Знайсці
26.01.2021 / 02:08РусŁacБел

«Самы страшны дзень быў учора — з мехам на галаве». Беларус-юрыст Навальнага распавядае пра затрыманне, дэпартацыю, пратэсты і палац Пуціна

21 студзеня ў Маскве затрымалі Уладлена Лася — юрыста Фонда барацьбы з карупцыяй Навальнага. Яго, грамадзяніна Беларусі, пратрымалі трое сутак пад вартай, а пасля дэпартавалі з Расіі — з забаронай уезду аж да 2026 года.

Сёння Лось знаходзіцца не ў Расіі і не ў Беларусі — а недзе за мяжой. Пра сваё затрыманне, працу ў Фондзе барацьбы з карупцыяй, Аляксея Навальнага, Святлану Ціханоўскую і пратэсты ён распавёў «Нашай Ніве».

«Наша Ніва»: Вас затрымалі 21 студзеня ў маскоўскім гатэлі. Як гэта здарылася і чаму?

Уладлен Лось: Апошнія дні было відавочна, што за маёй кватэрай вядзецца назіранне. Паліцыя ўсю ноч сядзела ў машыне і чакала, калі я выйду з кватэры. Я разумеў, што гэта будзе затрыманне, пасля штраф ці арышт.

Таму я дачакаўся моманту, калі яны ад’едуць, і вырашыў, што да мітынгу лепш пажыць у іншым месцы, дзе мяне хутка не змогуць адшукаць. Я зняў нумар у гатэлі «Панарама». 

21 студзеня ў дзверы нумара пагрукалі, было чалавек 15. У нумар зайшлі трое — я папярэдзіў, каб усе не заходзілі, бо ведаў, што не змагу сачыць за імі, каб мне нічога не падкінулі.

Яны паведамілі, што трэба перапісаць мае пашпартныя даныя і паехаць у аддзел паліцыі, каб распавесці там, што здарылася. Паліцыя нібыта атрымала званок, што ў маім нумары нешта адбываецца, і трэба правесці праверку.

Мяне адвезлі ў аддзяленне, там узялі тлумачэнні наконт таго выкліку паліцыі. І праз тры хвіліны падышлі паліцэйскія з міграцыйнай службы і выдалі мне паведамленне, што я мушу пакінуць краіну цягам трох дзён, бо мне забаронены ўезд у Расію да лістапада 2023.

«НН»: А гэта было законна — забарона на ўезд?

УЛ: Так, ёсць такая норма, што калі чалавек мае два адміністрацыйныя правапарушэнні цягам году, то яму могуць абмежаваць права на ўезд.

У мяне якраз было два. Яны былі звязаныя з маёй працай у ФБК: адно за палёт дрона і запіс відэа, гэта прызналі зборам персанальных даных. Гэта было ў Казані. Суд мяне спачатку апраўдаў, пасля Раскамнагляд абскардзіў рашэнне, і я атрымаў папярэджанне. Другое «правапарушэнне» — за адсутнасць у мяне медстрахоўкі пры ўездзе ў Расію. За гэта я атрымаў штраф.

Ну і 21 студзеня я думаў, што зараз буду збіраць рэчы, каб з’ехаць з Расіі. Але міліцыя мяне не адпусціла. Сказалі, трэба прабіць па базах даных, можа, у мяне ёсць нейкія яшчэ правапарушэнні ці злачынствы.

Час ідзе, тры гадзіны, якія мяне можна трымаць у аддзяленні, заканчваюцца. Я кажу, што буду сыходзіць. Мне забараняюць, абвінавачваюць у непадпарадкаванні міліцыі — нібыта я не паказаў ім пашпарт у гатэлі, супраціўляўся і не хацеў выходзіць з нумара.

Ноч я правёў у аддзяленні, на наступны дзень — суд. Мне далі трое сутак арышту. Адбываў іх у спецпрыёмніку «Бірулёва-Заходняе», там умовы былі нармальныя. Быў адзін у камеры, усё чыста, максімальна нармальна.

Калі трое сутак прайшлі, я ўжо падпісваў дакументы, што мне вяртаюць рэчы, якія забралі пры размеркаванні ў спецпрыёмнік. 

Я падпісваю апошнюю паперу, і тут з суседняга кабінета выскоквае 5-6 чалавек у цывільным і балаклавах. Кажуць мне: «Зараз мы паедзем».

Я папрасіў іх прадставіцца, яны адмовіліся. Мне на галаву надзелі чорны мех, вывелі на вуліцу і пасадзілі ў мікрааўтобус, які ўжо чакаў ля дзвярэй.

Я падумаў, што мяне павязуць у СІЗА па нейкай крымінальнай справе, звязанай з мітынгамі.

Але мы надта доўга ехалі. Недзе праз гадзіну я зразумеў, што неяк змянілася хуткасць, значыць, відаць, мы выехалі на мінскую трасу, едзем у боку Беларусі.

Увесь час я быў прыкуты: адны кайданкі на руках, другімі прычапілі да крэсла ў машыне. На галаве мех.

Не білі, не пагражалі, хутчэй, ціснулі псіхалагічна: не казалі, куды вязуць. Прапаноўвалі ваду і ежу, але намагаліся трымаць мяне запалоханым. 

Мы ехалі вельмі доўга, дзесяць з паловай гадзін. Было шмат прыпынкаў. У машыну мяне пасадзілі ў 14:00, а «здалі» мяне беларусам у 00:28. Яны спецыяльна ехалі павольна, часам спыняліся на гадзіну — каб выйшаў час, наступілі наступныя суткі, і я аўтаматычна парушыў бы прадпісанне аб выездзе цягам трох сутак, якое мне выдалі раней.

У прыбіральню вадзілі два разы: мех здымалі, але насоўвалі на мяне медыцынскую маску і капюшон. Гэта было аднойчы ля нейкай кавярні на трасе, другі раз, як я зразумеў, недзе на ўскрайку Смаленска на стаянцы. Гэта былі месцы, дзе нікога не было. 

Я разумеў, што мяне вязуць у Беларусь. Думаў, што магчыма, мяне перададуць беларускім сілавікам, і ўжо яны будуць мною займацца. 

«НН»: Што значыць «вамі займацца»? Думалі, што завядуць на вас справу ў Беларусі?

УЛ: За мінулы год і пачатак гэтага даволі шмат абсурдных спраў было заведзена. І маю ўсе падставы лічыць, што мяне могуць прыцягнуць да адказнасці за нейкія выказванні ці твіты.

У выніку мяне прывезлі на мяжу з Беларуссю. Там ужо чакала міліцэйская машына з Віцебска. У мікрааўтобусе знялі кайданкі з мяне, пакуль вялі, зачыталі паведамленне аб дэпартацыі — маўляў, я парушыў тэрмін выезду, цяпер мне забаронены ўезд у Расію на 5 гадоў. І перадалі мяне беларускай міліцыі, пасля чаго з’ехалі.

Беларускія міліцыянеры праверылі мой пашпарт, спыталі, куды я буду рухацца, ці маю я грошы, тэлефон. 

Грошы і тэлефон я меў, у выніку мяне проста пакінулі ля мяжы. Адзін з беларускіх міліцыянераў парэкамендаваў мне падысці да бліжэйшай кавярні і злавіць машыну. Пасля міліцыянеры з’ехалі.

Я злавіў машыну — і адразу паехаў у мінскі аэрапорт.

Па дарозе звязаўся з калегамі, і мы вырашылі, што найбольш правільным і бяспечным рашэннем будзе як мага хутчэй пакінуць Беларусь.

«НН»: Узялі першы квіток абы-куды, толькі б з’ехаць ці асэнсавана выбралі рэйс?

УЛ: Гэта было асэнсаванае рашэнне, але пакуль не буду казаць, куды ўзяў квіток. Мы з калегамі прадумалі план, які можа спрацаваць — і ён спрацаваў. Пакуль казаць, дзе я сёння, я не буду. 

«НН»: Не баяліся, што вас затрымаюць у аэрапорце?

УЛ: Баяўся, канечне. Са мною ад мяжы ехала дзве машыны на віцебскіх нумарах, «Шкода Актавія» і «Хёндэ Салярыс», яны аж да аэрапорта ехалі за машынай, у якой быў.

І ў самім аэрапорце людзі з тых машын сачылі, што я іду на пасадку, рэгіструюся на рэйс.

«НН»: Асноўная прычына, чаму не засталіся ў Беларусі? Баяліся, што пасадзяць?

УЛ: Скажам так, у Беларусі сёння заводзіцца шмат спраў і выносіцца шмат прысудаў па справах, якія нельга было заводзіць. Асуджаюць людзей, якія не вінаватыя. І я лічу, што на волі ад мяне больш карысці, чым у зняволенні.

«НН»: Цяпер вы не атрымлівалі прапановы супрацы ад беларускіх валанцёраў ці штабоў Латушкі, Ціханоўскай?

УЛ: Не, але я толькі нядаўна агучыў, дзе я і што са мной, надта мала часу прайшло. Ды і я маю сваю працу ў ФБК. 

«НН»: Але каб паступіла такая прапанова — разгледзелі б?

УЛ: Магчыма, разгледзеў бы варыянты сумяшчаць, але асноўная праца мая — Фонд барацьбы з карупцыяй.

***

«НН»: Вы ўжо паспелі прачытаць навіны аб мітынгах 23 студзеня? Як ацэніце?

УЛ: Вельмі мала навін прачытаў пакуль, але штосьці ўжо ўбачыў. Я задаволены, што выходзіць усё больш людзей — і трэба працягваць барацьбу. Усё гэта ж робіцца не проста каб выйсці і парадавацца, што вакол шмат смелых людзей, а ў першую чаргу, каб вызваліць Аляксея Навальнага і пабудаваць нармальнае грамадства.

«НН»: А вы лічыце, што выхад людзей на вуліцу дапаможа вызваліць Навальнага? Ці не можа гэта паўплываць, наадварот, на больш жорсткія крокі з боку ўлады? 

УЛ: Думаю, што пуцінская ўлада разумее адзіную мову — мову натоўпу. Згадаем 2013 год, калі быў прысуд па справе «Кіраўлеса» і Навальнага спачатку змясцілі ў СІЗА. Але выйшла велізарная колькасць людзей — і яго ў той жа дзень выпусцілі.

«НН»: А цяпер якога выніку чакаць? Што будзе з Навальным — пасадзяць?

УЛ: Не буду рабіць прагнозы, бо ў любы дзень можа нешта змяніцца.

***

«НН»: Фільм пра палац Пуціна набраў ужо больш за 80 мільёнаў праглядаў, б’е ўсе рэкорды. Якую лічбу чакалі?

УЛ: Шматгадовым лідарам па праглядах быў фільм «Ён вам не Дзімон», у яго было 38 мільёнаў праглядаў, хацелася проста пабіць гэтую лічбу. Атрымалася пабіць аж двойчы — і думаю, яшчэ набяром.

«НН»: А вы самі прымалі ўдзел у здымках?

УЛ: Так, была вялікая аперацыя, калі здымалі гэтае «лецішча» ў Геленджыку, я быў адным з членаў каманды, якая ездзіла здымаць. Там была складаная схема, пакуль не хачу яе раскрываць. Гэта была шматступенчатая аперацыя, было задзейнічана шмат людзей.

«НН»: Маеце на ўвазе здымкі палаца з дрона? 

УЛ: Так. Проста так прыехаць туды і пачаць здымаць — вельмі цяжка. Шмат хто спрабаваў, іх адразу арыштоўвалі. А ў нас атрымалася. 

«НН»: Але ж вы здымалі з вады, напэўна?

УЛ: Так, з вады.

«НН»: Можа раскрыеце яшчэ нейкія нюансы?

УЛ: Тут нюансы былі ў тым, што за людзьмі, якія займаюцца расследаваннямі, пастаянна сочаць. А мы зрабілі так, што работнікі органаў не ведалі, што гэтыя людзі знаходзяцца ў гэтым месцы менавіта ў гэты час. 

Пакуль не хачу цалкам расказваць — хай раскажуць калегі, якія займаюцца расследаваннямі, гэта іх права.

«НН»: Але ж у чым была непасрэдна ваша функцыя, калі не сакрэт?

УЛ: Менавіта мая функцыя і з’яўляецца сакрэтнай (пасміхаецца).

«НН»: Колькі па часе рыхтаваўся фільм?

УЛ: Здымкі, мантаж і ўсё такое — месяцы чатыры, можа, трохі больш. Праца з дакументамі ішла да гэтага, колькі — я не ведаю. 

«НН»: Людзі працягвалі працу самі, пакуль Навальны быў у коме?

УЛ: Так, канечне. Фільм бы выйшаў у любым выпадку. Але ж нам хацелася яго прымеркаваць да нейкай падзеі. І ў выніку, такой падзеяй стала вяртанне Аляксея. 

«НН»: Каб Навальны застаўся на волі, фільм бы прытрымалі і не выпускалі пакуль што?

УЛ: Наколькі я ведаю, важна было выпусціць відэа, калі Аляксей будзе ў Расіі. Каб пасля не было абвінавачванняў, што відэа выйшла, а ён хаваецца за мяжой, дзе яму нічога не пагражае.

«НН»: Атрымлівалі нейкія пагрозы падчас працы над фільмам?

УЛ: Персанальна я — не, пра іншых не ведаю.

«НН»: А вам часта ўвогуле пагражаюць?

ЯЛ: Мне — хіба толькі супрацоўнікі праваахоўных органаў. У асноўным, калі затрымліваюць. Пагражаюць грубасцю, фізічнай сілай.

***

«НН»: На ваш погляд, чаму Навальны вярнуўся? І ці варта было вяртацца?

ЯЛ: Ведаючы Аляксея, ён не мог паступіць інакш: гэта яго краіна, ён расійскі палітык і бачыць сваё месца толькі ў Расіі. 

Я падтрымліваю яго рашэнне — гэта яго выбар і ён усведамляў рызыку.

«НН»: У Беларусі пасля вяртання Навальнага…

УЛ: Госпадзі, зараз будзе пра Ціханоўскую?

«НН»: Канечне. 

УЛ: Маё персанальнае меркаванне, што ёй не трэба вяртацца ў Беларусь. Роля, якую яна выконвае сёння, нашмат важнейшая, чым роля чарговай палітычнай зняволенай. Тут я цалкам пагаджуся з Арцёмам Шрайбманам.

«НН»: А вы галасавалі за каго?

УЛ: За Ціханоўскую. 

«НН»: Чаго вы чакалі ад выбараў і ад падзей пасля іх?

УЛ: Зразумела было, што «афіцыйны» вынік будзе прыкладна 75% за Лукашэнку, 10-12% за Ціханоўскую — больш улада ёй не намалюе.

Я чакаў, што пасля выбараў людзі выйдуць масава. Але не чакаў, што гэта працягнецца так доўга і ў такі маштабах. Гэта мяне парадавала і ўразіла.

У цэлым я чакаў і ад сілавікоў роўна тое, што мы прывыклі бачыць з 1996 года: нематываваны гвалт і выкарыстанне спецсродкаў супраць бяззбройных людзей. 

Так, градус гвалту з боку сілавікоў быў бязмежным, але ж гэта быў іх адказ на тое, што выйшла так шмат людзей. Яны баяліся за сябе, таму былі больш агрэсіўнымі — каб запалохаць больш людзей. 

«НН»: Мяркуеце, што калі пратэсты зноў стануць масавымі вясною, то ўзровень гвалту з боку сілавікоў зноў вырасце?

УЛ: Я спадзяюся, што пратэсты вярнуцца. Але пакуль бачна, што сілавікі цяпер дзейнічаюць у залежнасці ад колькасці пратэстоўцаў: калі людзей вельмі шмат, іх не чапаюць. Калі людзей мала, то сілавікі нападаюць і дзейнічаюць жорстка.

«НН»: Каго б назвалі чалавекам года-2020 ў Беларусі?

УЛ: Святлану Ціханоўскую — як сімвал пратэсту і новага беларускага грамадства, якое гатовае змагацца за свае правы. 

«НН»: На вашу думку, якую выснову зрабіла расійская ўлада, пасля падзей у Беларусі?

УЛ: Думаю, расійская ўлада такая ж недальнабачная, як і беларуская, і будзе лічыць, што ўтрымацца можна на гвалце. Калі будзе эскалацыя канфлікту, то гвалт з боку сілавікоў у Расіі будзе беспрэцэдэнтны. Я магу гэта ўявіць. 

«НН»: Дарэчы, чуў меркаванні, што калі Аляксея Навальнага пасадзяць, то яго жонка Юлія цалкам можа стаць для Расіі сваёй Ціханоўскай.

УЛ: Яна раней ніколі не прэтэндавала на такое і не выказвала палітычныя амбіцыі.

Але калі яна вырашыць — мы прымем яе рашэнне і будзем працаваць з гэтым. У Юліі вельмі моцны характар, і яна зможа дамагчыся таго, чаго захоча.

***

«НН»: Вы былі на Плошчы-2010? 

УЛ: Так. Тады я быў яшчэ студэнтам. 

Быў я ў Мінску і летась у дзень галасавання 9 жніўня. У 2020 настрой людзей вельмі змяніўся. У 2010 буйная акцыя была адзін дзень — а цяпер усё працягваецца, людзі гатовыя да барацьбы.

Але ў жніўні 2020 было больш страшна, чым на Плошчы-2010. Супраць людзей пачалі ж выкарыстоўваць гумавыя кулі і святлошумавыя гранаты. 

«НН»: Што вас больш за ўсё ўразіла ў Беларусі 2020 года?

УЛ: Больш за ўсё мяне ўразіла, як людзі дапамагаюць адно аднаму, узнікненне гэтых гарызантальных сувязей паміж людзьмі, якія выбудоўваліся незалежна ад дзяржавы, якая шмат у чым перашкаджае грамадзянам.

Шкада, канечне, што пакуль людзі не змаглі перамагчы.

«НН»: А чаму не змаглі? Распаўсюджанае меркаванне, што народ сёння ў прынцыпе не мае рычагоў уплыву на ўладу, усё, што ён можа — раздражняць яе, правакаваць на памылкі і няправільныя рашэнні.

УЛ: Усё можа скончыцца у любы момант і чым заўгодна. Я не здзіўлюся, калі аднойчы выйдзе столькі людзей, што сілавікі проста спужаюцца і будуць пераходзіць на бок народа — і тады Лукашэнку застанецца толькі бегчы з краіны.

А рычаг у пратэстоўцаў ёсць — гэта забастоўкі. І самае вялікае расчараванне, што паўнавартасная забастоўка правалілася. Чаму так адбылося — не ведаю. Шмат каго запалохалі, думаю.

«НН»: А дзе сёння страшней і цяжэй — ці прасцей і лягчэй — для чалавека, які не згодны з уладай, у Беларусі ці ў Расіі?

УЛ: Цяжка сказаць. Расія — неаднародная краіна. Там можна быць вядомым апазіцыянерам, але спакойна суіснаваць з рэжымам недзе на Поўначы краіны. Але ў шэрагу нацыянальных рэспублік ніякая апазіцыя не дапускаецца — гэта проста небяспечна для жыцця. Недзе мясцовая ўлада адносна лаяльна ставіцца да апазіцыі, недзе — зусім не так.

 ***

«НН»: А як вы ўвогуле трапілі ў Фонд барацьбы з карупцыяй?

ЯЛ: Я адвучыўся ў БДУ, юрфак, кафедра паліталогіі, пасля паехаў у Маскву вучыцца ў магістратуры.

І ў 2013 праз знаёмых прапанавалі папрацаваць пару тыдняў з ФБК, якраз ішла кампанія Навальнага, які вылучаўся ў мэры Масквы. З тых часоў я ў ФБК і застаўся — ужо 7,5 года.

«НН»: А колькі зарабляе юрыст ФБК, калі не сакрэт?

УЛ: Канечне, сакрэт! (смяецца)

«НН»: Наколькі ФБК — небяспечнае месца працы?

УЛ: З кожным годам усё больш і больш небяспечнае, на жаль. Але колькасць ахвотных працаваць у нас не змяншаецца. Гэта прыемна — займацца сваёй любімай справай і бачыць вынікі сваёй працы, працаваць з аднадумцамі.

«НН»: Гледзячы на вашы сацсеткі, да вобшукаў вы ўжо прывыклі.

УЛ: Так (сумна пасміхаецца), прывык.

«НН»: А які быў самы страшны момант за ўсе 7,5 года?

УЛ: Якраз учора, з гэтым мехам на галаве.

«НН»: Не думалі змяніць працу на нейкую больш спакойную?

УЛ: Не. Хтосьці шукае адрэналін у спорце — а ў мяне такая праца. Я да яе прывык і яна мне падабаецца.

Чытайце таксама:
Хронікі і лічбы расійскіх пратэстаў

Улад Швядовіч

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера