Знайсці
31.10.2018 / 20:5727РусŁacБел

Праваслаўны святар: Бог — не ў рытуалах

Думаць, што для Бога нешта значыць «кананічнасць» ці «тытулы», — няправільна, піша праваслаўны святар з Расіі Фёдар Людагоўскі.

Нагодай для разважанняў пра свабоду Бога і чалавека паслужылі апошнія падзеі ў галіне царкоўнай палітыкі. Аднак, нам зусім неабавязкова ўздымацца на вышыню сінодаў і патрыярхатаў, каб задумацца над падобнымі праблемамі, — цалкам дастаткова будзе нашага штодзённага прыходскага жыцця.

Цяпер я служу нячаста і нерэгулярна, але на працягу прыкладна васьмі гадоў майго святарскага служэння мне (як, напэўна, і практычна кожнаму майму субрату-пастыру) прыходзілася здзяйсняць хрышчэнне. Зразумела, ахрышчанымі былі пераважна немаўляты. Я, мусіць, ужо не раз пісаў пра тое, наколькі спрыяюць душэўнаму спусташэнню (выгаранню, калі заўгодна) гэтыя хросты. Ты бачыш бацькоў гэтых дзяцей пераважна ўпершыню. Ты разумееш, што амаль нікога з іх ты не ўбачыш у найбліжэйшыя гады (ну хіба што дзіцятка прынясуць на наступны дзень прычасціць па патрабаванні настаяцеля). Ты ведаеш з практыкі, што амаль усе бацькі прыйшлі хрысціць сваіх дзяцей таму, што так ім сказалі іх бабулі-дзядулі і іншыя сваякі; або для таго, каб выканаць традыцыю; ці таму, што яны рускія, а значыць — праваслаўныя; або каб дзіцятка не хварэла.

Калі іх спытаць, чаму яны прыйшлі менавіта ў праваслаўны храм, а не ў каталіцкі, ці чым хрысціянства ім мілейшае за іслам або будызм — то звычайна больш-менш выразны адказ будзе заснаваны не на знаёмстве з Евангеллем, не на асабістым духоўным досведзе, не на чытанні літаратуры (хоць бы папулярнай), а выключна на традыцыі: нашы бацькі і дзяды (дакладней, маці і бабулі) так рабілі — і мы таксама так робім.

Іншымі словамі, мы масава хрысцілі дзяцей у людзей, якія, у большасці сваёй, не чыталі Евангелля, не ведаюць, хто такі Хрыстос, не маюць паняцця аб царкоўным жыцці і наўрад ці збіраюцца гэтым самым царкоўным жыццём жыць.

І ўсё гэта, зразумела, не навіна.

Але я хацеў бы зірнуць на гэтую з'яву крыху пад іншым вуглом гледжання. А менавіта: калі мы не заўсёды, то часта хрысцім дзяцей няверуючых бацькоў — то ці здзяйсняецца таінства? Бо павінен хоць хтосьці верыць! Павінен жа хоць хтосьці асэнсавана і ўсвядомлена выракацца сатаны, злучацца з Хрыстом, вызнаваць веру словамі нікейска-царгародскага сімвала.

Немаўля, зразумела, верыць не можа — такім чынам, за яго будучую хрысціянскую веру ручаюцца яго хросныя і яго бацькі. Але калі тыя і другія — поўны нуль у плане хрысціянства? Калі людзі прыйшлі здзейсніць звыклы абрад, а веры ў іх няма— то чытанне ўсіх гэтых малітваў, памазанне ялеем, трохразовае апусканне ў ваду і інш. — ці не з'яўляецца ўсё гэта проста пустым страсеннем паветра і тэатральным відовішчам?

Вядома, на гэта можна запярэчыць (і я гэта ўвесь час чую): ды хто ты такі, каб судзіць аб чужой веры? І як ты можаш вымераць сілу веры? Сказана ж: не судзі, ды не суджаны будзеш. Вось табе і не судзі, і не разважай, а рабі, што кажуць: хрысці ўсіх, хто прыходзіць. «А калі што не так — не наша справа: як той казаў, радзіма загадала…»

Але прабачце: святар (ён жа прэсвітар) — не бяздушная шасцяронка ў мёртвым механізме. Ён пастыр. І ён мае права і абавязак (прынамсі, так прынята лічыць) меркаваць аб тым, хто гатовы да хрышчэння, а хто не; хто дастаткова вывучыў асновы хрысціянства, а каму яшчэ варта папрацаваць. А акрамя таго, будучы жывым чалавекам і, кажучы савецкай мовай, «працуючы з людзьмі», святар можа і павінен задаваць сабе пытанне: а ці ўсё я правільна раблю, а ці сапраўды гэта ў адпаведнасці з Евангеллем, ці не крывадушнасць і хлусня тое, чым я тут займаюся? Але чалавеку (у тым ліку святару) дадзены і розум, і сумленне (ды і гонар таксама).

І вось я і пытаюся ў сябе і іншых: а ці здзяйсняецца таінства хросту, калі бацькі немаўляці з'яўляюцца толькі фармальнымі хрысціянамі? Ці здзяйсняецца таінства шлюбу, калі жаніх і нявеста (а часцей — ужо цалкам сабе муж і жонка) проста вырашылі паўдзельнічаць у прыгожым абрадзе? Ці здзяйсняецца таінства святарства, калі «Аксыёс» спявае толькі хор, а людзі — як прысутныя на архірэйскім богаслужэнні, так і вернікі таго храма, куды будзе вызначаны стаўленік, — бачаць яго ўпершыню і не маюць дастатковых падстаў для пацверджання патрэбных вартасцяў пастаўленага клірыка? (А калі — такое ж бывала — народ якраз ведае дастаткова шмат пра стаўленіка і крычыць «анаксіёс», а хіратонія працягваецца як ні ў чым не бывала?) Ці здзяйсняецца таінства еўхарыстыі, калі ўдзельнікі сакрамэнту не чуюць найважнейшых малітваў, а некаторыя наогул не цалкам разумеюць, што менавіта тут адбываецца?

Зробім яшчэ адзін крок. А што ўвогуле мы маем на ўвазе пад выразам «таінства здзяйсняецца»? Яно неяк самой сабой здзяйсняецца? Ці ж яно здзяйсняецца Богам? Мне ўяўляецца, што агульнапрынятым (хоць гэта звычайна і не фармулюецца ў відавочным выглядзе) з'яўляецца першы варыянт. А менавіта: таінства здзяйсняецца ўжо проста таму, што правільна пастаўлены святар прамаўляе належныя малітвы (у тым ліку так званую сакрамэнтальную формулу, паўтарае прадпісаныя літургічнага дзеянні і, для пэўных таінстваў, выкарыстоўвае належнае рэчыва (ваду, міра, хлеб і віно). Ад чалавека ж, над якім здзяйсняецца таінства, па сутнасці справы, патрабуецца толькі адно: каб ён быў ахрышчаны. Гэта значыць, каб над ім раней таксама было здзейснена царкоўнае таінства. А ад ахрышчанага, у сваю чаргу, не патрабуецца практычна нічога.

Але ў гэтай карціне, як мне бачыцца, ёсць некалькі істотных заган.

Па-першае, святар тут — толькі выканаўца, пазбаўлены якой бы там ні было суб'ектнасці. Яго душэўны, духоўны стан ніяк не ўплывае на «дзейснасць» таінства: галоўнае, каб быў выкананы рытуал. Як ён жыве, у што верыць, у чым сумняваецца, у якіх стасунках са сваімі блізкімі, з прыхаджанамі, з самім сабой, з Богам — усё гэта выносіцца за дужкі.

Па-другое, суб'ектнасці пазбаўленыя і іншыя ўдзельнікі таінства — тыя, «над кім» яно здзяйсняецца. Іх вера, па сутнасці, нікому не важная і не цікавая: галоўнае, каб чалавек быў ахрышчаны і — у ідэале — не меў смяротных грахоў.

І, нарэшце, па-трэцяе: у гэтай цудоўнай схеме няма Бога. Усё здзяйсняецца само сабой, згодна са стагоддзямі адпрацаваным механізмам, па тэкстах, якія друкуюцца без зменаў з веку ў век, з узроўнем асэнсавання таго, што адбываецца, не больш высокім, а, магчыма, істотна больш нізкім, чым гэта было тысячу ці дзве тысячы гадоў таму. Шасцярэнькі круцяцца — але дзе ж Бог? Ці цікавімся мы хоць бы часам, што Ён пра ўсё гэта думае, як і ў якой ступені ўдзельнічае ў тым, што здзяйснялі ад Яго імя?А калі — вяртаемся да другога варыянту разумення таінства — калі ўсё ж таінства здзяйсняе Бог? Ці сапраўды мы ўпэўненыя ў такім выпадку, што Бог зацвердзіць любое дзеянне, здзейсненае на зямлі правільна пастаўленымі яго служкамі? Калі няверуючыя бацькі прывялі хрысціць няверуючае немаўля — Бог паслухмяна праштампуе пасведчанне аб хрышчэнні? Калі святар звёў жонку ў свайго субрата і суслужыцеляў, і ўсе пра гэта ведаюць, і ён па-ранейшаму ўзначальвае эўхарыстычная сход — у нябеснай канцылярыі паставяць галачку і запішуць: літургія адслужана, столькі і столькі прычасцілася? Калі архірэй, карыстаючыся службовым становішчам, арганізаваў сістэму бесперабойнай падачы хлопчыкаў для задавальнення сваёй плоці, — то на нябёсах бяруць пад казырок і, апусціўшы спакуслівыя падрабязнасці, фіксуюць: сёння мітрапаліт імярэк паставіў у прасвітары дыякана імярэк?

Мне часам здаецца, што мы выгналі Бога са свайго жыцця, а хрысціянскае духавенства ператварылася ў жрэцкае саслоўе, якое мала чым адрозніваецца ад таго, што было па твары ўсёй зямлі да прышэсця Сына Божага. Бог проста не патрэбны. Ісус — залішні. «Заўтра спалю Цябе», — кажа Вялікі інквізітар. І нястомна спальвае, дзень за днём.

І ўсё ж — як здзяйсняецца таінства? Скажу шчыра: я больш не веру, што пры вымаўленні правільных слоў і здзяйсненні правільных дзеянняў правільна пастаўленым святаром чалавек атрымлівае пэўную порцыю ласкі (што б мы ні разумелі пад гэтым словам). У што ж я веру? Я веру, што Бог вольны (як вольны і створаны ім чалавек). Я веру, што Бог не звязвае сябе тэкстамі і рытуаламі. Я веру, што Бог можа роўным чынам дзейнічаць і праз царкоўныя інстытуцыі (няхай гэта будуць «кананічныя» або «некананічныя»), і акрамя любых інстытуцый, пастановаў і рытуалаў — а часам і насуперак ім.

Як кажа Люіс, «Ён — не ручны леў». Але і чалавек — не маўклівая жывёла і не аўтамат. І таму любыя адносіны Бога і чалавека, калі яны хоць у нейкай меры адбыліся, - гэта глыбока асабістыя адносіны, у якіх абодва бакі цалкам свабодныя. А з гэтага, як мне здаецца, ідуць важныя высновы. А менавіта: ніхто і ніколі не можа гарантаваць, што «таінства здзейснілася», што такі святар — правільны і кананічны, што нечая малітва правамоцная, што якое здзейсненае намі тут, на зямлі, сапраўды гэтак жа ўспрымаецца і ацэньваецца Богам на нябёсах.

Гэта, з аднаго боку, вельмі нязручная карціна свету: калі няма ніякіх гарантый, ніякіх цвёрдых арыенціраў, калі няма непахісных аўтарытэтаў — то за што ж зачапіцца беднаму чалавеку, на што абаперціся? Глеба сыходзіць з-пад ног, і здаецца, што вось-вось зацягне цябе дрыгва.

Але, можа быць, у гэтым і выратаванне (у зусім не пафасным сэнсе гэтага слова): можа быць, якраз гэта адсутнасць пункту апоры і паказвае нам дзеянне Божае ў свеце і ў нашай душы? Можа быць, нашы ранейшыя ўяўленні і перакананні былі толькі грубым і вульгарным уяўленнем пра Бога, а цяпер мы калі і не бачым Яго, то хоць бы ведаем, у якім кірунку нам рухацца? А можа, і рухацца нікуды не трэба, бо Ён — усюды?

Тут яшчэ шмат што можна было б напісаць (можа быць, я і напішу пазней). Але пакуль што, мне здаецца, мае сэнс спыніцца. Я буду рады, калі мае словы падштурхнуць кагосьці на самастойныя разважанні. Але хачу папярэдзіць: гэта небяспечны шлях. Як толькі вы пачалі задаваць пытанні — вы ўжо не можаце спыніцца. І куды завядуць вас гэтыя пытанні — Бог ведае. І ўсё ж, думаю, яно таго варта: «О, калі б ты быў халодны альбо гарачы!» Ці не пара развітацца з цеплахалоднасцю і рушыць да Бога сваёй дарогай?

ahilla.ru

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера