Знайсці
09.02.2018 / 18:2259РусŁacБел

Чыноўнікі ў большасці стаяць на патрыятычных пазіцыях. Расія нам чырвоных ліній не акрэслівала — Валерый Варанецкі, інтэрв'ю

На пытанні «Нашай Нівы» адказаў Валерый Варанецкі — былы намеснік міністра замежных справаў і начальнік упраўлення замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзідэнта, кандыдат эканамічных навук. Сёння Варанецкі — старшыня камісіі па міжнародных справах Палаты прадстаўнікоў. 

«НН»: Мы з вамі сустракаемся напярэдадні 100-годдзя абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі. Як вы ацэньваеце гэтую гістарычную дату? 

Валерый Варанецкі: Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі — значная падзея ў гісторыі нашага народу. Паглядзіце, што тады адбывалася: сацыялістычная рэвалюцыя ці бальшавіцкі пераварот — як каму больш падабаецца — у царскай Расіі. Ленін абвяшчае права народаў на самавызначэнне. Гэтым адразу скарысталася Фінляндыя, заявілі пра сваю незалежнасць прыбалтыйскія народы, абвешчана Украінская Народная Рэспубліка. І вось тут важны момант: Германія не толькі падтрымала там стварэнне незалежных дзяржаў, але і наўпрост садзейнічала гэтаму. Прыбалтыка — гэта пруская спадчына, лічылі яны. Не сакрэт, што спачатку планавалася зрабіць Літву наогул манархіяй, пасадзіўшы на трон нямецкага прынца Гагенцолерна. Калі падпісваўся Брэсцкі мір, Германія прадыктавала савецкай Расіі ўмовы, што тая павінна прызнаць незалежнасць Украіны і балтыйскіх краін, пацвердзіць незалежнасць Фінляндыі. Я не кажу тут пра Арменію, Грузію… бо з боку немцаў у перамовах удзельнічала Турцыя, Балгарыя, Аўстра-Венгрыя — там таксама свае інтарэсы былі. Але толькі незалежнай Беларусі не было ў тым геапалітычным праекце! У нашай незалежнасці не былі зацікаўлены ні Германія, ні Расія. Бальшавікам у той час не спадабаліся нават намеры стварыць беларускую рэспубліку ў складзе федэратыўнай Расіі, што прагучалі на Першым Усебеларускім з'ездзе — яны яго і разагналі!

Але ведаеце, гэта цалкам натуральна і заканамерна, што беларусы, маючы такую багатую гісторыю сваёй дзяржаўнасці, захацелі адбудаваць сваю краіну і абвесцілі пра гэта ўсяму свету.

Нашы продкі павялі сябе вельмі адказна: ініцыятарамі незалежнай беларускай дзяржавы выступілі не замежныя палітыкі ці дзяржаўныя дзеячы, не нейкая неўпанаважаная група людзей, а сам беларускі народ — 1872 дэлегаты на з'ездзе, якія прадстаўлялі розныя сацыяльныя пласты, палітычныя плыні і грамадскія колы нашага насельніцтва, сабраліся ў Мінску на законнай падставе.

БНР — гэта быў беларускі праект — не нямецкі і не савецкі. І калі правесці паралелі, а яны напрошваюцца самі сабой, сённяшняя незалежная і суверэнная Беларусь — гэта таксама беларускі праект, наш, агульнанародны.

Наша гісторыя працягваецца. Гэта вельмі важна. Мы — спадкаемцы ўсяго, што было дасягнута і створана нашымі вялікімі продкамі. І мы павінны шанаваць нашую гісторыю. І паважліва ставіцца да тых яе этапаў ці падзей, якія былі лёсавызначальнымі для нас.

Заўважу таксама для тых, хто кажа, што незалежнасць абвешчана ва ўмовах акупацыі — дык і незалежнасці нашых суседзяў абвешчаныя ва ўмовах акупацыі! 

А што датычыць святкавання, то, упэўнены, нейкія мерапрыемствы абавязкова пройдуць. Але тут трэба падысці мудра, таму што ў нашым грамадстве сёння пануюць розныя падыходы і погляды на нашу гісторыю і падзеі, якія ў нас адбываліся: дзяржава і народ асэнсоўваюць сваё мінулае.

І вельмі важна, каб стаўленне да яго спрыяла кансалідацыі і ўмацаванню беларускай нацыі, а не аслабляла і не раздзяляла яе.

«НН»: Вы кажаце пра пераемнасць. Але сёння некаторыя заходнія даследчыкі ў сваіх работах даводзяць, што цяперашняя Беларусь, як і тады БНР, «не ўдалася» з дзяржаўнага гледзішча: большасць інстытутаў грамадства не ідэнтыфікуюцца як нацыянальныя…

Валерый Варанецкі: Яшчэ сто гадоў таму гэтая тэрыторыя называлася проста Паўночна-Заходнім краем Расійскай імперыі, за параўнальна кароткі час мы адбудавалі сваю нацыянальную дзяржаву — суверэнную і незалежную. А колькі ў свеце яшчэ народаў, якія вельмі хацелі б, але не маюць свайго ўласнага дома, сваёй дзяржавы? А мы, беларусы здолелі гэта зрабіць.

Гэтым трэба ганарыцца! І калі паглядзець у гісторыю, то мы ўбачым, што нашыя продкі заўсёды стваралі і мелі сваю дзяржаўнасць. Полацкае, Наваградскае, Пінска-Тураўскія княствы… Вялікае Княства Літоўскае… Такія словы, як «веча», «рада» маюць для нас вельмі глыбокі сэнс. Беларускі народ — народ з вялікім мінулым, каласальным духоўным і інтэлектуальным патэнцыялам, якi з'яўляецца носьбітам і захавальнікам традыцыйных базавых каштоўнасцяў еўрапейскай цывілізацыі. Ён унёс вялікі ўклад ў скарбніцу і сусветнай культуры. Дастаткова ўспомніць, што нашыя продкі стварылі па сутнасці першую ў свеце Канстытуцыю, збор законаў — Статут Вялікага Княства Літоўскага, дзякуючы Скарыну мы атрымалі друкаваную Біблію на роднай мове раней за ўсіх нашых суседзяў, нават раней за французаў і ангельцаў. Можна толькі ўяўляць сабе, якіх вяршынь мы маглі б дасягнуць, каб не тыя непераадольныя выклікі і вялікія ахвяры, якія наш народ панёс на працягу сваей гісторыі. Я нават не ведаю, ці ёсць яшчэ ў Еўропе такі народ, які столькі вынес. І тое, што мы захаваліся, узнавілі сваю дзяржаўнасць, маем магчымасць рухацца наперад ў агульным гістарычным патоку — гэта ў нейкім сэнсе Цуд, Божы промысел.

«НН»: Наколькі такая логіка блізкая чынавенству? Часам здаецца, што дзяржаўныя дзеячы, на якіх арыентуецца грамадства, не надта падзяляюць вашыя перакананні — або проста не задумваюцца, або трымаюцца савецкіх установак. 

Валерый Варанецкі: Я б так не сказаў… Трэба разумець, што ўсё ж такі Беларусь праходзіла праз вельмі цяжкія выпрабаванні — у тым ліку, вы ведаеце з нядаўняй гісторыі, што ў СССР стаяла задача стварыць адзіны савецкі народ. У рамках гэтай парадыгмы акцэнт на развіцці нацыянальнай самасвядомасці не рабіўся. І гэта не толькі ў нас, але і ў іншых народаў Савецкага Саюза. Вывучалася ў нас гісторыя БССР, а што было да БССР… Вось, маўляў, дзякуючы Вялікаму Кастрычніку паўстаў беларускі народ… А як стагоддзямі жылі раней, пра гэта асабліва ў нашых падручніках не распавядалася. Што ВКЛ, напрыклад, была дзяржавай нашых продкаў, першым у савецкі час адкрыта заявіў толькі ў 80-я гады мінулага стагодзя Мікола Ермаловіч. Тое самае можна сказаць і пра ранейшыя часы, калі мы былі часткай Расійскай Імперыі.

А сёння ў нашых школах і ВНУ ёсць магчымасць вывучаць рэальную гісторыю Беларусі, абапіраючыся на навуковы, а не ідэалагічны падыход да яе. І няхай гісторыкі спрачаюцца, наколькі дакладная і добра напісана наша гістарыяграфія, але галоўнае — прыйшло разуменне, што на нашу гісторыю трэба глядзець сваімі ж вачыма, з Мінска.

А мы, так атрымалася, доўгі час карысталіся гістарыяграфіяй, якая пісалася для нас, але не намі. Але яшчэ рымскі імператар сказаў: «Каб знішчыць народ, не абавязкова забіваць старых і малых, паланіць жанчын, знішчаць армію, трэба адабраць у народа гісторыю — і народ знікне…»

Мы зрабілі патрэбныя высновы. Тут я ўпэўнены, што час працуе на нас. Зрэшты, палітыка — гэта мастацтва магчымага. I нельга грамадства з аднаго стану перанесці адразу ў іншы. Можна, вядома, паскараць нейкія працэсы, ламаць, але гэта не ў нашай ментальнасці. Успомнім прынцып нашага дзяржаўнага жыцця яшчэ пры вялікім князю Гедыміне: «Навіны не ўвадзіць, старыны не рушыць».

Наша грамадства само вызначае свой шлях і паступова ідзе наперад.

Паглядзіце на стан грамадскай думкі 20 гадоў таму і цяпер — няўжо не бачна розніцы?

І тое, што цяпер называецца «мяккай беларусізацыяй», я ўпэўнены, што гэта непазбежны і аб'ектыўны працэс: калі, напрыклад, моладзі усё больш падабаецца гаварыць па-беларуску, то гэта вынік таго, што мы маем сваю нацыянальную дзяржаву і жывём сваім розумам, усведамляем сваю адметнасць і вяртаемся да сваіх адвечных каранёў.

А што да «чыноўнікаў», як вы кажаце, то паверце майму шматгадоваму досведу дзяржаўнай службы: у большасці сваёй яны стаяць на дзяржаўных патрыятычных пазіцыях, яны прафесіяналы, якія добра робяць сваю працу. 

«НН»: Працытую тут Лукашэнку, які нядаўна згадваў нейкія папрокі ў «беларусізацыі». Ён не сказаў, адкуль яны гучаць, але гэта ясна — з боку Расіі. Вядома, што ў Расіі многія дагэтуль не ўспрымаюць Беларусь самастойнай дзяржавай. Словам, дзе тыя чырвоныя рысы, якія мы не можам пераходзіць у сваім суверэнітэце? Скажам, нават Фінляндыя, у якой разарваныя сувязі з былой метраполіяй, дагэтуль не можа дазволіць сабе ўступіць у НАТА.

Валерый Варанецкі: Вы ведаеце, можа, з боку нейкіх палітычных сіл ці плыняў у Расіі і раздаюцца пэўныя папрокі на адрас Беларусі. Але, калі быць шчырым і аб'ектыўным, то і ў самой Расіі ідуць працэсы кансалідацыі грамадства і ўмацавання яго нацыянальнай самасвядомасці, кажучы па аналогіі — «русізацыі». Але гэта натуральна. Гэта адбываецца ў тым ліку і як рэакцыя на палітычныя выклікі, якія стаяць перад гэтай краінай. І Расія таксама зацікаўлена ва ўмацаванні сваёй так бы мовіць «імуннай сістэмы». Таму, упэўнены, на дзяржаўным узроўні ў Расіі з разуменнем павінны ставіцца да аналагічных працэсаў у другіх краінах, тым больш калі гаворка ідзе пра сяброўскія і брацкія краіны. А па сутнасці пытання:

я б не сказаў, што нам акрэслены нейкія чырвоныя рысы. Проста кожная краіна мае свае нацыянальныя інтарэсы. І гэта трэба ўлічваць у сваёй замежнай палітыцы. Трэба паважліва ставіцца да сваіх суседзяў, разлічваючы на такое ж стаўленне да сябе. Таму што мы жывём ва ўзаемазалежным свеце. І калі ў замежнай палітыцы зыходзіць толькі са сваіх інтарэсаў і не ўлічваць інтарэсы іншых краін, тым больш суседніх, то гэта, як паказвае гісторыя і сучасныя падзеі, у тым ліку і ў нашых суседзяў, нічым добрым закончыцца не можа.

«НН»: Вось вы кажаце, што ў замежнай палітыцы трэба ўлічваць інтарэсы суседніх краін… Але ж мы назіраем, што моцныя дзяржавы ці саюзы не надта лічацца са слабейшымі.

Валерый Варанецкі: Згодзен. Рэальнасць такая, што кожны з нашых суседзяў мае ў Беларусі свае інтарэсы: палітычныя, эканамічныя, бяспекі і гэтак далей. Але мы таксама маем там свае інтарэсы. Скажам,

што датычыць ЕС, то ў сваёй палітыцы Усходняга партнёрства яны з самага пачатку не ўлічвалі геапалітычны кантэкст развіцця нашага регіёну. Імкненне ЕС сфармаваць яго зыходзячы са сваіх інтарэсаў і каштоўнасцяў, не ўлічваючы ў належнай меры ні інтарэсы саміх краін — удзельніц Усходняга партнёрства, ні Расіі, якая таксама аб'ектыўна мае свае стратэгічныя інтарэсы ў нашым рэгіёне, прывяло да абвастрэння крызісу ва Украіне і ва ўсходнееўрапейскім рэгіёне ў цэлым. Як вынік, паўстаў крызіс адносін паміж ЕС і Расіяй, які наносіць шкоду і Еўрапейскаму саюзу, і Расіі, і канкурэнтаздольнасці і бяспецы Еўропы ў цэлым.

І ў гэтых умовах роля нашай краіны, якая доўгі час знаходзілася пад санкцыямі ЕС, у еўрапейскай палітыцы аб'ектыўна ўзрастае. І сёння ўжо Беларусь патрэбна Еўропе як донар стабільнасці і бяспекі ў рэгіёне. Менавіта наша краіна, захаваўшы са сваімі суседзямі партнёрскія і ўзаемапаважлівыя адносіны, валодае патэнцыялам злучва паміж Захадам і Усходам Еўропы, паміж ЕС і Расіяй. І гэта асабліва важна, паколькі геапалітычнае напружанне паміж Расіяй і Захадам негатыўна адбіваецца як на стабільнасці і бяспецы нашага рэгіёна, так і на хуткасці пераўтварэнняў у нашых краінах. Бо ўсходнееўрапейскія дзяржавы і іх эканомікі аб'ектыўна зацікаўлены ў нарошчванні супрацоўніцтва не толькі ў рамках ЕС ці з ЕС, але і з Расеяй.

Я вяду да таго, што вельмі важна ў міжнародных адносінах дамагацца, каб усе краіны ці цэнтры сілы паважалі інтарэсы адзін аднаго. Для гэтага павінна эфектыўна дзейнічаць міжнароднае права. І мы таксама з гэтага зыходзім у сваёй міжнароднай дзейнасці. Сёння на ўзоры Беларусі можна сфармаваць зусім іншую мадэль адносінаў паміж геапалітычнымі цэнтрамі ў нашым регіёне:

ЕС ужо не дэманструе, што хоча ўцягнуць краіны Усходняга партнёрства ў сваю палітычную арбіту, а Расія таксама, апёкшыся на Украіне, здаецца, гатова ставіцца з большай увагай да інтарэсаў сваіх суседзей і працэсаў, якія праходзяць там. Гэта дае надзею, што наш регіён не будзе тэрыторыяй, за якую вядуцца спрэчкі, хто будзе мець тут большы ўплыў. Нікому не патрэбны канфлікты — ЕС мусіць абапірацца на рэсурсы Расіі, а Расія — на магчымасці ЕС.

Паміж імі, як здаецца, не павінна быць падставаў для канфрантацыі. Наадварот, партнёрства і шчыльнае супрацоўніцтва будзе садзейнічаць кансалідацыі Вялікай Еўропы, росту яе канкурэнтаздольнасці, бяспецы і эканамічнаму дабрабыту яе народаў.

«НН»: То якой і дзе вы бачыце Беларусь праз 30, 50 гадоў? 

Валерый Варанецкі: Гэта вельмі складанае пытанне. А якім праз гэты час будзе ЕС, а якой будзе Расія? Трэба спадзявацца, што свет не будзе ісці шляхам фрагментацыі, а, наадварот, будуць узмацняцца інтэграцыйныя аб'яднанні.

Хочацца верыць, што супярэчнасці паміж Расіяй і ЕС вырашацца, і мы будзем разам усёй еўрапейскай сям'ёй будаваць наш супольны дом — канкурэнтаздольную, бяспечную і стабільную Вялікую Еўропу, заснаваную на еўрапейскіх традыцыях і хрысціянскіх каштоўнасцях.

На тым найлепшым, што ляжыць у аснове нашай еўрапейскай цывілізацыі, што беражліва захоўваецца і культывуецца ў нашым народзе. Упэўнены, што наша родная Беларусь будзе развівацца як незалежная і вольная краіна, кажучы словамі Янкі Купалы, «займаючы свой пачэсны пасад між народамі». Давайце верыць у лепшае!

* * *

Валерый Варанецкі нарадзіўся 14 кастрычніка 1963 года ў Мінску. Скончыў Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт і аспірантуру пры ім. Кандыдат эканамічных навук. Міжнародныя эканамічныя адносіны вывучаў у Дыпламатычнай акадэміі Міністэрства замежных спраў Расійскай Федэрацыі.

Працаваў дарадцам па пытаннях замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзідэнта, у дыппрадстаўніцтвах Беларусі ў Вене і Брусэлі, начальнікам упраўлення замежнай палітыкі Адміністрацыі прэзідэнта, намеснікам міністра замежных спраў.

Жанаты, мае сына і дачку.

Чытайце таксама: Былы міністр адукацыі Пятро Брыгадзін: Стваральнікам БНР трэба сказаць дзякуй

Арцём Гарбацэвіч, фота Сяргея Гудзіліна

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй
ананімна і канфідэнцыйна?

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера