Чыста па-японску: краіна, дзе на вуліцах няма дворнікаў і скрыняў для смецця
У Японіі вельмі хутка прывыкаеш да жыцця ў чысціні. Але тут вы не знойдзеце ні скрыняў на вуліцах, ні дворнікаў. Чаму ж у гэтай краіне так чыста?
Вучні сядзяць у класе, з партфелямі на сталах, быццам бы ўжо гатовыя сарвацца з месца і пабегчы дадому пасля доўгага дня ў школе (сем урокаў па 50 хвілін). Але прыходзіцца ўважліва слухаць настаўніцу, якая расказвае пра планы на заўтрашні дзень.
І нарэшце — традыцыйная заключная аб'ява: «Так, сённяшні парадак прыборкі. Першы і другі шэрагі прыбіраюць у класе. Трэці і чацвёрты — у калідоры і на лесвіцы. Пяты шэраг — прыбіральні».
Чуюцца стогны тых, хто сядзіць у пятым шэрагу, але ўсе ўстаюць, расхопліваюць швабры, анучы і вёдры з шафы, што ў глыбіні класнага пакоя, і выносяцца хто куды, у тым ліку ў прыбіральні. Падобнае адбываецца ва ўсіх японскіх школах, кожны дзень.
Тыя, хто ўпершыню прыязджае ў Японію, бываюць узрушаныя чысцінёй гэтай краіны. Потым яны заўважаюць адсутнасць смеццевых скрыняў. І дворнікаў. І тады яны задаюцца пытаннем: як Японіі ўдаецца заставацца такой чыстай?
Адказ просты: жыхары гэтай краіны падтрымліваюць яе ў такім стане. «Усе 12 гадоў у школе, з пачатковых класаў да старэйшых, прыборка ўваходзіць у штодзённы расклад заняткаў», — кажа Маіко Аване, намеснік дырэктара такійскага офіса ўрада прэфектуры Хірасімы.
«І дома бацькі таксама прывучаюць нас да таго, што гэта вельмі дрэнна — не падтрымліваць чысціню і парадак у сваім пакоі і ў сваіх рэчах».
Уключэнне гэтага элемента грамадскай самасвядомасці ў вучэбную праграму дапамагае дзецям выпрацаваць адказнасць за ўсё навакольнае. Хто захоча забруджваць і псаваць школу, у якой сам прыбіраецца кожны дзень?
«Часам мне не хацелася займацца прыборкай, — успамінае перакладчыца Чыкацца Хаясі, — але я зміралася, таму што гэта было часткай штодзённага распарадку. Думаю, прыборка школы — вельмі карысная рэч. Мы вучымся таму, як важна браць на сябе адказнасць за чысціню тых месцаў, якімі карыстаемся».
Прыходзячы ў школу, навучэнцы пакідаюць абутак у шафках і пераабуваюцца ў красоўкі. Дома людзі пакідаюць свой вулічны абутак ля ўвахода ў кватэру. Майстры, якія прыходзяць нешта адрамантаваць, разуваюцца і ходзяць па кватэры ў шкарпэтках.
Па меры таго, як дзеці падрастаюць, іх зона адказнасці за чысціню пашыраецца — спачатку да квартала, затым да горада і ўсёй краіны.
Некаторыя візуальныя прыклады неверагоднай прыхільнасці японцаў да чысціні сталі віруснымі — скажам, сяміхвілінны рытуал прыборкі ў хуткасным цягніку «Сінкансен».
Нават японскія футбольныя заўзятары — фанаты чысціні, што яны і даказалі падчас розыгрышаў Кубка свету ў Бразіліі (2014) і Расіі (2018), здзівіўшы свет тым, як на стадыёне ў канцы матча яны збіраюць за сабой усё смецце.
Японскія футбалісты таксама пакідалі за сабой распранальні ў ідэальным парадку. «Які прыклад для іншых каманд!» — пісала ў твітары каардынатар ФІФА Прысцыла Янсенс.
«Нас, японцаў, вельмі турбуе тое, як мы выглядаем у вачах іншых, — тлумачыць Аване. — Нам не хочацца, каб пра нас думалі як пра людзей, якім не хапае адукацыі ці выхавання, каб прыбірацца за сабой».
Тое ж самае адбываецца на японскіх музычных фестывалях. На рок-фэсце «Фуджы», найстарэйшым і найбуйнейшым у Японіі, фанаты носяць з сабой усё сваё смецце, пакуль не знаходзяць смеццевую скрыню. Тых, хто курыць, просяць прынесці з сабой попельніцы і «ўстрымлівацца ад курэння там, дзе дым можа перашкаджаць іншым», напісана на сайце фестывалю.
Можаце сабе ўявіць такое на знакамітым фестывалі ў Вудстоку ў 1969 годзе, які праходзіў пад дажджом, у брудзе і антысанітарыі?
Вы штодня назіраеце прыклады сацыяльнай адказнасці ў жыцці японцаў. Напрыклад, каля 8 раніцы офісныя работнікі і персанал крам прыбіраюць вуліцы насупраць месца працы. Дзеці добраахвотна ўдзельнічаюць у штомесячнай прыборцы свайго раёна, збіраючы смецце на вуліцах, прылеглых да школы.
У жылых раёнах прыборка — рэгулярнае мерапрыемства, хоць прыбіраць звычайна амаль няма чаго.
Нават грашовыя купюры выходзяць з банкамата храбусткімі і чыстымі, нібы толькі што накрухмаленая кашуля.
Тым не менш грашам уласціва збіраць бруд, таму ў Японіі ніколі не дадуць вам купюру проста ў рукі. У крамах, гатэлях і нават у таксі вы ўбачыце маленькі паднос, на які кладуцца грошы.
Улічваюць тут і наяўнасць нябачнага бруду — бактэрый і мікробаў. Калі японец захворвае прастудай або грыпам, ён носіць медыцынскую маску, каб не заразіць іншых. Гэта зніжае распаўсюджванне вірусаў падчас сезонных эпідэмій і дазваляе зэканоміць грошы на медыцынскія паслугі і знізіць страты ад прапушчаных рабочых дзён.
Як жа японцы сталі такімі фанатамі чысціні? Гэта відавочна не нешта новае, паколькі з гэтым сутыкнуўся яшчэ ў 1600 годзе мараход Уіл Адамс, які стаў першым ангельцам, які ступіў на зямлю Японіі.
Джайлс Мілтан ў біяграфіі Адамса «Самурай Уільям» адзначае, што «прадстаўнікі арыстакратыі былі няўхільна чыстыя», каналізацыя і прыбіральні былі ва ўзорным парадку, а ў парных курыліся водары, у той час як вуліцы англійскіх гарадоў таго часу «часта бывалі перапоўненыя экскрэментамі».
Японцы былі ў жаху ад таго, што еўрапейцы не звярталі ўвагі на асабістую гігіену.
Часткова такую заклапочанасць можна растлумачыць практычнымі меркаваннямі. У гарачым вільготным клімаце Японіі прадукты хутка псуюцца, бактэрыі размнажаюцца, вірусы распаўсюджваюцца. Так што выкананне правіл гігіены ідзе на карысць здароўю.
Але поўнае тлумачэнне ўсё ж такі ляжыць глыбей. Чысціня — важнае паняцце ў будызме, які прыйшоў на японскую зямлю з Кітая і Карэі паміж VI і VIII стст.
А ў дзэн-будызме, што прыйшоў у Японію з Кітая ў XII—XIII стагоддзях, такія штодзённыя справы, як падрыхтоўка ежы і прыборка, лічацца духоўнымі практыкаваннямі, падобна медытацыі.
«У дзэн… змыванне бруду і ў фізічным, і ў духоўным сэнсе грае важную ролю ў штодзённай практыцы», — кажа Эрык Кувагакі з храма Сінсё-дзі ў Фукуяме (прэфектура Хірасіма).
У «Кнізе пра чай» Акакуры Какуза, класічнай працы пра чайныя цырымоніі і закладзеную ў іх філасофію дзэн, аўтар піша, што ў пакоі, дзе праходзіць чайная цырымонія, «усё абсалютна чыста. Ні парушынкі ў самым цёмным куце. Таму што калі знайсці парушынку, то гаспадар — не чайны майстар».
Гэта было напісана ў 1906 годзе, але справядліва і сёння. Перад пачаткам цырымоніі ў чайным доме Сейфукан у Хірасіме вы ўбачыце, як памочніца чайнага майстра ў кімано на карачках літаральна прамаквае татамі на падлозе клейкай стужкай з карычневай паперы, падбіраючы такім чынам найменшую парушынку.
Чаму ж не ўсе будыйскія краіны гэтак жа заўзята ставяцца да чысціні? Справа, можа быць, у тым, што задоўга да будызму ў Японіі была яе ўласная рэлігія — сінтаізм (сінці, «шлях багоў»), у сэрцы якой ляжыць чысціня і якая па гэты дзень — аснова японскай самабытнасці.
На Захадзе часам кажуць, што чысціня — другая дабрачыннасць пасля пабожнасці. У сінтаізме яна — сама пабожнасьць. Так што чысціня па-будыйску ўпала на падрыхтаваную сінтаізмам глебу — японцы яе ўжо практыкавалі.
Важная канцэпцыя ў сінтаізме — кегарэ (забруджванне, апаганьванне) у процілегласць чысціні. Прыкладамі кегарэ можа служыць шмат чаго — ад смерці і хвароб да любой непрыемнай рэчы. Каб пазбегнуць кегарэ, патрэбныя частыя рытуалы ачышчэння.
«Калі чалавек пакутуе кегарэ, гэта можа прынесці шкоду ўсяму грамадству», — тлумачыць Норыякі Ікеда, памочнік сінтаісцкага святара ў хірасімскім храме Канда.
«Так што практыкаваць чысціню жыццёва важна. Гэта ачышчае вас і дапамагае пазбегнуць бедстваў для ўсяго грамадства. Вось чаму Японія — вельмі чыстая краіна».
Такі клопат пра іншых цалкам можна зразумець у кантэксце, напрыклад, заразных хвароб. Але гэта працуе і на больш празаічным узроўні — напрыклад, прыборцы смецця за сабой.
Як кажа Аване, «мы, японцы, лічым, што не павінны абцяжарваць іншых сваёй лянотай і нежаданнем прыбіраць за сабой».
З прыкладамі рытуальнага ачышчэння сутыкаешся кожны дзень. Перад тым, як увайсці ў сінтаісцкі храм, людзі, якія прыйшлі памаліцца, абмываюць рукі і рот вадой з каменнай чары ля ўваходу.
Многія японцы прывозяць свой новы аўтамабіль да храма, каб святар яго ачысціў. Той выкарыстоўвае для гэтага махала з пёраў, так званае «онуса», і абмахвае ім аўтамабіль. Потым ён адкрывае дзверцы, капот і багажнік, каб ачысціць машыну ўнутры.
Святар прымяняе онусу і для ачышчэння людзей, і для ачышчэння зямлі, на якой трэба будзе пабудаваць новы будынак.
Калі вы жывяце ў Японіі, то хутка прывыкаеце да такога чыстага стылю жыцця. Вы спыняецеся смаркацца на людзях, вы пачынаеце карыстацца сродкам для дэзынфекцыі рук, якім пакупнікоў і кліентаў забяспечваюць крамы і офісы. Вы вучыцеся сартаваць сваё хатняе смецце па 10 катэгорыях, каб дапамагчы правільнай яго перапрацоўцы.
І неўзабаве, як гэта заўважыў яшчэ ў пачатку XVII стагоддзя Уіл Адамс, вы заўважаеце, што якасць вашага жыцця павысілася.
Потым, калі вы вернецеся на радзіму, вы адчуеце шок, убачыўшы варвараў, што чхаюць і кашляюць проста вам у твар. Або заходзяць у ваш дом у брудным абутку. Што неймаверна ў Японіі.
Але надзея ўсё ж такі ёсць. У рэшце рэшт, пакемоны, сушы і тэлефоны з камерамі таксама не адразу заваявалі свет.
