Віктар Бабарыка: «Мы жывём у краіне завучанай бездапаможнасці»
Кіраўнік «Белгазпрамбанка» распавёў «Салiдарнасцi», якой бачыць беларускую мару, чаму мэта «чарка і скварка» вядзе ў нікуды і якія комплексы перашкаджаюць беларусам змяняць жыццё да лепшага.
— Віктар Дзмітрыевіч, якія падзеі мінулага года, на ваш погляд, былі самымі значнымі для вас асабіста і для «Белгазпрамбанка»?
— У асабістым плане год быў неверагодна цікавым і выдатным: выйшла замуж мая дачка. Раней я чакаў гэтай падзеі, а цяпер чакаю, калі я стану дзедам.
Што тычыцца банка, з майго пункту гледжання, самае важнае - мы пратэсціравалі два праекты. Першы — гэта гараж інавацый. Як асобная структура ён паўнавартасна запрацуе ў новым годзе. Мы разлічваем атрымаць рэальны эканамічны эфект і пратэсціраваць мадэлі, патрэбныя для новага банкінгу.
Другі наш праект — гэта культурны цэнтр «ОК16». Мы перажывалі і хваляваліся, ці правільна зрабілі, набыўшы будынак былога завода. З гонарам пераканаліся ў тым, што Мінску патрэбна гэтая пляцоўка. «ОК16» узначаліў рэйтынг запытаў з Беларусі ў пошукавіку Яндэкс: гэта вынік таго, што мы правільна падабралі каманду.
— Як чалавеку, далёкаму ад банкаўскай справы, растлумачыць, што такое гараж інавацый?
— Напрыклад, працуе арганізацыя, якая выпускае традыцыйны прадукт — ровар. А потым з'яўляюцца вар'яты, якія кажуць: «Ровар на колах — гэта поўная бздура! А здорава — гэта дошка, якая рухаецца на магнітным сілавым полі. Давайце мы запулім, каб яна лётала». Спарадзіць свайго ўласнага забойцу — навошта гэта трэба заводу? Але з іншага боку, гэта падрыўная тэхналогія. Калі гэта стрэліць, каму патрэбныя будуць мае ровары?
Гараж інавацый для банка — гэта тэставанне новых інструментаў задавальнення трох патрэбаў. Нягледзячы на ўсю складанасць, суровыя твары і маўчанне, якім славутыя банкіры, банк — гэта ўсяго толькі тры паслугі. У цябе грошай няма; у цябе грошы ёсць і што з імі рабіць, і разлік. Прадуктаў можа быць дзвесце, а патрэбы тры. Як задаволіць гэтыя патрэбы іншым спосабам, без удзелу банка, і з'яўляецца мэтай гаража інавацый.
Калі гэтага не зрабіць, мы будзем падобныя на бацькоў, якія кажуць: «Я сядзеў на гэтай зямлі, калупаўся рыдлёўкай, і дзеці мае павінны так рабіць. А чаго гэта яны маюць лепш жыць?»
— Што змянілася за год на фінансавым рынку і ў эканоміцы Беларусі?
— Выйшлі правілы рэгулявання, і я не магу сказаць, што яны лепшыя за тыя, што патрэбныя былі. Гэта моцна выхалашчаныя дакументы. Я не кажу, што яны робяць немагчымым стварыць новыя інструменты на фінансавым рынку, але яны даюць гэта права вельмі абмежаванаму ліку людзей і кампаній. Гэта вельмі няпроста, што з майго пункту гледжання, не з'яўляецца моцна прагрэсіўным.
… На жаль, мэта — чарка, скварка і больш нічога — яна засталася нязменнай. Пойдзем мы хутчэй да яе, павольней, спынімся, і нас там пагрэюць ля вогнішча — гэта мэта да нізкага запыту, якая вядзе, груба кажучы, у топку — у нікуды.
Дзяржава імкнецца захаваць тое, што ў нас было. Захаваць — гэта значыць застой. А гэта смерць для эканомікі.
Чаканні, калі мы думалі, што ўсё ж такі пойдзем за цывілізаваным чалавецтвам, куды нам сказалі не хадзіць, на жаль, не пацвердзіліся. Мы за цывілізаваным светам не пойдзем, нас туды не павядуць.
Можа, я песімістычна настроены, але пакуль гэта застаецца ў нязменным стане: мяняць мы нічога не будзем. А раз так, чакання, што беларусы стануць жыць не «папіццот», а па 2000, не спраўдзяцца.
Эканоміка будучыні — гэта эканоміка персон і кампаній, а не дзяржавы. Гэта тычыцца не толькі Беларусі. Тая дзяржава, якая спрабуе захаваць сябе ў тым выглядзе, у якім яна была, асуджаная на смерць.
— У адным з інтэрв'ю вы казалі пра тое, што за межамі Беларусі велізарная канкурэнцыя, а ў нас недахоп тых, хто ініцыюе праекты, і вельмі вялікі дэфіцыт на само жаданне чалавека нешта змяніць. З чым вы гэта звязваеце?
— Нядаўна для сябе гэта зразумеў, прачытаўшы тэрмін: Беларусь — гэта краіна завучанай бездапаможнасці. Што гэта значыць? Гэты тэрмін з'явіўся ў канцы дваццатага стагоддзя ў псіхалогіі асобы. Калі чалавеку нешта не ўдалося, і яму пра гэта нагадваюць кожны раз, даюць па башцы і кажуць: «А памятаеш, табе не ўдалося?» У яго выпрацоўваецца комплекс. Што б я ні рабіў, мне не ўдасца, і таму я нічога не буду рабіць, хай лепш мне скажуць, што трэба рабіць.
У нас ніхто не хоча нічога рабіць. Гэта не проста страх. Нам забараняюць, таму што нас караюць. На любым узроўні ў нас ёсць толькі адзін, які мае права казаць, што рабіць. Усе астатнія чакаюць, таму што калі не дай Бог, я прапаную «давайце зробім так», мне прыйдуць і дадуць па башцы, калі будзе няправільна.
Аднойчы мяне запрасілі прачытаць лекцыю ў адным з ВНУ. Студэнты сказалі, як прыйшлі ў рэктарат са спісам і спыталі, каго з гэтых людзей можна запрасіць. «Вы можаце прыехаць, таму што прарэктар насупраць вашага прозвішча паставіў галачку», запрасілі мяне студэнты. Я адразу сказаў, што гэта сумніўны камплімент. (Смяецца).
Потым пытаюся ў студэнтаў, як гэта было. Аказалася, прарэктар паставіў галачкі насупраць прозвішчаў і сказаў: «Я гэтых ведаю». Кажу студэнтам: «Пачакайце, вам было сказана: астатніх нельга?» — «Не» — «Тады патлумачце мне, чаму вы вырашылі, што астатніх забаронена запрашаць?».
— «А таму што ён сказаў, што астатніх — гэта пад вашу адказнасць». — «Можа, ён са мной у лазню хадзіў і ведае мяне. Але ж ён не сказаў «не» ў дачыненні да астатніх». І вось яны шчыра не разумеюць, пра што я ў іх пытаюся. Яны кажуць: «Ну, нам жа не дазволілі». — «Што не дазволілі? Вам забаранілі?» — «Ну так!» — «Якім чынам? Што будзе, калі вы гэтага чалавека запросіце - без галачкі? Вас пакараюць? Пагражалі, што ай-яй-яй!» — «Не, ён так не сказаў».
Тое ж самае адбываецца ў школах. «Мы табе не можам сказаць, што ты добры вучань, таму што ты не запісаўся ў БРСМ». - «Як так? Я ж добры і разумны! »Калі я кажу «не», мяне ставяць перад усім класам і кажуць: «Паглядзіце на хлопчыка, які ён гад, што не зрабіў так, як мы сказалі». І хлопчык да канца дзевятага класа разумее, што лепш бы ён не рабіў, як ён хоча.
Мы — краіна завучанай бездапаможнасці. І вынік гэтага — вельмі нізкі запыт.
… Мне нядаўна расказалі пра выступ у універсітэце, дзе студэнтам сказалі: вы нікому не патрэбныя, акрамя Беларусі, са сваімі ведамі. І вось думаю: выйшаў бы я да сваіх працаўнікоў у банку і сказаў: «Слухайце, дэбілы, вы такія тупыя. Акрамя мяне і нашага банка, вы больш нікому не патрэбныя». Я наадварот прыходжу і кажу: «Вы найлепшыя ў свеце. У Беларусі дакладна. За вас ідзе барацьба, але банк настолькі круты, што вы застаяцеся тут працаваць».
… А тут чуем: мы вас вучым так, што акрамя нас, вы нікому не патрэбныя. Растлумачце, навошта вучыцца, калі я не патрэбны нікому, акрамя як чорнарабочым ў суседняй краіне? Напэўна, я чагосьці не разумею, але не ўмею так. Я лічу, што патрэбны ўсім. За мяне павінны змагацца. Я не раб, які не патрэбен нікому.
Ніколі, нават у рабаўласніцкім ладзе, пакаранне, страх не з'яўляўся матыватарам. Калі я цябе пакараю, калі ты зробіш дрэнна, я не буду рабіць нічога. Гэта гісторыя пра нас. Але трэба аддаць належнае: індывідуальна і карпарацыямі мы з гэтым не згодныя. Значыць, людзі і кампаніі могуць развівацца, а захаваць дзяржаву як адзіна магчымы драйвер развіцця ўжо немагчыма.
— Не магу не спытаць пра нядаўнюю гісторыю, калі Нацбанк разаслаў камерцыйным банкам лісты з прапановай вылучыць сродкі на святкаванне «Купалля» («Александрыя збірае сяброў») на радзіме кіраўніка дзяржавы. Чула пра тое, што ў сувязі з гэтым некаторыя банкі адмовіліся ад фінансавання іншых культурных праектаў. Як вырашаецца гэтае пытанне ў вас?
— Я не ведаю ніводнага пакарання, якое б рэгулятар прымяніў да банка ў выпадку адмовы фінансаваць якія-небудзь праекты, як не чуў пра тое, што кагосьці заахвоціў за адваротнае. Лічу, што гэта права рэгулятара — прасіць. Мы сапраўды гэтак жа сваіх кліентаў часам просім паўдзельнічаць у нейкіх праектах, робім рассылкі.
Тое, што мы фінансавалі Купалле, гэта праўда. Мы гэта зрабілі без гвалту і без страху, што нас за гэта пакараюць. Што фінансаваць — прымаюць рашэнне акцыянеры. Пакараць мяне за тое, што «Белгазпрамбанк» сказаў «не», гэта як пакараць ровар за тое, што чалавек збіў на гэтым ровары кагосьці.
— Ці павінны банкі фінансаваць падобныя праекты або лепш сродкі на іх існаванне збіраць праз краудфандынг?
— З майго пункту гледжання, фінансаваць праект у галіне культуры праз краудмеханіку — гэта ідэальна. Калі падзяліць ідэалогію і культуру — усё стане на свае месцы.
Культура павінна фінансавацца людзьмі як спажыўцамі. Уявіце, калі б замест таго, каб праводзіць кучу нікому не цікавых праектаў (у тэатр, як я ведаю, заганяюць людзей глядзець незразумела якія п'есы), дзяржава прапанавала: «Хлопцы, 30% назбіралі на пляцоўцы, мы 70% дадалі». Праектаў як мінімум стала б на траціну больш. А калі формула будзе 50 на 50, то ў два разы больш, і ў Беларусі культура расквітнее.
Некаторыя дзяржавы даюць людзям магчымасць падатак выплачваць туды, куды яны хочуць: на бальніцы, дабрачыннасць і г.д. На мой погляд, гэта правільна.
Мы ніколі не займаліся палітыкай і ідэалогіяй, таму мы фінансуем культурныя праекты. Прапануем нашым акцыянерам выключна праекты ў галіне культуры, і яны, як мне здаецца, больш-менш паспяховыя.
— Газета «Наша Ніва» назвала вас мецэнатам года. Гэта праўда, што вы не любіце, калі вас называюць мецэнатам?
— Не люблю прымяненне да мяне не адпавядаючых слоў. У вызначэнні «мецэнат» тры складнікі: добраахвотна, бязвыплатна, за кошт уласных сродкаў. Да мяне ставіцца толькі адзін кампанент - добраахвотна. Мне падабаецца шукаць праекты для фінансавання — я гэта раблю па сваёй волі.
Банку цікавыя праекты ў культуры, таму што мы хочам павысіць запыт. Мы катэгарычна не згодныя працаваць з кліентам, якому патрэбныя толькі чарка і скварка. Нашмат лепш працаваць з кліентам, у якога запыт - каньяк і ікра. Яшчэ лепш - з тым, які падарожнічае. Хачу, каб у банка былі багатыя, разумныя і развітыя кліенты. Культурныя праекты спрыяюць павышэнню іх запыту.
Банк рэалізуе праекты, звязаныя з культурай, добраахвотна і за кошт свайго прыбытку. Адпаведна, правільна было б назваць «Белгазпрамбанк» і яго акцыянераў.
— Якой павінна быць, па-вашаму, беларуская мара?
— Беларуская мара, як і амерыканская, — гэта штамп. І калі шчыра, мне не вельмі ён падабаецца. Той, хто прымае навязаны штамп, жыве не сваім жыццём. Ты прыязджаеш у Амерыку, трэба зарабляць грошы, усе кудысьці бягуць … А я не хачу зарабляць грошы. Ну і што, мне цяпер у Амерыцы не жыць? Многія там не зарабляюць грошы і жывуць.
Не хочаш ты працаваць у сетцы Макдональдс. Хатні рэстаранчык — чым не мара? Або вырошчваць вінаград у трэцім пакаленні?
Вось гэтыя ўсе рэчы — абагульненая мара краіны, нацыі — не мая мара. Ёсць мара чалавека - і яе б я мог сфармуляваць. Я хачу атрымаць задавальненне ад жыцця. Гэта не значыць ляжаць на канапе і нічога не рабіць. Я не ведаю людзей, у якіх была б такая мара. Людзі павінны рабіць тое, да чаго яны больш за ўсё схільныя. Ёсць прымаўка: калі ты знайшоў працу, якую ты любіш, ты ўжо ніколі ў жыцці не працуеш. Супадзенне жадання і магчымасці - ідэальная мара для чалавека.
— Вы казалі, што былі шакаваныя тым, што бібліятэкі ў трох абласцях краіны адмовіліся прыняць у падарунак кнігі Святланы Алексіевіч. Пасля публікацыі чытала ў сацсетках думкі, маўляў, дзіўна было б чакаць іншага варыянту, улічваючы контры пісьменніцы і ўлады, і дзіўна, што ніхто вас не папярэдзіў, што падарункі будуць баяцца браць.
— Калі мы прапанавалі фінансаваць выданне пяцітомніка і падарыць кнігі бібліятэкам, пачулі, што гэта забароненая літаратура. Скажыце, дзе паперка: нельга? «Раптам нехта там не любіць?» — І што! Па-першае, невядома, любяць ці не любяць. Ідзіце і спытайце, калі вам хочацца, ці не дарыце чалавеку, які не любіць. «А раптам …»
Успамінаецца такі эксперымент, калі пяць малпаў зачынілі ў клетцы, паставілі лесвіцу і на самым версе павесілі банан. Адна малпа лезла па яго, а білі тых, хто не палез. Яны зразумелі, што гэтая сволач палезла па банан, а б'юць толькі нас. У выніку выпрацавалася мадэль паводзінаў, калі ніхто не лезе па банан. З клеткі дасталі адну малпу, запусцілі новую, і ўжо нікога не б'юць. Малпа, якая нічога не ведае, лезе па банан — яе б'юць іншыя малпы. Яна не разумее — за што. Праз нейкі час яна перастае лезці. Чатырох малпаў, якія ведалі, за што б'юць, па адной мяняюць на іншых. У клетцы застаецца пяць малпаў, якія не ведаюць, што будзе, калі палезці па банан, але яны адна адну б'юць і не лезуць па яго.
Вывучаная бездапаможнасць так і плодзіцца. Мы не ведаем, што нам будзе, але калісьці хтосьці распавядаў, што Сталін у 37-м …
— Некаторыя псіхолагі тлумачаць страх генетычнай памяццю.
— Для таго, каб назваць гэта генетычнай памяццю, трэба шмат пакаленняў. Каб пабудаваць сістэму, якая вучыць бездапаможнасці, хапае аднаго пакалення. Павінны нарадзіцца свабодныя людзі, якія ведаюць, што іх не б'юць за тое, што яны робяць і гавораць. Чалавек павінен мець права на ўласнае меркаванне і на памылку.
