Віктар Марціновіч: Калі нашы перамогуць — з гэтай ідэяй мы жылі і паміралі 25 год. Нічога не робячы
Віктар Марціновіч на budzma.by разважае пра 25 гадоў найноўшай беларускай гісторыі, якія многія лічаць часам няспраўджаных спадзяванняў і недасяжных мараў.
Нашчадкі, жывучы ў сваім карамельным Наступным, мусяць ламаць галовы пытаннем: як жылося тым, чыя жыцці прыпалі на чыгунныя гады «станаўлення дзяржавы»? Як яны трывалі? Без паветра? Без надзеі?
Я адкажу вам, нашчадкі.
Надзея ў нас была. Мы цешыліся ёю — спачатку гучна, ствараючы нейкія «ценявыя кабінеты», потым моўчкі, самім сабе, згадваючы толькі з самымі блізкімі, якія не здадуць і не абрагочуць. Яна фармулявалася так: «Калі нашы перамогуць». З ёй мы і паміралі, нічога не робячы.
Летам 1994-га, калі ўся навакольная красата запачаткавалася, мне было 16 гадоў. У гэтым сэнсе ўсё маё свядомае жыццё прыпала на эру выканкамаў, сацыяльнага малака і «Дажынак».
Я памятаю, як «разумныя людзі», «нашы», кпілі з прапагандыстаў у кардонных пінжаках, якія ў дрэнна асветленых студыях брахалі пра нацыяналістаў. Прапагандысты ўспрымаліся фрыканутым насланнём, нечым часовым.
Ніхто з нас, разумнікаў, не мог дапусціць, што гісторыя, прыдуманая настолькі крыва і расказаная такімі касаязыкімі дуралеямі, можа трымаць веру ў сябе доўга.
Але час ішоў.
Пінжакі ў правадатараў дзяржаўных сэнсаў рабіліся ўсё лепшымі. Святло ў студыях — усё ярчэйшым. А вакол нас святло прыцішвалася, мы самі рабіліся кардоннымі. Сёння некаторыя з тых персанажаў даюць каменты незалежным медыям як вялікія знаўцы паліттэхналогій, і ніхто болей не кпіць.
Юрый Азаронак, 2007
Я памятаю, якімі замшэлымі небаракамі выглядалі «камсамольцы», якія сёння ўзначальваюць самыя тэхналагічныя сферы гэтага рабаўладальнага парадызу. Якімі нягеглымі яны былі ў параўнанні з «нашымі героямі»: інтэлігентным Шушкевічам, фінансава абазнаным (як тады падавалася) Багданкевічам, нарэшце, з Вячоркам і Пазняком.
І вось зыходзячы з таго, што «ўсё хутка ляснецца», мы чакалі, калі «нашы» прыйдуць нарэшце ў кабінеты. Бо мазгі чытачоў газеты «Пагоня» не дапускалі, што такая дзяржава працягне даўжэй за год-два (я памятаю, гэта было асноўнай мантрай у 1995-м: «трэба пачакаць год-два, і тады …»).
А нашы ўсё не прыходзілі. Спачатку ўсе чакалі рэвалюцыі. Думалі, што качаннем міліцэйскіх машын па вуліцах можна нешта змяніць.
Сістэма толькі мацнела. У 2000-м на Коласа падчас Дня волі з’явіўся БТР, а АМАП суправаджалі сабачкі — і рабілася зразумела, што будзе і яшчэ «жошчэ», — і тое «жошчэ» адбылося ў 2010-м.
Потым быў спадзеў на «кулуарны пераварот».
Але імпічмент 1996-га года праваліўся не без удзелу тых, каго сёння мы б аднеслі да «нашых». Прыкладна з 2001-га «перамога» «нашых» ужо ўспрымалася як просты разлік гэта ўсё «перажыць». Але чым далей, тым меней заставалася тых, хто памятаў і ўдзельнічаў: былыя героі мруць, тое, што яны імкнуліся «перажыць», трывае.
Плошча Незалежнасці, лістапад 1996 года. Фота з сайта 90s.by
І ў апошнія гады з’яўляецца новае пачуццё. Што нашы ў прынцыпе не маглі перамагчы. Бо калі нават такая простая рэч, як пахаванне Каліноўскага, вядзе не да з’яднання, а да свары і ўзаемных абвінавачванняў, дык як тут пераможаш?
Кожны паасобку — не сіла, а меркаванне.
Сілай робіцца толькі лучнасць. Якая недасяжная, бо людзі адно аднаму ператварыліся ў атрутных змей, крыніцу злосці і падазронасці.
І вось яшчэ што: ніхто не павініўся.
Ніхто з тых, хто прасіў у нас патрываць «год-два», хто быў у Вярхоўным Савеце, мог супрацьстаяць тады, калі ў іх была ўлада, якой сёння няма ні ў кога з «нашых», не выйшаў і не сказаў: «Мне сорамна. Я прашу ў беларусаў прабачэння за прафуканыя магчымасці».
І чаму гэта я дапусціў, што тыя прагрэсіўныя нашчадкі з карамельнага Наступнага ў прынцыпе будуць? Чаму падумаў, што некаму цікавымі стануць нашыя, чытачоў «Будзьмы» і «Нашай Нівы», мары і надзеі?
Тое, што адбываецца цяпер, — станаўленне дэперсаналізаванай і маналітнай сістэмы. Кіраваць якой здольны будзе любы небарака, якога прад’явяць палітбюро, як прыйдзе час.
Big data, «асабістая справа на кожнага», якую беларусы самі дапамагаюць збіраць на сябе, ім у дапамогу. Вы ж бачыце: нават амерыканцы вяртаюць пасла, нават Еўропа кліча да сябе, нягледзячы на тое, што дзяржава са смяротным пакараннем і такой судовай сістэмай мусіла б змяніцца перад тым, як спадзявацца на дыпламатычны прагрэс.
То нашчадкі, хутчэй за ўсё, проста не даведаюцца пра нас, нашы няспраўджаныя спадзяванні і недасяжныя мары. Чым мы займаліся ў 2019-м?
Лічылі колькасць пладовых дрэваў і кустарнікаў. Будаваліся на Каменнай Горцы. Хадзілі на футбік. Глядзелі «Джокера».
