Знайсці
19.07.2019 / 11:1612РусŁacБел

Адваротны бок патрыёта. Што вымусіла ўзорнага афіцэра здрадзіць роднай Эстоніі і 12 гадоў шпіёніць на Расію

Восенню мінулага года ў Эстоніі арыштавалі ўзорнага афіцэра ўзброеных сілаў Дзяніса Метсаваса і яго 65-гадовага бацьку. Маёра абвінавацілі ў тым, што ён больш за 10 гадоў шпіёніў на ГРУ і перадаваў расійскім спецслужбам інфармацыю, абароненую дзяржтаямніцай. На той момант справу засакрэцілі, яе падрабязнасці больш за паўгода заставаліся невядомымі. Толькі ўлетку 2019 году асуджаны змог распавесці амерыканскаму часопісу The Atlantic, як яго, а затым і яго бацьку прымусілі здзейсніць дзяржаўную здраду. «Лента.ру» праслухала яго аповед і ўспомніла ўсю гісторыю няўдалага шпіёна.

Фота: старонка Дзяніса Метсаваса на «Аднакласніках»

Бездакорная рэпутацыя

Арышт павярнуўся нечуваным у гісторыі краіны скандалам — але зусім не таму, што аднаго з афіцэраў арміі выкрылі ў працы на патэнцыйнага праціўніка. Падобныя выпадкі мелі месца і раней. Напрыклад, у красавіку 2019 года быў затрыманы былы супрацоўнік эстонскай спецслужбы КаПа (Ахоўнай паліцыі), у 2012-м — кіраўнік аднаго з аддзелаў ведамства, а ў 2009 годзе шпіёна знайшлі нават у апараце міністэрства абароны.

Шум вакол затрымання Метсаваса падняўся таму, што ў Эстоніі ён лічыўся адным з самых яркіх і папулярных патрыётаў, яго нярэдка ставілі ў прыклад усім рускім жыхарам. Афіцэр сам з'яўляўся этнічным рускім, так званым натуралізантам — у 1991 годзе ён і яго бацька Пётр Волін не атрымалі эстонскі пашпарт аўтаматычна, паколькі не змаглі даказаць факт пражывання сваіх продкаў у Эстоніі да 1940 года. Ім давялося прайсці спецыяльную працэдуру натуралізацыі, і адразу пасля атрымання грамадзянства ў 1998 годзе Дзяніс уступіў у войска.

Фота: старонка Дзяніса Метсаваса на «Аднакласніках»

Па словах маладога чалавека, ён хацеў стаць падобным на зорак амерыканскіх баевікоў накшталт Арнольда Шварцнегера або Чака Норыса. Метсавас прайшоў тэрміновую службу, скончыў афіцэрскія курсы ў вышэйшай ваеннай школе ў Тарту, абараніў магістарскую дысертацыю па тэме «Методыка аналізу ваенных аперацый, якая базуецца на спрошчаным працэсе аператыўнага планавання», некалькі гадоў служыў у артылерыйскім батальёне начальнікам батарэі і кіраўніком артылерыйскай школы.

Маёр атрымаў рэпутацыю чалавека, выключна адданага незалежнай Эстонскай Рэспубліцы. Ён нават стаў адным з галоўных герояў кнігі «Пярэстыя біяграфіі», дзе сабраны гісторыі рускіх афіцэраў арміі краіны. У красавіку 2016 года Метсавас узяў удзел у тэлеперадачы «Грамадзяне Рэспублікі» на канале ETV +, дзе спрачаўся на тэму лаяльнасці рускамоўных жыхароў Эстоніі.

Вядучы Хвастоў заявіў, што «грамадству пара спыніць гульні ў пясочніцы і прызнаць, што калі пачнецца вайна з Расіяй, то вялікая частка тых рускіх, хто жыве тут, у лепшым выпадку зойме нейтральную пазіцыю». Метсавас у сваю чаргу настойваў, што Эстонія цалкам можа разлічваць на вернасць сваіх рускіх жыхароў.

«Рыторыка Хвастова нагадвае мне размовы некаторых суайчыннікаў Расійскай Федэрацыі аб тым, што недзе існуе міфічная супольнасць людзей, якіх трэба абараняць. Гэта мая родная мова — руская. Я вучыўся ў рускай гімназіі ў Таліне. Так што я ўдвая рускі. Але я не адчуваю, што маю патрэбу ў абароне і што хтосьці прыйдзе мяне абараняць», — казаў тады маёр.

Метсавас адзначыў, што валоданне дзвюма мовамі дапамагло яму ў кар'еры ва ўзброеных сілах. «У нас шмат кадравых афіцэраў з ліку рускіх, з кім мне прасцей мець зносіны. Я ведаю ў Сілах абароны сотні афіцэраў родам з Іда-Віру (паўночна-ўсходні павет Эстоніі, які мяжуе з Расіяй і населены ў асноўным рускімі). У мяне шмат выдатных калег на базе ў Тапа, якія родам з Іда-Вірумаа і з'яўляюцца патрыётамі», — сказаў ён.

Афіцэр неаднаразова заяўляў, што служба ў арміі дае эстонскім рускім добрую магчымасць інтэгравацца ў мясцовае грамадства. «У параўнанні з тым, што было дзесяць гадоў таму, руская моладзь значна лепш валодае эстонскай мовай. Яны лепш ведаюць эстонскую культуру і Эстонію ў цэлым. Моладзь значна лепш інтэгруецца і ведае, што ёсць эстонская дзяржава, якую трэба абараняць», — запэўніваў маёр. Яго неаднаразова запрашалі ў школы і ВНУ, дзе ён выступаў з лекцыямі пра патрыятызм і дэмакратыі, распавядаў студэнтам пра «пагрозу расійскай прапаганды» і заклікаў уступаць у армію.

У снежні 2017 года Метсавас, які з'яўляўся на той момант супрацоўнікам Генштаба Эстоніі, уліп у скандальную гісторыю, уступіўшы ў канфлікт з заснавальнікам і аўтарам песень талінскага поп-гурта «Мэй Дэй» Сяргеем Круціхіным. Той пакінуў на адным з сайтаў пад навіной аб заканчэнні вучэнняў эстонскай арміі іранічны каментар: «Цырк паехаў, клоўны разбегліся». Гэты каментар трапіўся на вочы маёру — і той раз'юшыўся. Іх сварка дайшла да пагроз фізічнай расправы.

У канфлікт умяшаліся ветэраны з Талінскага саюза ўдзельнікаў вайны ў Афганістане і лакальных узброеных канфліктаў. Яны спрабавалі даказаць Метсавасу, што нядобра афіцэру пагражаць цывільным, і выказалі гатоўнасць, калі спатрэбіцца, асабіста прыбыць на сустрэчу з ім. У сваю чаргу кіраўнік рэкламнага агенцтва Studio of Marketing Юры Ківіт распавёў: «Я сутыкаўся і раней з хамствам гэтага так званага афіцэра ў сацыяльных сетках. Хаміў ён і мне. Каментаваць там асабліва няма чаго, адна звіліна ў чарапной каробцы».

Нацыяналістам на руку

Калі такога недалёкага ваяку, чыя фанатычная адданасць Эстоніі даходзіць да карыкатурнасці, узялі за шпіянаж на карысць «галоўнага ворага», многія адмовіліся верыць у тое, што адбываецца. Даведаўшыся пра арышт маёра, эстонскі журналіст Радзівон Дзянісаў напісаў у сацсетках: «Пачынаю сур'ёзна турбавацца з нагоды бацькі і сына Хельме (кіраўнікоў ультранацыяналістычнай Кансерватыўнай народнай партыі Эстоніі). Ужо вельмі іх ура-патрыятычныя лозунгі падобныя да тых, што нёс у сацсетках і СМІ той самы Дзяніс Метсавас».

Згаданыя Март і Марцін Хельме надзвычай умела скарысталіся арыштам афіцэра, каб падняць папулярнасць сваёй палітычнай сілы. Напярэдадні прызначаных на сакавік 2019 года выбараў у парламент у нацыянал-радыкалаў з'явілася тэма, якую яны пастараліся выціснуць дасуха. Март Хельме, які з'яўляўся на той момант намеснікам кіраўніка парламенцкай камісіі па дзяржаўнай абароне, заявіў аб неабходнасці ўстанавіць больш жорсткі кантроль пры прыёме на высокія пасады асоб «іншых нацыянальнасцяў».

На думку палітыка, выпадак з Метсавасам стаў вынікам «няправільнай палітыкі», што ажыццяўляецца ў Эстоніі на працягу доўгага часу. «У часы прэзідэнта Тоомаса Хендрыка Ільвеса пачалі паліткарэктна паказваць, што ў нас рускіх не дыскрымінуюць і што ім адкрыты шляху на ўсе высокія пасады дзяржслужбы», — казаў Хельме, абгрунтоўваючы неабходнасць узмацніць паўнамоцтвы ваеннай выведкі. Ён жорстка крытыкаваў міністра абароны Юры Луйка, які сказаў, што нацыянальнасць здраднікаў не мае значэння. Акрамя таго, Хельме згадаў, што злоў Метсаваса з'яўляецца заслугай «саюзнікаў» Эстоніі па НАТА, а не спецслужбаў краіны.

У лютым 2019 года эстонскі суд у ходзе закрытага пасяджэння прызнаў Метсаваса і яго бацьку Воліна вінаватымі ў перадачы расійскай выведцы сакрэтных звестак і інфармацыі, прызначанай для ўнутранага карыстання. Маёр атрымаў 15 гадоў і 6 месяцаў турэмнага зняволення, Волін — толькі 6 гадоў, паколькі ён пачаў займацца шпіянажам значна пазней і следства палічыла, што яго роля ў здзяйсненні злачынстваў была прыкметна меншая. Паводле слоў гендырэктара капа Арнольда Сінісалу, Метсавас пачаў супрацоўнічаць з Расіяй яшчэ ў 2007 годзе і за ўсе гэтыя гады атрымаў усяго 20 тысяч еўра. Дзяніс сваю віну адмаўляць нават не спрабаваў.

Пад уплывам справы Метсаваса з падачы Хельме эстонскі парламент у лютым 2019-га прыняў папраўкі да «Закона аб арганізацыі Сіл абароны». Па іх арміі давалася права правяраць асабістыя дадзеныя жыхароў, якія змяшчаюцца ў дзяржаўных крыніцах, у інфармацыйных базах самакіраванняў, i iншых юрыдычных асоб, утоена сачыць за людзьмі. Усё гэта матывавалася клопатам аб дзяржаўнай бяспецы. Але прэзідэнт Керсці Кальюлайд адмовілася зацвярджаць гэты закон. На яе думку, перадача ваенным права на сачэнне за грамадзянамі была б вельмі непажаданай.

Злавілі на жыўца

Сам Метсавас нават не спрабаваў адмаўляць сваю віну на судзе і ўвесь час, пакуль ішло следства, захоўваў маўчанне. Ён парушыў яго толькі ўлетку 2019 года ў інтэрв'ю амерыканскім журналістам.

Па словах маёра, доўгія гады ў ім жылі два чалавекі. Ваеннага завербавалі 12 гадоў таму, калі ён наведваў цётку ў Смаленску. Падчас паездкі яны з стрыечным братам схадзілі ў начны клуб, дзе Дзяніс пазнаёміўся з прывабнай дзяўчынай. Вечарына працягнулася ў саўне, дзе малады чалавек усю ноч правёў са сваёй спадарожніцай у адным з пакояў. Раніцу ён сустрэў у тым жа ложку, схадзіў па кветкі, пакінуў букет на тумбачцы і адправіўся дадому, дзе ўвесь дзень адпачываў.

«На наступную раніцу я прачнуўся і збіраўся паехаць у горад. Калі я выйшаў з машыны, два чалавекі, назваўшыся паліцэйскімі, запыталіся ў мяне дакументы і абвінавацілі ў згвалтаванні той дзяўчыны », — распавёў афіцэр. Ён запэўнівае, што спрабаваў усё адмаўляць, але яму прад'явілі дакументы, падпісаныя нядаўняй знаёмай, і паказалі відэазапіс іх палавога акта ў саўне, зняты на лічбавую камеру, а не на камеру відэаназірання. Людзі ў форме далі зразумець затрыманаму, што пытанне з абвінавачваннямі можна вырашыць, але толькі ў выпадку, калі ён пойдзе на супрацоўніцтва і падзеліцца некаторай інфармацыяй.

Метсавас запэўнівае, што ад шоку нават не падумаў запатрабаваць адваката або прадстаўніка эстонскага дыпламатычнага ведамства. «У мяне ў галаве выбухнула бомба. Я падумаў, што мяне могуць пасадзіць у Расіі гадоў на дзесяць-пятнаццаць — і гэта зламае мне жыццё. І пагадзіўся на ўсё, што ад мяне запатрабавалі, і яны мяне адпусцілі», — кажа ён. Ён падпісаў дакументы, нават не чытаючы, і вярнуўся ў Эстонію. Рапарт начальству аб вярбоўцы афіцэр пісаць па нейкіх прычынах не стаў.

Паводле яго слоў, расіяне цэлы год не выходзілі на сувязь, і ён ужо пачаў спадзявацца, што пра яго шчасна забыліся. Але ўвосень 2008 года, калі ён выходзіў ад маці, яго злавіў мужчына проста на парозе і нагадаў пра сустрэчу ў Смаленску. Вярбоўнік запатрабаваў ад афіцэра працягнуць супрацоўніцтва і дадаў, што Дзянісу не трэба хвалявацца, бо яму «проста хочуць дапамагчы». Метсавас адправіўся ў Пецярбург, дзе сустрэўся з нейкім Антонам, які, мяркуючы па лексікону і знешнасці, таксама быў вайскоўцам. Новы знаёмы даставіў эстонца ў нейкую кватэру, дзе засыпаў пытаннямі аб ваеннай інфраструктуры яго краіны. Па словах Дзяніса, пытанні былі нескладанымі, адказы на іх пры жаданні можна было знайсці ў інтэрнэце ў адкрытым доступе. Таму, адказваючы на ​​іх, ён яшчэ не адчуваў сябе здраднікам.

Падвойная ідэнтычнасць

Аднак адносна бяскрыўдныя пытанні «былі толькі першым крокам». Сустрэчы з Антонам працягваліся, і кожны раз маёра распытвалі пра ўсё больш важныя звесткі. Расеец цікавіўся не толькі эстонскімі Сіламі абароны, але і тым, што адбываецца ў Грузіі і ва Украіне — Метсавас наведваў гэтыя краіны ў якасці спецыяліста па артылерыі, каб дапамагчы іх войскам наладзіць супрацоўніцтва з НАТА. Таксама Дзяніс распавядаў тое, што ведаў, аб узаемадзеянні Эстоніі з іншымі дзяржавамі НАТА, асабліва з ЗША і Вялікабрытаніяй, пра ўзбраенні, боепрыпасы і асабовы склад міжнароднага вайсковага кантынгенту, размешчанага ў Балтыцы. «Злучаныя Штаты цікавілі іх больш за ўсё», — успамінае ён. Па выніках сустрэч яму спраўна плацілі.

Метсавас апраўдваецца тым, што баяўся за родных. Паводле яго слоў, наўпрост Антон ніколі не пагражаў ім, проста некалькі разоў як бы паміж справай цікавіўся здароўем бацькі Метсаваса або поспехамі кветкавага бізнэсу маці. Пяць гадоў маёр не адважваўся адмаўляцца ад супрацоўніцтва. Аднак ён усё ж рашыўся абвясціць Антону аб выхадзе з гульні летам 2013 года, калі атрымаў пасаду ў Галоўным штабе Эстоніі, расеец выкінуў козыр — аказваецца, бацьку Дзяніса Пятра Воліна паспелі завербаваць, пакуль вайсковец па службовых справах адправіўся ў размяшчэнне вайсковага кантынгенту Эстоніі ў Афганістане.

Дзяніс Метсавас і яго бацька Пётр Волін у судзе. Кадр: The Atlantic / YouTube

Волін жа ў той момант паехаў ва Уладзівасток папраўляць слабое здароўе новай жонкі. Там яму і прапанавалі грошы ў абмен на каштоўную інфармацыю, і мужчына згадзіўся — па-першае, ён заўсёды памятаў, што ён рускі, і не меў негатыву да Расеі, па-другое, лячэнне жонкі было затратным. Паслугі Воліна прыйшліся вельмі дарэчы: пасля абвастрэння адносін Расіі і НАТА ў 2014 годзе эстонскім вайскоўцам забаранілі наведваць тэрыторыю суседняй дзяржавы. Пасля гэтага Метсавас перадаваў расейцам сакрэты эстонскага войска, выкарыстоўваючы бацьку ў якасці кур'ера.

Усё рэзка скончылася ў верасні 2018: маёра арыштавалі ў той дзень, калі яго маленькі сын упершыню пайшоў у дзіцячы сад. Ён распавёў, як хлопчык не хацеў ехаць, і прыйшлося паабяцаць сыну марозіва. Афіцэр адвёз яго, патэлефанаваў жонцы і толькі завёў машыну, каб ехаць далей, на працу, калі яго аўтамабіль заблакавалі чорныя мінівэны эстонскіх спецслужбаў.

«У нейкай меры я быў гатовы да затрымання. Тысячу разоў пра гэта думаў. Мне самому сабе вельмі складана растлумачыць чаму. Я не ведаю», — кажа ў інтэрв'ю Метсавас. Антона ён не вінаваціць, паколькі расеец рабіў сваю працу, кажа маёр. «Калі ты купляеш бутэльку віскі і становішся алкаголікам, то ў гэтым вінаваты не віскі», — патлумачыў ён.

Вайсковец успомніў, што аднойчы ў яго пацікавіліся ў КаПа, як бы ён паступіў, калі б пачалася вайна з Расіяй: «Я адказаў, што ваяваў бы за Эстонію. Я разумею, гэта складана растлумачыць: як з аднаго боку я мог шпіёніць на Расію, а з другога — гаварыць патрыятычныя рэчы на ​​тэлебачанні? Гэта толькі адна частка маёй ідэнтычнасці — тое, што я ненавіджу. А другая частка — тое, кім я з'яўляюся».

NN.by

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
ПНАЎСРЧЦПТСБНД
123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031