Фінскае і беларускае двухмоўі: у чым адрозненні
Піша Якуб Лапатка.
Калі заходзіць гаворка аб мовах на Беларусі, дык кожны спасылаецца на закон «Аб мовах».
«ЗАКОН Республики Беларусь от 26.01.1990-XI (ред. от 22.12.2005) «О ЯЗЫКАХ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ» забяспечвае выкарыстанне як беларускай, так і рускай моваў.
З раздзела «Агульныя палажэнні»: статья 1. Цели законодательства о языках в Республике Беларусь
Законодательство Республике Беларусь о языках преследует цель воспитания уважительного отношения к национальному достоинству человека,его культуре и языку.
Гучыць аптымістычна і ўсяляе спадзяванні. На самай жа справе трэці артыкул вынішчае ўвесь закон пад корань. Дакладней, не ўвесь трэці раздзел, а ўсяго толькі адно слоўца з трох літараў — «или». Ніжэй я даю артыкулы закона на мове арыгінала.
Статья 3. Право граждан пользоваться их национальным языком
Гражданам Республики Беларусь гарантируется право пользоваться их национальным языком. Им гарантируется также право обращаться в государственные органы, органы местного управления и самоуправления, на предприятия, в учреждения, организации и общественные объединения на белорусском, русском или другом приемлемом для сторон языке.
Решение по существу обращения оформляется на белорусском или русском языке.
Цалкам зразумела, што гэтае маленькае слоўца перакрэслівае ўсе цацанкі-абяцанкі першых — ды і ўсіх наступных—раздзелаў. Ты напісаў па-беларуску, а табе адказваюць на «или».
Некаторыя людзі любяць прыводзіць прыклад двухмоўнай Фінляндыі. Што ж, прыклад цікавы.
Насельніцтва Фінляндыі складае 5,5 мільёна чалавек. Зь іх недзе 94%, або больш за 5 млн чалавек, этнічныя фіны і роднай мовай яны лічаць фінскую мову. Крыху больш за 6%, або недзе каля 340 тысяч чалавек, складаюць этнічныя шведы, роднай мовай якіх з'яўляецца шведская. Аднак, нягледзячы на такі вялікі дысбаланс па колькасці, у краіне прынятыя дзве раўнапраўныя дзяржаўныя мовы: фінская і шведская.
Такім чынам, 84% беларусаў і 6,5% шведаў маюць роўныя правы перад законам. Аднак беларуская практыка і фінская практыка кардынальна розняцца.
Па фінскім законе аб мовах усе бланкі ў дзяржаўных установах, установах сацыяльнага абслугоўвання, аховы здароўя і гэтак далей складаюцца абавязкова на фінскай і шведскай мовах. Шыльды на ўстановах таксама пішуцца на дзвюх мовах. На дзвюх мовах робяцца надпісы ў метро, чыгуначных станцыях, трамвайных і аўтобусных прыпынках. Фірмы абавязаны рабіць надпісы на сваіх таварах на дзвюх дзяржаўных мовах.
Мову надпісаў і запаўнення гэтых бланкаў вызначае не чыноўнік. Кліент сам, не пытаючыся ні ў каго дазволу, запаўняе патрэбны бланк на сваёй мове — фінскай або шведскай. Больш за тое, чыноўнік абавязаны запытацца ў кліента, на якой мове той хоча атрымаць дакумент. Такая ж практыка прынятая і ў банках, у тым ліку прыватных.
Такім чынам, права меншасці карыстацца сваёй роднай мовай абаронена законам.
Гэтым жа законам вызначаны і парадак аб'яў ды інфармацыйных надпісаў. Там, дзе жыве большасць фінскамоўнага насельніцтва, надпісы на шыльдах і дарожных указальніках робяцца спачатку на фінскай мове, а пад імі ідзе надпіс па-шведску. Там жа, дзе жыве болей шведаў, робіцца наадварот. У месцах кампактнага пражывання аднамоўнага насельніцтва надпісы робяцца на адной мове.
Кожны фінскі журналіст аднолькава добра валодае абедзвюма дзяржаўнымі мовамі.
І тут час выгукнуць радаснае: «Вось бачыце, гэта і ёсць двухмоўе! Хто как хаціт так і гаварыт!» Правільна, шаноўныя таварышы, правільна! Кто как хаціт так і гаварыт, але толькі дома або на вуліцы. Дзяржаўныя ж чыноўнікі ў абавязковым парадку здаюць экзамен на валоданне дзвюма дзяржаўнымі мовамі. Прычым выключэнне не робіцца ні для дэпутатаў парламента, ні для прэзідэнта.
Нават невялічкі народ фінскіх саамаў, колькасцю 6 тысяч чалавек, мае сваю афіцыйную мову ў трох камунах (раёнах па нашых мерках). Існуе літаратура, газеты, школы.
А галоўнае — гэта тое, што закон абараняе права грамадзяніна карыстацца сваёй мовай і не падлягае трактоўцы на свой лад і разуменне чыноўнікамі, незалежна ад іхняга рангу і пасады. Нават прэзідэнт, звяртаючыся да народа Фінляндыі, прамаўляе па-фінску і па-шведску. А потым ужо хто как хаціт так і гаварыт…
Тое, што беларусы часта ўзгадваюць Фінляндыю ў якасці прыкладу для Беларусі — проста выдатна. Толькі трэба, каб пераймалі сутнасць, а не назву.
