Знайсці
05.11.2019 / 12:5710РусŁacБел

Брэст як беларускі Севастопаль: даведнік «Брест. Первое знакомство»

Брэсцкая крэпасць перад 9 Мая — месца паломніцтва турыстаў з Расіі. Фота Сяргея Гудзіліна.

Гістарычны нарыс займае амаль палову даведніка «Брест. Первое знакомство». Мякка, але з сумам паведамляецца пра знішчэнне імперскімі ўладамі старога Берасця пры будаўніцтве крэпасці ў 1830-х, і пра падпал тымі самымі ўладамі ўжо новага гораду пры адступленні расійскіх войскаў у 1915 г. Згадваецца, коратка і не вельмі канкрэтна, пра паўстанне 1794 года на чале з Касцюшкам. Але ўсё-ткі «фигур умолчания» у гэтым даведніку столькі, што хочацца пра іх сказаць уголас, піша доктар гісторыі Аляксандр Белы ў gazeta.arche.by

Вельмі глуха, толькі паловай сказа ў апісанні помніка 1000-годдзю Берасця сказана аб выдадзенай пратэстантамі Берасцейскай Бібліі. Але ж яе выхад у свет 4 верасня 1563 г. варта было б уключыць у спіс самых важных дат гісторыі горада, бо гэта была эпахальная культурная падзея. Яе выява вартая вокладкі ці адной са старонак. Гэта ж была першая кніга і друкарня на тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Берасцейская Біблія. Тытульная старонка.

Дарэчы, дата 1563 год у даведніку прысутнічае, але з досыць кур’ёзнай нагоды. Так датуецца літоўскі (віленскі) траяк Жыгімонта Аўгуста, што, як тут сцвярджаецца, выпускаўся берасцейскім манетным дваром. Выява гэтай манеты прыводзіцца як ілюстрацыя ягонай дзейнасці.

Але ж банальны энцыклапедычны факт, што насамрэч манетны двор у Берасці існаваў толькі ў 1666 г., вельмі кароткі час, на стагоддзе пазней, і біў толькі сумна вядомыя «барацінкі». Іх павучальную гісторыю варта было б прывесці заміж фэйкавага псеўдагістарычнага факта.

Берасцейскія барацінкі.

Чытайце таксама: Моладзь у Брэсце робіць грошы на пачуццях расійскіх турыстаў ФОТЫ

Кажучы пра тое, як будаўніцтва крэпасці знішчыла стары горад, выданне не раскрывае слядоў страчанай спадчыны ў прасторы iснуючага ландшафту: напрыклад, у выглядзе мемарыяльнай табліцы на мурах крэпасці, раскапаных руінаў, або выкладзеных камянямі абрысаў муроў. Схема размяшчэння найбольш важных гістарычных аб’ектаў Берасця, якія адышлі ў нябыт, на сучаснай тапааснове дакладна прыдалася б самаму шырокаму турысту.

Згадкі пра помнік Менахему Бегіну таксама няма. Між тым гэты кіраўнік Ізраіля і нобелеўскі лаўрэат тут нарадзіўся і вырас.

Увогуле, асабліва няўдала асвятляецца ў кнізе гісторыя габрэйскай грамады горада. Цалкам замоўчваецца яе выключная важнасць у маштабе ўсёй Усходняй Еўропы. Менавіта ў Берасці (або «Брыску» як стагоддзямі называўся горад на ідыш) адбыўся ў 1623 г. устаноўчы Ваад габрэйскіх грамадаў ВКЛ. Толькі перад самымі падзеламі Рэчы Паспалітай сталічная Вільня адабрала ў Брыска званне эканамічнай і культурнай сталіцы літвакоў.

Сярод больш як 150 ураджэнцаў Берасця, чые імёны згадвае руская Вікіпедыя, — габрэяў добрая палова. Нікога з іх у даведніку няма. Замоўчаныя даты і абставіны знішчэння габрэйскай грамады, якая скончыла сваё існаванне 15—18 кастрычніка 1942 г. — часткова ў горадзе і ваколіцах, часткова ў расстрэльных ямах каля чыгуначнай станцыі Бронная Гара. У пераліку музеяў гораду не згаданы музей «Габрэі Берасця»

Зрэшты, няма згадак не толькі пра яўрэяў, але і пра выдатных дзеячоў іншых народаў.

Агульнае ўражанне ад даведніка — што гэта праваднік менавіта па рускай гісторыі гораду (уключаючы савецкую).

Фрагменты гісторыі эпохі Вялікага Княства і Рэчы Паспалітай даюцца толькі ў той ступені, у якой яны адцяняюць яе пераможны поступ. Яны сутыкаюцца-варагуюць з руска-савецкай, а тая выходзіць пераможцам. Ятвягі, католікі, уніяты, яўрэі, украінцы, беларусы як можна меркаваць, уяўляюцца аўтару кнігі чужынцамі, гісторыю якіх, нават калі яе асобныя факты маюць надзвычайнае значэнне ў маштабе ўсёй Усходняй Еўропы, трэба замаўчаць або прэпараваць. 

Берасце паўстае тут гэткім пабрацімам Севастопаля, гераічным уцёсам у бурапенным моры гісторыі, які праз стагоддзі мужна грудзямі сустракае ўсё новыя і новыя чужынскія нярускія орды, і прымушае іх рассейвацца ў нябыце мінуўшчыны.

Але і пішучы пра новы горад, аўтар старанна працягвае гэтую ж стратэгію замоўчвання. Вось як ён апісвае міжваенныя гады (с. 20): «.. в Брест в какой-то мере вернулись традиции толерантности и культурного разнообразия, которыми отличалось его далекое прошлое. В городе выходило несколько газет, ставились спектакли на разных языках, кипела светская жизнь…» Дык можа варта было б пералічыць знакавых гарадскіх персанажаў гэтага часу? Даць парачку афіш тых спектакляў як ілюстрацыі? Ці хаця б не прамаўчаць пра тое, якія канкрэтна гэта былі культуры? Зразумела, што польская дамінавала, але былі таксама ідыш, руская, і што асабліва важна — украінская. Перад вайной горад быў прыкметным цэнтрам украінскага культурнага жыцця, сілкуючыся натуральным чынам з навакольных украінскіх (заходнепалескіх) гаворак і традыцыйнай матэрыяльнай культуры. З ім звязана жыццё і дзейнасць некалькіх актывістаў Украінскай Народнай Рэспублікі — некаторыя з іх пахаваныя на мясцовых Трышынскіх могілках. Пра якія таксама варта было згадаць як пра сімвалічна важны мемарыяльны некропаль, менавіта што шматкультурны. І дарэчы, мясцовая ўкраінская традыцыя не вымерла — варта было б нагадаць і пра гэта.

Галендры пад Берасцем. 1930-я. Фота з архіва Віктара Місіюка.

А найбліжэйшыя ваколіцы Берасця? Воўчын, Чарнаўчыцы — і адпаведныя фрагменты біяграфій Юліяна Урсына Нямцэвіча і Станіслава Аўгуста Панятоўскага? Не, не чулі. «Галендры» з недалёкіх Нойдарфа і Нойбрава? Таксама не. Белавежская Пушча — так, бо пра яе напісалі славутую песню Пахмутава і Дабранраваў, і яна ўвайшла ў Савецкі Канон, у рэчышчы якога напісаны і разгляданы даведнік.

Адрасаваны цалкам зрусіфікаванаму — не толькі па мове, але і па культурным багажы — земляку, а таксама гасцям гораду з іншых частак Рускага Свету. А іх не прынята траўмаваць залішнім пагружэннем у дэталі культурных традыцый нярускіх чужынцаў і «нацменаў». І нават сам беларус у сваёй, быццам бы краіне, да якой ён усё ніяк не можа прызвычаіцца, пачуваецца тым самым «Русо Турысто». З ваенна-патрыятычным ухілам.

Алесь Белы, gazeta.arche.by

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера