«Беларусы працавітыя? Поўная лухта!» — заснавальнік LSTR шчыра распавёў, як весці бізнэс у Беларусі
Беларускі брэнд LSTR Adzieńnie зноў засвяціўся ў навінах. Іх калабарацыя з лідскай абуткавай фабрыкай выклікала надзвычайную цікавасць. Па легендарныя кеды, пераробленыя LSTR, літаральна стаялі чэргі. Але ж скончылася ўсё скандалам. Фабрыка спачатку выпусціла толькі частку чаканай партыі, а пасля і зусім адмовілася ад супрацоўніцтва з LSTR. А сам малады брэнд атрымаў хвалю негатыву ад кліентаў.
Патлумачыць падрабязней, як так адбылося, «Наша Ніва» папрасіла Іллю Аксёнава, заснавальніка LSTR. Ён расказаў пра нюансы работы з дзяржпрадпрыемствамі, стаўленне беларусаў да працы і нават пра тое, чаму часам хоча закрыць свой бізнэс.
«Наша Ніва»: Раскажы падрабязней, што за канфлікт у вас адбыўся з Лідскай абутковай фабрыкай.
Ілля Аксёнаў: Пасля маленькай пробнай партыі мы вырашылі замовіць у лідскай фабрыкі 600 пар. Дамаўляліся ў канцы мая, абутак абяцалі аддаць нам праз тры тыдні. І раптам усё заціхла.
Лета ішло. Мы не атрымлівалі нічога. Дырэктар проста перастаў выходзіць на сувязь, прытым што мы мелі яго мабільны — то бок ён ведаў, хто яму тэлефануе. Каб даведацца пра стан нашай замовы, мы былі вымушаны неяк адшукваць тэлефоны рабочых, званіць ім, высвятляць, ці робіцца штосьці, на якім этапе.
Цяпер, у самым канцы ліпеня, мы атрымалі толькі частку, каля 200 пар. І дырэктар пачаў расказваць, што для яго наша замова з 600 пар — гэта вельмі мала… Але чаму тады ён увогуле пачаў супрацоўніцтва, а не сказаў адразу?
Дзіўна, што яны адмаўляюцца з намі працаваць. Цікава, як гэта выглядае з пункту гледжання дзяржавы і канцэрна «Беллегпрам». Мы самі выйшлі на Лідскую фабрыку, прапанавалі ім грошы, а аказалася, што грошы ім не патрэбныя.
Пасля таго, як падняўся шум, дырэктар рэзка знайшоўся, пазваніў мне і паведаміў, што не хоча больш працаваць з LSTR. Маўляў, не так мы справы вырашаем. Дык а як трэба? Патрэбная перадаплата? Скажыце, мы заплацім, мы не супраць. У чым канкрэтныя прэтэнзіі?
Дырэктар сказаў, што тэрміны зацягнуліся праз праблемы з пастаўкамі скуры на фабрыку. Дык чаму было не паведаміць пра гэта раней? Проста пазваніць і сказаць. У нас жа саміх вытворчасць, мы разумеем, што бываюць форс-мажоры.
Цяпер мы трапілі ў максімальна дэбільную сітуацыю. Я вельмі незадаволены і раззлаваны. На нас людзі цяпер зліваюць свой негатыў — адкрыйце каментары ў сацсетках, паглядзіце.
«НН»: А колькі чалавек чакала абутак?
ІА: Каля 1000. Мы чакалі 600 пар, пасля замовілі б яшчэ столькі ж. Пасля, думаю, працягвалі б замаўляць.
Прычым мы былі гатовыя працягваць супрацу нават пасля ўсіх гэтых непаразуменняў. Фабрыка магла б выставіць свае ўмовы, мы б пагадзіліся. Скажу больш, нават калі б фабрыка нам падняла кошт пары абутку, мы б усё роўна іх у яе купілі. Проста каб захаваць рэпутацыю, нават калі б па грошах для нас было нявыгадна.
А цяпер атрымалася так, што LSTR зрабілі выдатную рэкламу лідскім кедам, а самі вельмі моцна пацярпелі рэпутацыйна. У каментах кліенты актыўна нас пляжаць. Я разумею, што людзі часам хочуць крыўдзіцца, абражацца і пакутаваць, хоць насамрэч, можа, не ўсё так кепска. Але ўсё роўна сітуацыя вельмі непрыемная, тым больш нашай віны ў ёй няма.
«НН»: Атрымліваецца, з абуткам ад LSTR — усё?
ІА: Пакуль так. Як мінімум да наступнай вясны. Там паглядзім, падумаем, можа, паспрабуем штосьці зрабіць.
Гэта добры ўрок. У наступны раз я 10 разоў падумаю, ці варта займацца падобнай супрацай. Але я ўпэўнены, што ў працы з дзяржпрадпрыемствамі не ўсё так кепска.
«НН»: Працавалі раней з дзяржпрадпрыемствамі? Як уражанні?
ІА: Не лічу, што калі дзяржаўная фірма, то гэта адразу значыць «савок», проста нам вось не пашанцавала.
Так, дзяржпрадпрыемства — гэта, як правіла, вялікая бюракратыя, але сваю працу яны выконваюць нармальна.
«НН»: А ў чым прынцыповая розніца паміж працай з прыватным бізнэсам і дзяржаўным?
ІА: Калі шчыра, то розніца не такая ўжо і вялікая. Так, у прыватнікаў звычайна большы інтарэс. Але ўсіх цікавяць у першую чаргу вялікія аб’ёмы замоваў.
Праўда, у нас бывае цяжка неяк праштурхнуць ініцыятыву, схіліць людзей да супрацоўніцтва. Але, можа, гэта і нармальна. Калі да нас хтосьці звяртаецца, мы і самі, бывае, доўга прыглядаемся да кліента: хто ён, што ён.
«НН»: Колькі народу сёння працуе ў LSTR?
ІА: Сем чалавек. Чатыры з іх — на вытворчасці. Ну і плюс бухгалтар на аўтсорсе, дызайнеры, але іх мы не лічым.
«НН»: І што самае праблемнае для такой невялікай кампаніі?
ІА: Агульная беларуская сітуацыя. Негледзячы на адсутнасць канкурэнцыі шмат у якіх сферах, цяжка. У Беларусі ўсё робіцца вельмі павольна, цягуча. Часам упіраешся проста ў фармальныя сцены. Адправіў чалавеку паперку — ён два тыдні на яе адказвае. Пасля некалькі тыдняў штосьці там узгадняе… А ў нашай справе вельмі важна сачыць за часам, трапляць у сезоны.
Калі працуеш з беларусамі, то ўсе дэдлайны будуць пяць разоў парушаныя. І ў выніку рыхтуешся да гэтага, закладваешся на тое, што спатрэбіцца больш часу на вырашэнне нейкіх дробных пытанняў…
Кажуць, што беларусы працавітыя. Гэта поўная лухта і хлусня. Абсалютна ўпэўнены, што больш працавітыя людзі жывуць па перыметры нашай краіны, у тым ліку і на ўсходзе, мне здаецца.
«НН»: На ўсходзе — гэта ў Расіі?
ІА: Так, мне здаецца, што там капіталізм усё ж перамог. І людзі больш актыўна там рухаюцца. Я ўжо маўчу пра Польшчу і Украіну.
У Беларусі цяжка кагосьці прымусіць працаваць. І справа не ў матывацыі нейкай, а людзі чамусьці лянуюцца. Не ведаю прычыну. Але ёсць такі момант, што вельмі часта і працавітасці няма, і ініцыятыва адсутнічае. Мой вопыт паказвае, што ў нас вельмі неабавязковыя людзі ва ўсіх сэнсах. У плане тэрмінаў, дамоўленасцяў… Але ж усе хочуць шмат зарабляць. Часам чалавек робіць нейкую дробязь, але лічыць, што зрабіў неверагодную рэч. Адсутнічае адэкватнае ўяўленне пра тое, што ты робіш.
Можа, я і памыляюся. Але, здаецца, што пакуль такая сітуацыя. Некаторыя варушацца актыўней, але гэта разбіваецца аб агульную павольную і пасіўную масу. І ў выніку чалавек варушыцца шмат, але стаіць на месцы, як вавёрка ў коле.
«НН»: Знаёмы бізнэсмен неяк сказаў, што беларусы, асабліва на дзяржаўных працах, працуюць не каб стала лепш — яны працуюць, каб не стала горш.
ІА: Так. Адсутнічае эфектыўнасць. Я памятаю, ва ўніверсітэце выкладчыкі нас папярэджвалі: ініцыятыва караецца! Я слухаў і думаў: божачкі, ты выкладчык і кажаш такое маладым хлопцам і дзяўчатам?! Што ўвогуле за трызненне?! Адкуль гэта ўзялося?
Але важна адзначыць — мы зараз кажам не пра беларусаў як нацыю, а пра сённяшнюю сітуацыю. Сёння так. Вырасце новае пакаленне — усё будзе інакш. Гэта не нейкія рэчы, звязаныя з менталітэтам. Раней быў перыяд, калі ўсё належала дзяржаве, не было канкурэнцыі. Сядзела цётка ў нейкай установе, глядзела на паперку і ведала, што можа адправіць яе сёння, а можа і паслязаўтра, усё роўна нічога не зменіцца. Навошта ёй было рухацца?
А цяпер усё ж ідзе хоць нейкі рух. Недзе больш, недзе менш. Вось актыўна адкрываюцца кавярні, рэстараны, бары.
«НН»: Пра праблемы з людзьмі і стаўленнем да працы — гэта залежыць ад пасады? Ад месца ў іерархіі кампаніі ці ўстановы?
ІА: Тут усё індывідуальна, канечне. Калі мы шукалі супрацоўнікаў, то прыходзілі абсалютна розныя людзі. Сёння ў LSTR, напрыклад, сфарміраваўся касцяк, людзі разумеюць, што іх якасная праца непасрэдна ўплывае на агульную сітуацыю.
Але бывалі розныя сітуацыі. Неяк даўно на пасаду тэхнолага да нас прыйшла жанчына, якая прывыкла «займацца паперкамі». Ну і яна выдатна афармляла паперы, а свае прамыя абавязкі выконвала не вельмі. А тады ў мяне яшчэ быў невялікі вопыт і на некаторыя рэчы наіўны погляд. І вось гэтая жанчына прыйшла на маленькую фірму. І яна выдатна разумела, што тэхнолаг нам у прынцыпе не быў патрэбны. Але ёй трэба было чымсьці сябе заняць, прыдумаць сабе працу.
«НН»: Атрымліваецца, развяла маладога зялёнага бізнэсмена?
ІА: Ну, не тое каб… Усё ж гэта быў выдатны вопыт, плюс пару пытанняў па дакументазвароце з яе дапамогай усё ж вырашылі.
«НН»: Добра. А ў чым галоўныя плюсы і мінусы невялікага бізнэсу?
ІА: Плюс, што не трэба карміць натоўп народу. Калі кампанія вялікая, трэба падтрымліваць буйныя аб’ёмы працы і рэгулярна адшукваць сродкі на заробкі, а калі пару месяцаў усё ідзе кепска, то прыйдзецца звальняць людзей.
У малой кампаніі прасцей. Па-першае, праца, як правіла, ёсць заўсёды. Па-другое, калі будзе падзенне — мы перажывем, некалькі месяцаў дык дакладна. Не трэба будзе мне бегчы прадаваць кватэру, каб выплаціць заробкі.
Мабільнасць — суперважны плюс. Невялікі калектыў узгадняе ўсё хутчэй, хутчэй прымаюцца рашэнні.
Таксама плюс малой кампаніі — меншая рызыка. Адшылі штосьці няякаснае — згубілі грошы. Але адносна невялікія сумы. Не 200 тысяч даляраў, а 2 тысячы, умоўна кажучы. Непрыемна вельмі, але не так страшна.
Мінусы ў тым, што часам такая загрузка, што губляем добрыя замовы. Не маем магчымасцяў браць працу, калі яе прапануюць, бо няма куды.
Таксама мінус, што не хапае людзей, каб дэлегаваць паўнамоцтвы, часам вырашэнне зусім не глабальных пытанняў займае шмат часу. Праца бывае ператвараецца ў кашу. Гэта галоўны мінус такіх невялікіх кампаній.
Але з іншага боку, пашыраць калектыў таксама няпроста. У Беларусі вялікая праблема з кадрамі, ІТ высмактала ўсіх. І нават айцішнікі скардзяцца, што не могуць знайсці адэкватных людзей. Не прафесіяналаў, а проста каб чалавека можна было навучыць, каб ён быў акуратны і адэкватны. Што ж адбываецца тады ў іншых сферах? У бальніцу патрэбны хірург, напрыклад. Але навошта яму доўгая вучоба і маленькі заробак, калі можна пайсці ў тэсціроўшчыкі. Грошай больш, стрэсаў менш. І дзяржава так губляе ўжо адвучаных спецыялістаў.
Ну і з Беларусі ідзе актыўны адток людзей. У мяне касмічная колькасць сяброў і знаёмых з’ехала за мяжу.
«НН»: Куды часцей за ўсё едуць?
ІА: Асноўны кірунак сёння — Польшча. Актыўна едуць у Канаду, ЗША. Але заўважыў, што і ў Расію нават пачалі з’язджаць.
«НН»: А сам не хацеў з’ехаць?
ІА: Пасля сітуацыі з гэтымі лідскімі кедамі я рэальна пачаў задумвацца пра ад’езд. Цяжка вось так. Цяжка, бо ва ўсім гэтым адсутнічае логіка. Мы гатовыя плаціць, маем дамоўленасці — і пачынаецца абы-што. Кафка, карацей. Чаму так? Дзе логіка, дзе сэнс? Гэты суцэльны беларускі постмадэрн цяжка ўспрымаць, калі ты адэкватны чалавек, а не алкаголік нейкі.
«НН»: І калі б з’ехаў, то куды?
ІА: Напэўна, у Польшчу б паехаў. Можа быць, штосьці падобнае можна было б паспрабаваць, усё ж у мяне вялікі вопыт з LSTR. Нават пагадзіўся б сумесна з кімсьці працаваць, хай менш грошай, але без беларускага маразму.
Але пакуль жа я тут. Ды і заставацца ў Беларусі мяне вельмі трымае адказнасць. Я прыходжу ў свой калектыў і мяне матывуе адказнасць перад сваімі супрацоўнікамі. Я ведаю, што мушу працаваць, каб яны атрымлівалі заробак. Гэта вельмі моцны матыватар, я раней ніколі не падазраваў пра гэта. Раней здавалася, што будзе кепска, ну ок, звольнім пару чалавек ці закрыеш фірму. Але калі сутыкаешся сам, то зусім па-іншаму ставішся.
«НН»: Як увогуле ў Беларусі ўмовы для дробнага бізнэсу?
ІА: Ёсць праблемы, натуральна. Адэкватных крэдытаў няма. Неяк была думка ўзяць крэдыт для развіцця бізнэсу, я падлічыў працэнты і зразумеў, што гэта будзе праца ў мінус і правал.
Вялікая праблема яшчэ — кадры, ужо казаў.
Яшчэ адна праблема — краіна ў нас невялікая. Здаецца, 10 мільёнаў — шмат, але фактычна можна разлічваць толькі на 2 мільёны, бо рэгіёны — іншы свет, і там усё значна горш, чым у Мінску. То бок перад табой зусім невялікі рынак.
Але не ўсё так кепска. Малая канкурэнцыя, шмат незанятых нішаў. Гэта галоўнае, каб нармальна развівацца.
«НН»: Ці плануе развівацца LSTR? І як?
ІА: Планаў шмат і вельмі розных, тым больш што мы працуем у межах некалькіх брэндаў: LSTR, Ruslo, «Важный гусь», брэнд Гуркова…
Але выходзіць на іншыя рынкі пакуль дакладна не варта. Для Расіі нам няма чаго прапанаваць, няма нейкай фішкі, якая б іх зацікавіла. Ды і канкурэнцыя ў іх вялікая.
Ну і ў нас дарагая вытворчасць, бо ўсё робіцца ў Мінску.
«НН»: А чаму шыеце самі?
ІА: Як паказала практыка, працаваць з нейкімі падрадчыкамі няпроста. Нармальных мы так і не знайшлі.
Некаторыя зусім нас падводзілі. Па тэрмінах — амаль заўсёды, але для Беларусі гэта норма. Здаралася, прыходзіш, дамаўляешся, кажуць: ок, пашыем цягам некалькіх дзён, вязіце матэрыял. Прывозіш, а на фірме кажуць: ой, у нас новы вялікі заказ, вам прыйдзецца пачакаць пару тыдняў.
Людзей не цікавіць іх дзелавая рэпутацыя. Ну не будзеш ты з імі больш працаваць, нічога страшнага, знойдзецца іншы.
«НН»: Гледзячы сёння на сітуацыю — не шкадуеш, што заняўся вытворчасцю адзення?
ІА: Складанае пытанне, адказу ў мяне на яго няма. Нядаўна я яшчэ быў упэўнены, што дарма ўлез менавіта ў вытворчасць і адкрыў свой пашыў. Але з іншага боку, неяк мы спрабавалі размясціць заказ. Дамовіліся з аднымі — нічога не адбылося. З іншымі — тыя нічога не зрабілі, пачалі мяняцца кошты… А тут мы самі робім так, як лічым патрэбным, самі адказваем за якасць, усё кантралюем. Калі нам кліенты робяць заўвагі, мы прыслухоўваемся і выпраўляем праблемы. А калі я прыйду да падрадчыка і папрашу гузікі па-іншаму прышываць, ён проста не паслухаецца.
І сёння я лічу, свая вытворчасць — гэта вельмі добра, нягледзячы на ўсе нервы, праблемы і сівыя валасы.
«НН»: Пачаў сівець ад LSTR?
ІА: Ага, раней так часта не стрыгся. Цяпер вымушаны, каб сівізну прыбіраць (смяецца).
«НН»: Калі б пачынаў бізнэс сёння — ізноў заняўся бы адзеннем?
ІА: Цяжка сказаць. Але, найхутчэй, пайшоў бы ў ІТ. Я маю спецыяльнасць, звязаную з мапамі. І можа, пайшоў бы да знаёмых ці спрабаваў нейкі стартап…
Але я сёння не шкадую, што займаюся адзеннем. Мне падабаецца, што ёсць канкрэтны вынік працы, прадукт, які можна патрымаць у руках, падарыць. Гэта вельмі крута. Лепш, чым займацца перапродажам чаго-небудзь. Банальнасць скажу, але жывем мы не толькі дзеля грошай, трэба ж і задавальненне атрымліваць. Мне хочацца рабіць прадукт. Я сам нярэдка прыходжу на вытворчасць і прымацоўваю біркі на вопратку ці кнопкі стаўлю. Мне гэта прыносіць велізарнае задавальненне. І мне пашчасціла, што раблю тое, што падабаецца.
Так, нярэдка, калі пачынаюцца складанасці, як з гэтымі кедамі, хочацца ўсё закінуць. Але ж не бывае жалезных людзей. Так, часам я надта эмацыйна на ўсё рэагую, можа, варта і спакайней… Але кожны кепскі водгук — гэта непрыемна. А беларусы на кепскіх водгуках спецыялісты. Напіша нейкі мамкін эсэмэмшчык, што ў нас кепскі пост з выбачэннямі, толькі таму, што ён нейкі артыкул прачытаў нейкага абы-каго з нейкага там Яраслаўля, напрыклад… Варта абстрагавацца ад такога, але цяжка.
Але лепш рэагаваць эмацыйна. Бо калі забіваеш — то пішы прапала. За сваю працу трэба перажываць.
«НН»: Нацыянальна-гістарычная тэма не абмяжоўвае?
ІА: Мне трохі не падабаецца, што нацыянальная тэма належыць нейкаму гета. А хочацца, каб была для ўсіх 10 мільёнаў. Пакуль жа ўсё для вузкага кола, часам для вельмі вузкага. Але нават у плане нацыянальных тэмаў і матываў варта разрываць шаблоны і стандарты. У нас вялікі спектр абсалютна розных рэчаў на любы густ.
«НН»: А беларусы пачалі ўжо прымаць і цаніць сваё? Сваю гісторыю, сваіх вытворцаў?
ІА: Мне здаецца, што сёння беларус вымушаны адказваць на пытанне: «Хто я?». І ён разумее, што ён не рускі, што б ні казалі. Глядзіць на какошнікі, прыколы з разарванай кашуляй на грудзях і разумее, што гэта не яго.
Ён разумее, што ён беларус. Можа, яго і не задавальняе гэта, можа, ён больш хацеў бы быць канадцам ці французам, адчуваць, што Напалеон у продках, а не Дзяржынскі. І ён пачынае цікавіцца чымсьці, што натхняе, шукаць пафас.
Людзі хочуць, каб у іх гісторыі былі героі. І пачынаюць шукаць перамогі, шукаць тое, чым можна ганарыцца. Я нічога страшнага не бачу ў гэтым. Перамогі — гэта ж не толькі пра войны, гэта ж і пра Скарыну. Важна, каб былі нейкія моманты, важныя вузлы.
НН: Самы вялікі поспех LSTR? І, адпаведна, самы вялікі правал.
ІА: Правал? Мы не выдалі ніводнага правальнага прынта. Былі нюансы — няякасная тканіна часам, праблемы з друкам, але гэта кропля ў моры.
Поспех жа… Я лічу, што ў параўнанні з іншымі нацыянальнымі праектамі, якія рабіліся паралельна з намі, LSTR нашмат больш паўплывала. Мы паказалі, што рэчы, прысвечаныя Беларусі, можна рабіць клёвымі, якаснымі. Каб не мы, то былі б толькі цішоткі Fruit of the Looms з надрукаваным арнаментам. І гэта было б вельмі сумна. Бо існуе шмат прыкладаў: такое ніхто не носіць ані ва Украіне, ані ў Польшчы.
І мы змаглі паказаць, што можна рабіць цікава і якасна. Усё, ставім галачку: done. Нават калі LSTR закрыць сёння, ён ужо дасягнуў поспеху. Сто працэнтаў.
З канкрэтных праектаў — мегакруты быў праект з кедамі. Мы паказалі Лідскай фабрыцы, як трэба працаваць. Класны праект быў з прынтом «Не загаснуць зоркі ў небе», вялікі дзякуй Ганне Бандарэнка.
Нядаўна вельмі прыемна было. Прыехалі на даволі вялікую прыватную швейную вытворчасць у Польшчы, і там нас сустрэлі пачэсна, шмат цікавіліся працай LSTR, ведалі, хто мы. Пажадалі поспехаў — у Беларусі такое не асабліва прынята. Увогуле беларусы не любяць хваліць. Гэта, дарэчы, вялікая праблема — няма адзінства, салідарнасці амаль нідзе ў так званым славянскім свеце. А ў Беларусі каласальная праблема — гэта зайздрасць. Ніхто не хоча, каб іншы дасягнуў поспеху. На любы крок наперад атрымаеш кучу водгукаў, маўляў, вы лохі, на Захадзе такое даўно існуе. Гэта вельмі вялікая праблема і не ведаю, як змагацца. Для беларуса усё кепскае: спявакі ўсе мудакі, бізнэсмены — зладзеі, іншае ўсё — лайно.
Гэта дзве найвялікшыя нашы бяды, я лічу. Першая — зайздрасць. Другая — кумаўство. Бясконцыя сваякі на ўсіх пасадах, кожны прыстройвае сваіх ці свае прыстройваць яго… Так не павінна быць, я думаю.
