Як працуе двухмоўе ў Канадзе: параўнайце з Беларуссю
Мы ўжо высвятлялі, што Беларусі варта ўзяць з моўнай палітыкі Ірландыі, а цяпер прапануем зірнуць на досвед Канады.
Фота win-tour.com.
Створана на падставе артыкула Дзяніса Тушынскага ««І» ці «або»? Суіснаванне дзяржаўных моў паводле айчыннага і замежнага заканадаўстваў».
Білінгвізм тут мае пад сабой добрую прававую базу, у большасці сфер жыцця моўныя адносіны ўрэгуляваныя. Беларусі можна было б пазычыць з канадскага моўнага заканадаўства, напрыклад, двухмоўную практыку ў выданні актаў, распаўсюдзе інфармацыі аб правах спажыўцоў, вядзенні справаводства, арганізацыі парламенцкіх дэбатаў. А таксама замацаваць права любога грамадзяніна абіраць, на якой дзяржаўнай мове будзе ісці судовы працэс.
Як і ў Ірландыі, у Канадзе існуе спецыяльны інстытут, які кантралюе выкананне заканадаўства аб мовах. Гэта адназначна варта пераймання, бо адсутнасць падобнага інстытута ў Беларусі робіць абарону моўных правоў складанай і малаэфектыўнай.
Пра мовы ў Канстытуцыі
Паводле Канстытуцыі Канады, у краіне дзве афіцыйныя мовы: англійская і французская. На дзвюх тэрыторыях Канады афіцыйнымі, паводле іх уласнага заканадаўства, прызнаныя і іншыя мовы.
У 2011 годзе англійскую мову лічылі роднай амаль 60% жыхароў краіны, французскую — каля 20%. Толькі ў Квебеку французская мова з’яўляецца роднай для абсалютнай большасці — амаль 80%. Яшчэ ў адной правінцыі, Нью-Брансуіку, доля франкамоўных складае каля 30%. Ва ўсіх іншых правінцыях і на тэрыторыях у сярэднім толькі для 3% жыхароў французская мова родная.
Толькі па-французску размаўляе 13% насельніцтва, абедзве мовы ведае 18%.
Асаблівасць Канстытуцыі Канады ў тым, што ў яе ўключана Хартыя правоў і свабод, уведзеная ў сілу Канстытуцыйным актам 1982 года. Гэтыя правы і свабоды не могуць быць парушаны ні на якім узроўні. Паводле Хартыі, англійская і французская мовы маюць аднолькавыя правы ў якасці афіцыйных моў, парламенцкія дэбаты могуць праводзіцца на любой з гэтых моў, законы маюць выдавацца на абедзвюх мовах, кожны грамадзянін мае права на разгляд справы ў судзе на любой дзяржаўнай мове.
Фота zastavki.com.
Чаму правінцыя Квебек стаіць асобна
У правінцыі Квебек у 1977 годзе барацьба паміж англійскай і французскай мовамі скончылася на карысць апошняй і ў выніку была прынятая Хартыя французскай мовы. Выкарыстанне французскай стала абавязковым не толькі ў дзейнасці дзяржаўных органаў, судах, але і ў працоўных зносінах на буйных і сярэдніх прадпрыемствах, у камерцыі, адукацыі, рэкламе, на ўказальніках.
У шэрагу рэгіёнаў федэральныя ўстановы абавязаны даць магчымасць чалавеку працаваць з любой мовай. Напрыклад, шырокараспаўсюджаныя сістэмы апрацоўкі і перадачы інфармацыі павінны падтрымліваць абедзве мовы. Калі закон патрабуе ад федэральнай установы змясціць паведамленне для грамадскасці, яно мусіць з’явіцца як у англамоўных, так і ў франкамоўных выданнях.
Двухмоўе ў праватворчасці і судаводстве
Што замацавана ў Законе «Аб афіцыйных мовах» 1988 года, дзеянне якога распаўсюджваецца на федэральныя ўстановы:
- Усе акты Парламента павінны прымацца і публікавацца на дзвюх мовах.
- Запісы пасяджэнняў парламента, усе дакументы, якія перадаюцца ў парламент урадам, таксама мусяць быць двухмоўнымі.
- На пасяджэннях парламента павінен быць арганізаваны сінхронны пераклад.
- Справаздачы аб пасяджэннях мусяць друкавацца на той мове, на якой яны праходзілі, але пасля перакладацца на другую афіцыйную мову.
- Павінна быць зроблена ўсё для таго, каб міжнародныя дамовы зацвярджаліся на дзвюх мовах.
- Асобныя тыпы дамоў паміж Канадай і яе правінцыямі павінны заключацца на дзвюх мовах.
- Рашэнні федэральных судоў, якія маюць вялікую грамадскую значнасць або калі пасяджэнні хаця б часткова вяліся на дзвюх мовах, мусяць фіксавацца таксама на дзвюх мовах. На пасяджэннях павінен быць арганізаваны сінхронны пераклад.
Двухмоўе ў гаспадарчай дзейнасці і абароне правоў спажыўцоў
Паводле заканадаўства, кожная федэральная ўстанова абавязана стварыць усе ўмовы, каб любы чалавек мог камунікаваць з ёй і атрымліваць паслугі на любой афіцыйнай мове:
- у сталіцы
- усюды, дзе існуе значная запатрабаванасць у гэтым
Запатрабаванасць вызначае «Нарматыўны дакумент па выкарыстанні афіцыйных моваў у зносінах і аказанні паслуг насельніцтву». Паводле яго, сёння каля траціны ўсіх аддзяленняў федэральных устаноў павінны аказваць паслугі на дзвюх мовах. Разлік праводзіцца на падставе дадзеных апошняга перапісу насельніцтва і шэрагу нарматываў. Улічваецца, напрыклад, колькасць і працэнт носьбітаў меншаснай мовы, колькасць зваротаў з просьбай аказаць паслугу на пэўнай мове і гэтак далей.
Запатрабаванасць лічыцца значнай, калі ў перапісной гарадской акрузе больш за 5000 носьбітаў меншаснай мовы, а ўстанова — адзіная ў гэтай акрузе, якая аказвае пэўныя паслугі. У Канадзе 33 такія акругі з насельніцтвам ад 119 тысяч чалавек да 5,6 мільёна. Або, напрыклад, запатрабаванасць лічыцца значнай для аэрапорта, вакзала ці марскога тэрміналу, калі не менш за 5% іх кліентаў за год патрабуюць аказання паслуг на пэўнай мове.
Акрамя таго, кожная федэральная ўстанова павінна даць магчымасць любому чалавеку кантактаваць з ёй і карыстацца паслугамі на кожнай з афіцыйных моў у вызначаных генерал-губернатарам Канады выпадках. Гэтыя акрэсленыя выпадкі найперш тычацца ўстаноў, звязаных са здароўем і бяспекай, з агульнанацыянальным ці міжнародным характарам дзейнасці.
Як кантралюецца выкананне моўнага заканадаўства
Пазіцыя Урада Канады — падтрымка развіцця як англамоўных, так і франкамоўных меншасцяў і спрыянне паўнавартаснаму выкарыстанню і прызнанню гэтых моў у грамадстве. Адпаведна, гэтаму павінна спрыяць кожная дзяржаўная ўстанова.
За выкананнем моўнага заканадаўства сочыць Камісар па пытаннях афіцыйных моў. У яго кампетэнцыі кантроль за выкананнем закона аб афіцыйных мовах 1969 года, вядзенне следства па скаргах грамадзян і кантраляванне працы дзяржаўных органаў.
