае ў якасці сваіх сапраўдных або патэнцыйных праціўнікаў… Дзеянні Аміна выклікаюць усё большае незадавальненне прагрэсіўных сілаў. Калі раней супраць яго выступалі члены групы «Парчам», то зараз да іх далучаюцца і прыхільнікі «Хальк» (дзве фракцыі марксісцка­-ленінскай Народна­-дэмакратычнай партыі Афганістана — Рэд.), асобныя прадстаўнікі дзяржаўнага апарату, арміі, інтэлігенцыі, моладзі. Гэта выклікае няўпэўненасць у Аміна, які шукае выхад на шляхах узмацнення рэпрэсій, што ў яшчэ большай ступені звужае сацыяльную базу рэжыму».

Гэты тэкст быў прыняты на Палітбюро 31 кастрычніка. Пройдзе паўтара месяца — і 12 снежня Палітбюро вырашае Аміна ліквідаваць.

Аміна і яго пляменніка Асадулу, які кіраваў Службай бяспекі Арганізацыі рабочай контрразведкі (КАМ), планавалася нейтралізаваць пры дапамозе загадзя ўкаранёнага ў іх асяроддзе агента. Ён павінен быў падмяшаць у іх ежу атруту. Разлічвалі, што калі яна пачне дзейнічаць, то ў прэзідэнцкім палацы пачнецца паніка, савецкія падраздзяленні выйдуць з Баграма і захопяць рэзідэнцыю Аміна.

Апоўдні 13 снежня «мерапрыемства з выкарыстаннем спецсродкаў» — так эўфемістычна называлі атручванне — было праведзена. Падраздзяленням далі каманду на захоп аб’екта «Дуб» (палац Арк у цэнтры Кабула, дзе тады была рэзідэнцыя кіраўніка дзяржавы). Але неўзабаве ўслед прагучала каманда «адбой». На Аміна яд не падзейнічаў зусім: ці то дозу не разлічылі, ці то дзеянне яе аслабіла кока­-кола, якой Амін выпіў за абедам, ці то асноўная порцыя атруты дасталася яго пляменніку, які абедаў разам з Амінам. Ягоны пляменнік адчуў сябе дрэнна толькі на наступную раніцу, Асадулу адправілі на лячэнне ў СССР. (Пасля змены ўлады ён апынецца спачатку ў Лефортаўскай турме, а затым будзе дэпартаваны ў Афганістан і расстраляны.)

14 снежня ў Баграм быў накіраваны батальён 345-­га гвардзейскага асобнага парашутна­дэсантнага палка для ўзмацнення батальёна 111-­га гвардзейскага парашутна­дэсантнага палка 105-­й гвардзейскай паветрана­дэсантнай дывізіі, які з 7 ліпеня 1979 года ахоўваў у Баграме савецкія ваенна­транспартныя самалёты і верталёты. Адначасова Кармаль і некалькі ягоных прыхільнікаў былі таемна прывезеныя ў Афганістан і знаходзіліся ў Баграме сярод савецкіх вайскоўцаў. Пасля адмены аперацыі Кармаля тэрмінова вярнулі ў СССР.

Неўзабаве пасля гэтага 154-­ы асобны атрад спецыяльнага прызначэння ГРУ («мусульманскі батальён») атрымаў загад на перадыслакацыю ў Кабул, дзе яго размясцілі паміж 1-­м і 2-­м батальёнамі афганскай нацыянальнай брыгады з задачай па ўзмацненні аховы палаца Аміна. «Мусульманскі батальён» быў падмацаваны дзвюма спецгрупамі КГБ.

Амін усё яшчэ нічога не падазраваў. Ягоныя структуры былі пранізаныя агентурай. У яго ж самога вушэй ні ў Маскве, ні ў савецкім кантынгенце не было.

Загад зверху па ліквідацыі Аміна быў толькі вусным. У выніку правалу ўсю адказнасць мусілі перакласці на камандзіра — маўляў, самадзейнасць.

Савецкім байцам было цяжка зразумець, чаму трэба забіць кіраўніка суседняй дзяржавы, пра якога савецкія газеты пісалі толькі добрае. Таму перад боем ім сказалі, што Амін — агент ЦРУ. Тлумачыць, што празмерная жорсткасць Аміна, яго дыктатарства пагражае прывесці да выбуху і сыходу Афганістана з савецкай сферы ўплыву, палічылі заскладаным для байцоў.

Байцам прапанавалі для смеласці па сто грам гарэлкі. Для пераважнай большасці гэта была першая ў жыцці баявая аперацыя.

27 снежня савецкі агент, кухар Аміна, падсыпаў яму атруту другі раз. Цяпер ужо забойна. Амін самлеў. Савецкія дактары — саветы татальна атачылі Аміна сваімі людзьмі — кінуліся вяртаць прэзідэнта да прытомнасці. Яны не ведалі, што яго атруцілі свае ж, бо ўсё рабілася ў строгай таямніцы.

Тым часам па сігнале з палаца каля 700 чалавек, уключаючы байцоў спецгрупаў КГБ «Альфа» і «Зеніт», апранутых у афганскую форму, выехалі на штурм на вайсковых аўтамабілях з афганскімі апазнавальнымі знакамі. Сігналам да пачатку штурму стаў выбух вузла сувязі на цэнтральнай плошчы горада.

Палац «Тадж-бек» праз два дзесяцігоддзі пасля штурму. 2007 год. Фота: wikimedia.commons

Бой у палацы доўжыўся 43 хвіліны. Ахова Аміна, спрэс ідэйныя камуністы, аказала нечакана жорсткае супраціўленне, і 11 нападнікаў загінулі, у тым ліку камандзір групы палкоўнік Грыгорый Баярынаў, начальнік школы падрыхтоўкі агентаў спецаперацый аддзела КГБ № 8 у Балашысе пад Масквой.

Бліжэй да канца штурму Амін апрытомнеў.

Першым яго загадам ад’ютанту было: звані савецкім і папярэдзь іх аб нападзе на палац. «Савецкія дапамогуць!» — дадаў ён. «Гэта савецкія напалі!» — крыкнуў яму ад’ютант. Ад гэтых слоў Амін раз’юшыўся, схапіў попельніцу і кінуў яе ў ад’ютанта з крыкам: «Ілжэш, не можа быць!»

Ноччу Кабульскае радыё паведаміла, што па рашэнні рэвалюцыйнага суда Амін прысуджаны да смяротнага пакарання і прысуд прыведзены ў выкананне.

Расстралялі не толькі Аміна. Забілі таксама ўсіх яго сваякоў мужчынскага полу. Загінуў і адзін з дактароў Аміна, палкоўнік Віктар Кузнечанкаў. Жывой засталася толькі непаўналетняя дачка Аміна. Ёй прастрэлілі абедзве нагі. Усе жанчыны з сям’і Аміна прасядзяць у турме 13 гадоў.

У ноч з 27 на 28 снежня ў Кабул з Баграма пад аховай супрацоўнікаў КГБ і дэсантнікаў прыбыў «верны сябар савецкага народа» Бабрак Кармаль. Радыё Кабула перадало зварот новага кіраўніка да афганскага народа, у якім быў абвешчаны «другі этап рэвалюцыі».

Маскоўская газета «Правда» 30 снежня напісала, што «ў выніку ўзнятай хвалі народнага гневу Амін разам са сваімі паслугачамі паўстаў перад справядлівым народным судом і быў пакараны».

Аляксандр Пашкевіч

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера