Аналітыкі прапанавалі сем канкрэтных мер па ўмацаванні інфармацыйнай бяспекі Беларусі
На мінулым тыдні Аляксандр Лукашэнка правёў асобнае пасяджэнне на тэму інфармацыйнай бяспекі. Паводле слоў Лукашэнкі, наспела пытанне стварэння арганізацыі, якая будзе ацэньваць рэйтынгі СМІ. У канцы 2017-га ўжо быў створаны новы орган — Міжведамасная камісія па бяспецы ў інфармацыйнай сферы. Стварэнне новых органаў і камісій прынясе мінімальную карысць для інфабяспекі краіны без шэрагу важных заканадаўчых і практычных мер. Такія меры былі прапанаваны камандай аналітыкаў даследчага цэнтра EAST у складзе Андрэя Елісеева, Веранікі Лапуцька і Аляксандра Папко у рамках праведзенага даследавання па ўмацаванні інфабяспекі Беларусі.
Павялічыць разнастайнасць крыніц мэдыякантэнту
Сучаснае рэгуляванне тэлевяшчання цалкам апускае насельніцтва Беларусі ў медыяпрастору адной-адзінай замежнай дзяржавы. Гэтая сітуацыя ненармальная, нават калі б Расія ўзначальвала сусветныя рэйтынгі свабоды СМІ. Яна тым больш згубная, улічваючы вялікую долю дэзынфармацыі і прапаганды на найбольш лёгкадаступных і папулярных расейскіх тэлеканалах, а таксама высокую ступень іх залежнасці і выкарыстання расейскім кіраўніцтвам для дасягнення сваіх знешнепалітычных мэтаў.
Тры з дзевяці абавязковых агульнадаступных тэлеканалаў у Беларусі датычацца да так званых гібрыдным каналаў (АНТ, «РТР-Беларусь» і «НТВ-Беларусь») з дамінаваннем расійскага кантэнту — як забаўляльнага, так і навінавага. Тэлеканал СТВ таксама варта аднесці да «гібрыдных», паколькі значная частка яго штодзённай вяшчальнай сеткі складаецца з кантэнту расійскага тэлеканала «Рэн ТВ». Яшчэ адзін абавязковы тэлеканал («Мір») асвятляе супрацоўніцтва краін СНД. Дадаючы замежныя тэлеканалы ў пералік агульнадаступных — ён рэгулюецца пастановай Савета міністраў, — можна таксама выкарыстоўваць прынцып гібрыдызацыі, то бок уключаць у вяшчальную сетку мясцовы мэдыякантэнт.
У выпадку кабельнага вяшчання на заканадаўчым узроўні варта ўсталяваць абавязковую мінімальную долю тэлеканалаў (напрыклад, не менш за 30% прапанаваных у пакеце тэлеканалаў), у вытворчасці якіх не ўдзельнічае Расія. Без гэтай нормы сама па сабе наяўнасць замежных тэлеканалаў у спецыяльным спісе для трансляцыі ў Беларусі (зараз ён уключае 202 каналы) не спрыяе разнастайнасці крыніц мэдыякантэнту і ўзмацненню інфабяспекі. На практыцы часта да 90% тэлеканалаў у пакетах кабельнага тэлебачання маюць расійскае паходжанне. Дзясяткі заходніх тэлеканалаў са спісу ігнаруюцца аператарамі кабельнага тэлебачання. Тая ж доля можа спасцігнуць і ўкраінскі UATV, які Мінінфарм дадаў у рэестр.
Міністэрству інфармацыі варта часцей пераглядаць спіс замежных тэлеканалаў, дазволеных для вяшчання на тэрыторыі Беларусі, для выключэння тых тэлеканалаў, якія адзначаны ў распаўсюдзе недакладнай інфармацыі, а таксама дадання тэлеканалаў, якія вяшчаюць у суседніх дзяржавах (Украіна, Польшча, Літва, Латвія). Такія тэлеканалы не павінны трансляваць выключна забаўляльны кантэнт.
Варта стварыць больш спрыяльныя ўмовы для вытворчасці і трансляцыі мясцовага медыяпрадукту, замяшчаючы ім выраблены за мяжой мэдыякантэнт. Для паляпшэння якасці мэдыякантэнту і павышэння яго канкурэнтаздольнасці беларускія тэлеканалы маюць патрэбу ў вялікіх інвестыцыях для распрацоўкі ўласнага прадукту, набыцця і дублявання заходніх серыялаў, куплі франшызы для рэтрансляцыі папулярных замежных тэлепраграм. Такія інвестыцыі могуць быць забяспечаны за кошт большага дзяржфінансавання і прыватных крыніц. У бюджэце на 2019 г. выдаткі на СМІ закладзены ў памеры 151 млн рублёў, на траціну большыя, чым годам раней. На што менавіта пойдуць дадатковыя значныя рэсурсы?
Перафарматаваць трансляцыю замежных навінавых праграм
На дадзены момант «гібрыдныя» тэлеканалы транслююць расійскія навіны ў прайм-тайм, а беларускі навінавы блок фактычна ідзе нароўні з расейскім рэгіянальным. Такая сітуацыя стварае неадназначны палітычны пасыл для беларускай тэлеаўдыторыі.
Дзяржаўныя тэлеканалы ўжо рабілі спробы абмежаваць расейскі палітызаваны кантэнт (напрыклад, з дапамогай перамяшчэння шоу расійскага журналіста Уладзіміра Салаўёва на «РТР-Беларусь», а таксама перадачы «Час пакажа» на АНТ на позні час эфіру). Аднак патрэбны далейшыя крокі ў гэтым кірунку.
Прадухіліць рэтрансляцыю сумніўнага кантэнту нацыянальнымі тэлеканаламі
Сэнс існавання рэестра замежных тэлеканалаў, дазволеных да трансляцыі ў Беларусі, губляецца ў выпадку рэгулярнай рэтрансляцыі сумніўнага кантэнту замежных тэлеканалаў, не ўключаных у рэестр замежных тэлеканалаў. Так адбываецца ў выпадку з тэлеканалам СТВ. Значная частка яго эфірнага часу складаецца з кантэнту расійскага тэлеканала «Рэн ТВ», які не ўключаны ў пералік замежных тэлеканалаў, якім дазволена вяшчанне на тэрыторыі Беларусі.
Прыклады пастаянных тэлепраграм «Рэн ТВ» на канале СТВ — «Загадкі чалавецтва з Алегам Шышкіным», «Самыя шакавальныя гіпотэзы», «Дзіўная справа». Раней сетка вяшчання СТВ пастаянна транслявала такія праграмы «Рэн ТВ», як «Тэрыторыя памылак» з Ігарам Пракапенкам», «Ваенная таямніца» з Ігарам Пракапенкам, «Таямніцы Чапман», «Рускія не здаюцца! Зброя спецыяльнага прызначэння». Многія выпускі дадзеных праграм утрымліваюць абсурдны антынавуковы кантэнт, мілітарысцкія прарасійскія сюжэты і шавіністычныя меседжы.
Да прыкладу, аўтары праграмы «Тэрыторыя памылак» з Ігарам Пракапенкам» сцвярджалі, што ў рэальнасці Зямля плоская, а «адзінай прычынай існавання NASA з'яўляецца публічная прапаганда і прасоўванне лжывай ідэі шарападобнай карціны свету», самая старажытная чалавечая цывілізацыя існавала 3 млн гадоў таму ў Сібіры, а еўрапейцы, у адрозненне ад продкаў рускіх, якія многія стагоддзі карысталіся лазняй, нібыта не мыліся да канца XIX стагоддзя.
Папулярызаваць беларускую нацыянальную ідэнтычнасць і культуру
У цяперашні час тэлеканал «Беларусь-3» вяшчае пераважна на беларускай мове, але яго кантэнт амаль цалкам прысвечаны пытанням культуры. Вяшчанне на беларускай мове павінна быць пашырана на ўсіх нацыянальных тэлеканалах, а беларускамоўны кантэнт павінен стаць больш разнастайным — ад навінавых і спартыўных праграм да перадач пра моду і здароўе.
Уключэнне ў праграмную сетку большай колькасці якаснага беларускамоўнага забаўляльнага кантэнту будзе спрыяць павышэнню статусу беларускай мовы. Варта разгледзець магчымасць стварэння дзіцячага канала на беларускай мове, а таксама пакупкі франшызы сусветна вядомых СМІ (National Geographic, Discovery Channel, «Еўраспорт» і інш.).
Стварыць больш прывабныя ўмовы для прыватных інвестараў на медыярынку
Развіццё рэкламнага рынку і медыярынку ўмацуе ўстойлівасць беларускіх СМІ. Калі лібералізацыя або прыватызацыя медыярынку бачацца дзяржорганам непажаданымі па палітычных прычынах, варта хоць бы павялічыць канкурэнцыю паміж дзяржаўнымі каналамі. Гэта зробіць журналісцкую супольнасць больш дынамічнай, прафесійнай, здольнай рэагаваць на інфармацыйныя пагрозы, якія ідуць звонку, і адказваць запытам аўдыторыі.
Развіваць медыяпісьменнасць насельніцтва
Фэйкавыя навіны і дэзынфармацыя з'яўляюцца значнай грамадскай пагрозай. Адпаведна, павышаць абазнанасць грамадства наконт гэтых феноменаў і процідзейнічаць ім варта з дапамогай рознабаковых мер, уключаючы распрацоўку абавязковага навучальнага курса для сярэдніх школ і ўключэнне яго ў школьную праграму, падтрымку дыскусій і трэнінгаў у галіне медыяпісьменнасці, правядзенне медыяшкол для дзяржаўных служачых, у тым ліку супрацоўнікаў мясцовых органаў улады.
Сапраўдны дыялог з журналісцкай супольнасцю
Падтрыманне рэгулярнага сапраўднага, а не фармальнага дыялогу з журналісцкай супольнасцю па пытанні інфармацыйнай бяспекі і яе прававога рэгулявання будзе садзейнічаць узмацненню ўстойлівасці беларускага грамадства ў дачыненні да магчымых інфармацыйных пагроз. Варта аднавіць дзейнасць Грамадскай каардынацыйнай рады ў сферы масавай інфармацыі.
Нягледзячы на тое, што створаны пастановай Савета міністраў у 2008 г. орган павінен збірацца для абмеркавання пытанняў як мінімум раз у квартал, у рэчаіснасці адбылося ўсяго некалькі пасяджэнняў рады. У раду варта ўключыць дастатковую колькасць незалежных медыяэкспертаў, а таксама прадстаўнікоў недзяржаўных СМІ. Яго пасяджэнні павінны праходзіць на рэгулярнай аснове, як тое прадугледжана заканадаўствам, і дзейнасць рады павінна рэгулярна асвятляцца Міністэрствам інфармацыі.