Што з выбарчай праграмы Лукашэнкі за 2015 год выканана? Разбіраем з Чалым
Выступаючы 29 мая перад работнікамі МТЗ, Аляксандр Лукашэнка падзяліўся сваімі прынцыпамі, адзін з якіх гучыць так: «Праўда, якая б яна ні была. Таму што панаабяцаеш, выбары пройдуць — людзі будуць думаць: «Наабяцаў, а дзе абяцанае?»
Сапраўды, у 2015-м Аляксандр Лукашэнка ішоў на выбары з цудоўнай праграмай, у якой было ўсё: разнявольванне бізнэсу, скарачэнне ролі дзяржавы, пашырэнне паўнамоцтваў мясцовых уладаў, спыненне росту цэн, павелічэнне дабрабыту, адсутнасць новых падаткаў…
Праўда, аказваецца, што з невялікімі касметычнымі праўкамі гэтую ж праграму можна выкарыстоўваць і сёлета, бо амаль нічога з таго, што Лукашэнка абяцаў беларусам, не выканана — да такой высновы прыйшлі журналіст «Нашай Нівы» Арцём Гарбацэвіч і эканаміст Сяргей Чалы, прааналізаваўшы перадвыбарчыя абяцанні Лукашэнкі пяцігадовай даўніны.
Прыводзім папунктавы разбор.
Чытайце: Поўная версія праграмы Аляксандра Лукашэнкі на выбарах 2015
Арцём Гарбацэвіч: Як вам гэтая пампезная ўступная частка да праграмы?
Сяргей Чалы: Напярэдадні акурат адбылася чарговая дэвальвацыя, хваліцца не было чым, таму прапаганда прапаноўвала глядзець не на апошнія гады, а на ўвесь творчы шлях Лукашэнкі. Адсюль і гэтыя словы ва ўступе, што «два дзесяцігоддзі таму мы атрымалі незалежнасць», «стагоддзямі да яе ішлі». І тут нібы Лукашэнка — вянец гэтых векавых народных памкненняў.
Тады ён упершыню адмовіўся рабіць выбарчую кампанію, маўляў: народ і сам усё бачыць, падмацоўваючы звыклым «не мы справакавалі гэты крызіс».
Але гэта няпраўда: канкрэтна Лукашэнка быў вінаваты ў абвальным крызісе 2014-2015, бо беларускі рубель і так лічыўся Міжнародным валютным фондам троху пераацэненым, а пасля нафты і «Крымнаша» валюта нашага асноўнага рынку пайшла ўніз. Лукашэнка тады правёў асобную нараду і паўтарыў яшчэ раз думку ў снежні, кшталту: «Не трэба, каб наш рубель гнаўся за расійскім».
У выніку наш рубель стаў занадта моцны, прадукцыя перастала прадавацца на расійскім рынку, бо становіцца вельмі дарагой.
Таму яго персанальны ўнёсак у тое, што крызіс стаў шокавым, адназначна ёсць.
Ну а ў астатнім… Успомнілі даўно адоленых фантомных ворагаў: «Хаос дзевяностых, бандыцкі капіталізм», хаця і ніякага асаблівага капіталізму ў нас не было, бо прыватызацыю не правялі.
Ну і асноўны месэдж на фоне Украіны быў такі: хоць дабрабыту і няма, то давайце радавацца, што хоць не лятаюць кулі.
Арцём Гарбацэвіч: Добра, ідзём па пунктах: «Умацаванне беларускага рубля, падтрымка ЗВР на бяспечным узроўні», — зроблена?
Сяргей Чалы: Так! За выняткам таго, што сакавіцкая дэвальвацыя на нашых вачах абнуліла гэты поспех. Было так, што 35 месяцаў насельніцтва прадавала валюту, але новы абвал з'еў працэнтныя прыбыткі за 5 год.
А падтрымкі ЗВР на бяспечным узроўні па сусветнай метадалогіі не было ў Беларусі ўвогуле ніколі.
Але грашовая маса сапраўды не расла некантралявана, тут заслуга Нацбанка. Хоць эмісія і была вышэйшай за рост эканомікі, але рабілі што маглі.
Арцём Гарбацэвіч: «Рашучая барацьба з манапалізмам з мэтай сумленнай канкурэнцыі і зніжэння цэн». Гэта зроблена?
Сяргей Чалы: Асобнае ведамства стварылі, гэта праўда. Але Калтовіч прайграе суды, калі справа датычыць дзяржаўных манаполій — Белпошта, камунікацыйныя паслугі. Таму ў нейкай форме, але асноўныя пытанні дзяржаўных манаполій не вырашаны.
Арцём Гарбацэвіч: А рост прыватных сетак — гэта добра? Сеткі прыкрываюць сваю экспансію тым, што «дзяржава патрабуе заробкаў і занятасці, а толькі вялікія сеткі могуць гэта забяспечыць». Я такую думку чуў ад некаторых дзеячаў.
Сяргей Чалы: Пры нармальнай канкурэнцыі заробкі былі б вышэйшыя, бо, калі ты найбуйнейшы працадаўца, ты гуляеш па сваіх правілах.
Там таксама ёсць пункт у праграме пра зніжэнне цэн — гэта смешна, пакідаю без каментароў.
Арцём Гарбацэвіч: Вось цікавы пункт: «Павышэнне эфектыўнасці бюджэтных выдаткаў, уключаючы прадастаўленне дзяржаўнай падтрымкі прадпрыемствам незалежна ад форм уласнасці на раўнапраўнай аснове». Здаецца, словы Лукашэнкі ў 2020-м пра «кубышкі» проста абвяргаюць яго ж праграму.
Сяргей Чалы: Нацбанк вельмі моцна абураецца нярыначным крэдытаваннем прадпрыемстваў па дзяржаўных праграмах. Бо яны хочуць, каб попыт на крэдыты залежаў ад ставак, а калі банкі вымушаны выдаваць масы грошай дзяржаўным прадпрыемствам па нярынкавых стаўках, то эфектыўнасць кіравання грашовай масай падае.
Таму дзеянні былі такія: паступова, кожны год на 20%, скарачаўся прырост такіх дзяржпраграм, а потым і фізічнае скарачэнне сродкаў, але апошні год хлоп — і замест скарачэння атрымаўся рост. Зноў абнуленне работы адбылося.
Таму канстатуем, што нейкая спроба выканаць пункт была, але беспаспяховая ўрэшце.
Арцём Гарбацэвіч: Але давайце спынімся яшчэ на фразе «дзяржпадтрымка незалежна ад формы ўласнасці». Акурат цяпер многія ўспамінаюць, колькі падаткаў яны заплацілі дзяржаве, просяць падтрымкі, а ім паказваюць шыш.
Сяргей Чалы: Канечне, нічога гэтага няма. А дзеянні дзяржавы сёлета проста абвяргаюць гэты тэзіс. Відавочна, што ён быў толькі на паперы, а ў думках Лукашэнкі такога не было нават блізка.
Арцём Гарбацэвіч: Выходзіць, «захаваць моцную дзяржаву» з уступнай часткі — гэта значыць, што ў час крызісу дзяржава, каб «застацца моцнай», не павінна несці страт, таму выдаткі асядаюць на плечы грамадзян?
Сяргей Чалы: «Падтрымка сярэдняга і малога бізнэсу» — гэта ў разуменні ўладаў не больш як дазвол існаваць. Вельмі мала ў нас гісторый поспеху, калі малое прадпрыемства становіцца буйным.
Вось, маўляў, на падтрымку штаноў табе хапае, ну і досыць, магчымасці для яго павялічэння мала. Такога паняцця, што бізнэсу патрэбна капіталізацыя, што ён павінен расці, — гэтага няма.
Арцём Гарбацэвіч: Дык чаму цяпер дзяржава не можа выканаць сваё абяцанне?
Сяргей Чалы: Таму што няма рэформ, гэта калі зусім проста. Іх адсутнасць прывяла да таго, што наша эканоміка працуе з колаў. Вось як чалавек існуе ад заробку да заробку і ходзіць перыядычна пазычаць у суседзяў, так і Беларусь.
Мы акурат падыходзім да абяцання не павялічваць дзяржаўны доўг у праграме: сэнс у тым, што, каб той доўг абслугоўваць, нам патрэбна 3-3,7 мільярдаў даляраў.
А наша эканоміка праз неэфектыўнасць не зарабляе столькі валютнай выручкі. Раней мы знаходзілі палову гэтай сумы, потым траціну, цяпер увогуле толькі чвэрць.
Усё астатняе, адпаведна, трэба знаходзіць на знешніх рынках.
Пасля 2011-га дэвальвацыі ўжо не прыводзяць да павышэння эфектыўнасці, бо прадпрыемствы загнаныя «мадэрнізацыяй» у валютныя даўгі, адпаведна, дэвальвацыя толькі пагаршае іх стан за кошт таго, што расце кошт абслугоўвання доўга. Яны толькі робяць горш.
Таму ў нас і без каранакрызісу задача была дзень прастаяць і ноч пратрымацца, а тут мы не атрымалі мільярд з еўрааблігацый, шукаем недзе грошы.
І задача сёння ўвогуле пастаўлена так, што больш важна разлічвацца са знешнім доўгам, каб не дапусціць дэфолту, а не падтрымліваць эканоміку, у сэнсе — прыватны сектар эканомікі.
Як мне бачыцца, пакуль у нас няма шансаў вырасці з гэтага крызісу: тэмпы росту эканомікі падаюць, а цана абслугоўвання доўгу расце, падтрымліваць бізнэс няма чым.
Бізнэс не быў асобнай каштоўнасцю для Лукашэнкі, ён толькі выконваў важную дзяржаўную задачу: абсарбіраваў людзей, ад якіх пазбаўляўся дзяржсектар, даваў эканамічны рост.
Як толькі ён перастаў выконваць гэтую задачу, прыязнасць знікла.
Арцём Гарбацэвіч: Пункт пра «мадэрнізацыю прадпрыемстваў» выкананы?
Сяргей Чалы: Тут трэба разумець, што ідэя мадэрнізацыі ўзнікла ў Лукашэнкі як альтэрнатыва структурнай перабудове: калі эканамічная мадэль пацярпела крах у 2011, у 2012 былі сур'ёзныя спрэчкі наконт таго, што трэба рабіць. Ён вырашыў, што рэформы мы рабіць не будзем, замест гэтага правядзём «мадэрнізацыю»: паставім на старую машыну новыя колы, каб яна лепш ехала, купім новыя станкі і будзем рабіць тое ж самае, толькі ў большых аб'ёмах і можа троху больш якасна, незалежна ад кан'юктуры рынку.
І яна праведзена, тая мадэрнізацыя, але атрымаўся пшык: каля $55 мільярдаў патрачана, але гэта ні да чога не прывяло.
Цэментная галіна, дрэваапрацоўка: прадпрыемствы павялічылі выпуск, але ну і што, калі з фінансамі поўная срака і меркаваны час разліку з даўгамі сягае за 30-я гады?
Унёсак у бюджэт адмоўны — дзяржпадтрымка замест прынясення карысці.
З новымі заводамі ў Светлагорску і Добрушы атрымаўся правал.
Арцём Гарбацэвіч: А «Штадлер», «Джылі» — гэта ўпісваем у поспехі?
Сяргей Чалы: Так, гэта ўпісваем.
Арцём Гарбацэвіч: Пункт пра «эфектыўнае кіраванне» — што з ім?
Сяргей Чалы: Сэнс ідэі быў у тым, каб увесці карпаратыўнае кіраванне, каб у назіральных радах былі недзяржаўныя прадстаўнікі — так нібыта з'явіцца магчымасць настойваць на эфектыўнасці работы, а не на выкананні прагнозных планаў.
Гэта зроблена ў банках, але не на прадпрыемствах, дзе «незалежным дырэктарам» працуе член урада.
Арцём Гарбацэвіч: «Інтэграцыя найбуйнейшых прадпрыемстваў у міжнародны фінансавы рынак» — планавалася, каб акцыі МАЗа гандляваліся ў Нью-Ёрку?
Сяргей Чалы: Гэты пункт меркаваўся да ажыццяўлення яшчэ ў 1998-м, але нічога не зроблена. Нашы найбуйнейшыя прадпрыемствы нават не маюць справаздачнасці па міжнародных стандартах.
Я думаю, гэты працэс тармазіцца, бо ўлады разумеюць — перспектывы нашых акцый не вельмі добрыя. Бо калі ты выстаўляеш іх на біржу, то атрымліваеш рынкавую ацэнку капіталізацыі. І тады, умоўна, высветліцца, што «Белкалій» не каштуе ні два мільярды, ні два з паловай, якія ён хоча за яго.
Ну і, каб захаваць ілюзію каштоўнасці, нічога не робіцца.
Арцём Гарбацэвіч: «Прыцягненне вядучых сусветных кампаній у Беларусь для рэалізацыі праектаў з высокай дададзенай вартасцю»?
Сяргей Чалы: Па колькасці інвестыцый на душу насельніцтва беларусы — адны з самых адсталых у Еўропе, тут няма пра што казаць нават.
Арцём Гарбацэвіч: Наступны пункт пра павелічэнне прэстыжу дзяржслужбы і ўдасканальванне адбору — зроблена? Мне дык тут незразумелыя крытэрыі. З аднаго боку, урад у нас сапраўды ці не лепшы за ўсе часы, з іншага — у правінцыі ўпраўленцы мяняюцца звышхутка, мэр Глыбокага казаў мне, што не паспяваў запамінаць сваіх калег.
Сяргей Чалы: У раёнах сапраўды бяда, кіраўнікоў знаходзяць з цяжкасцямі: адказнасць там вялікая, а паўнамоцтваў ніякіх, большасць бюджэтаў дэфіцытныя, сродкаў хапае толькі на выплату сацыялкі.
Чалавек прыйшоў, азнаёміўся са станам рэчаў і зразумеў, што ўнёску ў плане развіцця ён не зробіць, навошта тады гэта ўсё?
Але ў плане вышэйшых пасад Качанава сапраўды стварыла неблагі кадравы рэзерв на выпадак, калі Лукашэнка скажа хутка знайсці замену.
Але іншае пытанне, што чыноўнікам нічога не даюць рабіць. Вось зноў кажуць пра замену ўрада, але гэта нейкі крылоўскі квартэт атрымліваецца: збіраюцца рыначнікі і рэфарматары, але ўсё роўна граюць санату пра планавую эканоміку і дзяржпадтрымку, бо не маюць паўнамоцтваў рабіць нешта глабальнае без згоды прэзідэнта, якой няма.
Арцём Гарбацэвіч: «Змяншэнне дублюючых функцый, праверак» — што тут зроблена? Не раз даводзілася чуць ад прадстаўнікоў буйнога бізнэсу параўнанне сябе з зайцамі, якія бегаюць па вузкім эканамічным полі, але сілавых «ганчакоў» занадта: там і ДФР, ГУБАЗіК, УБЭЗ, КДБ і гэтак далей…
Сяргей Чалы: Нешта было зроблена. Нават мараторыі на праверкі, многія глупствы, якія ўскладнялі жыццё рамеснікам, кафэшкам, крамам, сапраўды былі знятыя.
Адносна колькасці праверак, то яна скарацілася, але тут таксама нюанс: слухаеш выступленне Анфімава, і ён хваліцца, што калі колькасць праверак скарацілася, то грошай яны збіраюць столькі ж — «павысілася эфектыўнасць».
Арцём Гарбацэвіч: Ці адбылося «размежаванне функцый дзяржавы як уласніка і рэгулятара»?
Сяргей Чалы: Гэта вельмі важнае пытанне, насамрэч: ты не можаш адначасова і кіраваць прадпрыемствам, і вызначаць правілы гульні для ўсёй галіны. Гэта стварае няроўныя ўмовы і палохае інвестараў, але нічога не зроблена.
Арцём Гарбацэвіч: «Пашырэнне паўнамоцтваў парламента, раённых уладаў» — тут што?
Сяргей Чалы: Нічога не зроблена, мы ўсе гэта бачым.
Арцём Гарбацэвіч: Далей гаворка пра дыстанцыйныя паслугі, дэбюракратызацыю. Гэта як ацэньваць?
Сяргей Чалы: Так, незразумелыя крытэрыі. Падаткі можна плаціць дыстанцыйна, камуналку можна, ёсць АРІП — будзем лічыць, што нешта зроблена.
Арцём Гарбацэвіч: А «барацьбу з карупцыяй» мы як ацэньваем? Тое, што на хабарах ловяць людзей з вярхоў Рады бяспекі і ГУБАЗіКа, — гэта ўсё ж сведчанне паразы ці поспеху ў дэклараванай барацьбе?
Сяргей Чалы: Я гэта бачу так, што ўладкаванне дзяржавы ў нас такое позне-сярэднявечнае, чыноўнікі самі кажуць: «Мы — государевы люди», гэта нешта феадальнае. У феадальным ладзе існавала паняцце «кармлення», і вось у нас, як высвятляецца, таксама можна паспяхова карміцца, калі не ствараць вакол гэтага шуму, ведаць меру, так бы мовіць.
Карупцыяй пачынае лічыцца тое, што ўжо выходзіць за межы, а сама карупцыя — гэта натуральная частка неэфектыўнай дзяржавы, калі нейкія працэдуры можна спрасціць за грошы.
Арцём Гарбацэвіч: Па справе медыкаў мы бачым, што грабуць проста нямерана, у слоікі грошы закатваюць. Выходзіць, маленькія заробкі прывучылі дзяржслужбоўцаў думаць прыкладна ў такіх катэгорыях: «Да пенсіі мне 20 год, штомесяц я зарабляю 700 даляраў, множу гэта на 12 і на 20, атрымліваю суму, якую зараблю за гэты час. А вось тут з'яўляецца магчымасць зарабіць у тры разы больш, хай нават давядзецца сесці ў турму на 7 год, я ўсё адно ў выйгрышы».
Сяргей Чалы: Ну ў прынцыпе такая логіка можа быць, яна ўласціва Расіі: скрасці як у апошні раз і зваліць у надзеі, што да цябе не дабяруцца. З таго, што з'яўляецца ў прэсе, ёсць адчуванне, што мы рухаемся ў той бок. Я б не сказаў, што барацьба з карупцыяй у нас эфектыўная.
Арцём Гарбацэвіч: Далей у праграме важны пункт: «Забарона на павышэнне старых і ўвядзенне новых падаткаў».
Сяргей Чалы: У нас дзейнічае мараторый на долю падатковых прыбыткаў у ВУП, ён выконваецца.
Арцём Гарбацэвіч: А чым тады лічыць «падатак на дармаедства» ў 2017-м?
Сяргей Чалы: Тут хітрык, гэта не падатак, а збор, бо маецца на ўвазе, што падатак трэба ўзяць з нейкага прыбытку, а ў выпадку «дармаедаў» яго няма.
Арцём Гарбацэвіч: Дык і іншыя зборы таксама раслі, утылізацыйны вырас з 1% да 3%, гэта ў выніку адбіваецца на цэнах тэхнікі, напрыклад.
Сяргей Чалы: Яны на гэта глядзяць так: агульная падатковая нагрузка змянілася ці не. Лукашэнка можа сказаць, што гэты пункт усё ж выкананы.
Арцём Гарбацэвіч: «Выключэнне любых формаў неправамернага ўмяшальніцтва ў дзейнасць прадпрыемстваў», «гарантыі прыватнаму ўласніку» — пункты праграмы. Як тады ацэньваць красавіцкую фразу Лукашэнкі да Анфімава: «Закрый гэтыя аптэкі імем рэвалюцыі. Закрый і адбяры ўласнасць у прыватніка»?
Сяргей Чалы: Калі ўзнікае рэвалюцыйная неабходнасць, то ўласнасць пераходзіць з рук у рукі. У нас жа і прыватная маёмасць успрымаецца па-феадальнаму: ты ўласнік па дазваленні, а як толькі ты ў апале, як Чыж, напрыклад, то пачынаеш прайграваць нават тыя позвы, па якіх сышлі тэрміны даўніны. Таму я б не ацэньваў гэты пункт як выкананы, пакуль ёсць паняцце «ну, цяпер можна шчаміць».
Арцём Гарбацэвіч: Памятаеце такога інвестара Дзмітрыя Нарывончыка, які меў акцыі «Будтрэста №35», але ўлады проста давыпусцілі акцый, пакінуўшы іх сабе, таму яго мінарытарная доля скарацілася да хібнасці.
Сяргей Чалы: Так, гэта таксама класічны прыклад парушэння правоў мінарытарыя, такі выпадак не адзіны.
Датычна наступнага пункта пра разнявольванне руху капіталаў, то Нацбанк тут дзейнічае. Нават дазволілі адкрываць рахункі за мяжой, але паўнавартаснага фінансавага рынку ў нас дагэтуль няма.
Арцём Гарбацэвіч: Далей ідзе хайтэк і гарантыі міжнародным інвестарам. Я так разумею, што ў большай ступені гэта справядліва толькі для ПВТ? А гарантыі інвестарам раздае Усевалад Янчэўскі як амаль што давераная асоба Лукашэнкі і гарант яго слова.
Сяргей Чалы: У гэтым і сутнасць, што абяцалася ўсёй эканоміцы, а атрымаў усё толькі ПВТ. Таму залічваем, але з вялікім мінусам.
Арцём Гарбацэвіч: «Беларусь — рэгіянальны лагістычны цэнтр»?
Сяргей Чалы: Лагістыка ў нас працуе, збольшага гэта заслуга кітайцаў, якім мы важныя як пункт на іх шоўкавым шляху.
Арцём Гарбацэвіч: Што можна сказаць пра «ўдасканальванне сістэмы адукацыі» і, асабліва, «укараненне ў сістэме адукацыі сучасных электронных сродкаў адукацыі» — гэты пункт трэба ацэньваць на фоне таго, што ў нас выйшла з дыстанцыйнай адукацыяй у школах пры каранавірусе.
Сяргей Чалы: Незразумела, якімі крытэрыямі мераць удасканальванне сістэмы адукацыі. Мяркуючы па тым, як сам Лукашэнка крытыкуе вечна галіну, выходзіць не вельмі.
А з электроннымі сродкамі — так, не выканана. Недастаткова ўмець заходзіць у «Зум», трэба мець яшчэ нейкія напрацоўкі, рэкамендацыі. Мы ўбачылі, як гэта працуе — сістэма не была гатовая.
Арцём Гарбацэвіч: Развіццё інтэрнэту — гэта залічваем адназначна, тут няма пра што гаварыць. Наступным пунктам праграмы ідзе стварэнне венчурнай індустрыі.
Сяргей Чалы: Гэта справядліва для ІТ, а не для эканомікі ў цэлым.
Арцём Гарбацэвіч: Абяцанне стаць у адзін шэраг з развітымі краінамі ў медыцыне — выканана?
Сяргей Чалы: Ідзём з апярэджаннем — самая нізкая смяротнасць ад каранавіруса!
Арцём Гарбацэвіч: Цікавы пункт пра іпатэку і магчымасць іпатэчнага будаўніцтва — што з ім?
Сяргей Чалы: Іпатэка немагчымая пры высокай інфляцыі. У нас нават прыняты закон ужо аб іпатэчным крэдытаванні, але ён не працуе. Гэта вельмі даўняе абяцанне, якое ўсё ніяк не выконваецца. Гаворка ў выніку ўсё роўна пра льготныя крэдыты асобным катэгорыям, а не для ўсіх.
Арцём Гарбацэвіч: Тут таксама рэзюмуецца, што ўсе гэтыя захады ў сукупнасці «забяспечаць эканамічны прарыў». Дык за 5 год што, адбыўся нейкі прарыў? Ці як іх ацэньваем?
Сяргей Чалы: Не, канечне, гэта смешна. Сярэдні заробак $409 чыстымі дазваляе зрабіць высновы кожнаму самастойна. Сістэма на мяжы здольнасці забяспечваць нават гэта.
Я б таксама падкрэсліў іншую фразу з канечнай часткі, дзе прапісваецца надзея на цуд: «Беларусь зробіць імклівы рывок у будучыню», бо, чытаем далей, «гісторыя не раз даказвала — мэтанакіраванасць народа здольная рабіць цуды».
Вось на што мы спадзяваліся — на цуд. Але цудаў не адбылося.
Арцём Гарбацэвіч: Сапраўды, калі паглядзець на рост заробкаў у славянскіх суседзяў з рэфармаванымі эканомікамі, то акажацца, што ў палякаў за гэтыя пяць год толькі мінімальны заробак вырас так, што ўжо на траціну большы за наш сярэдні, а іх сярэдні хутка ўтрая большы за наш. Славенцы, славакі — яны далёка наперадзе.
source: tradingeconomics.com
Мне здаецца, што і маё пакаленне, народжанае пры Лукашэнку, рызыкуе застацца бедным, з мізэрнымі заробкамі і жабрацкімі пенсіямі. Мы што, самыя дурныя са славян?
Сяргей Чалы: Рызыка спраўджвання такіх боязяў ёсць, мы пражылі 5 страчаных гадоў.
