Еўракамунізм пасля Чарнобыля: нямецкае радыё пра Пінск
Штэфан Мэй на «Deutschlandfunk» піша пра Пінск. Ягоны артыкул, які называецца «Сціплы спакой», зроблены неардынарна і спрэчна, аналізуе гісторык Антон Лявіцкі.
Фота: Віктар Драчоў, ТАСС.
З аднаго боку, нямецкі назіральнік непазбежна адлюстроўвае тыя стэрэатыпы, з якімі Беларусь асацыюецца на Захадзе. З другога боку, намагаецца ўраўнаважыць іх сваімі непасрэднымі назіраннямі. З вынікам не заўсёды можна пагадзіцца: часта невялікая нататка да болю напамінае беларускае БТ у ягоную найлепшую пару.
Імкнучыся разбурыць пануючыя стэрэатыпы пра змрочную, звернутую ў мінуўшчыну дыктатуру, Мэй не шкадуе станоўчых ацэнак. Можа, таму крыху недарэчы выглядае вялікая ўвага да Чарнобыля: ён рэкамендуе не набываць харчаванне, якім сяляне гандлююць на ўваходзе ў мясцовы рынак. І ўсё ж у Пінску, адзначае журналіст, слядоў Чарнобыля зусім няма — ёсць нават пляж для купання.
Яшчэ адзін момант, які выпадае з агульнага пазітыўнага паслання, звязаны з выбарамі. Мэй не стаў ігнараваць дыктатуру зусім, ён узгадвае, што выбары ўспрымаюцца беларусамі як фарс, таму, згодна з савецкай традыцыяй, выбарцаў прывабліваюць на ўчасткі відовішчам і гастраноміяй. Так, у Пінску выбарчая камісія месціцца ў музычнай школе — і навучэнцы абавязкова дэманструюць сваё майстэрства ў дні галасавання.
У астатнім жа Беларусь — сціплая, але вартая ўвагі краіна. У нейкай ступені — краіна кантрастаў. З аднаго боку, «калі б камунізм некалі выжыў і мадэрнізаваўся б, ён выглядаў бы сёння бадай так, як Беларусь». Беларусы не адвярнуліся ад камунізму, назірае немец: тут захаваліся помнікі Леніну і КДБ. Разам з тым Беларусь зняпраўджвае адмоўныя клішэ пра колішні сацблок: тут няма пагнутых ліхтарных слупоў, у крамах можна набыць усё, цягнікі ходзяць своечасова і ў дарогах няма выбоінаў.
Увогуле, «Мінск, сталіцу Беларусі, няможна параўнаць ні з якім іншым вялікім горадам колішняга Усходняга блока. Нашмат больш ён нагадвае скандынаўскія гарады». Акрамя таго, усё чыста і дагледжана. «Беларусаў наогул называюць прусамі Усходу (die Preussen des Ostens)», — крыху агаломшвае аўтар.
З гэтым пагаджаецца ягоная знаёмая, полька Эльжбета Цесельска. Яна таксама, едучы ў Пінск, чакала ўбачыць адсталую краіну з няветлівымі людзьмі і без доступу ў інтэрнэт. Рэчаіснасць цалкам зняпраўдзіла гэтыя чаканні: многія рэчы і з’явы аказалася для яе вельмі знаёмымі з жыцця на бацькаўшчыне.
Так Мэй падыходзіць да сваіх заключных разважнняў. «Ані еўрапейцы, ані расейцы», атэстуе ён беларусаў і расказвае пра хвалю цікавасці да беларускай мовы і культуры пасля 2014 года. «Ва ўжытку існуе нават заклік: вучэце беларускую, інакш вас прыйдуць вызваляць расейскія танкі». Нягледзячы на свае асаблівасці, — напрыклад, праваслаўе, — Пінск «ні ў якім разе не экзатычная асаблівасць, дзякуючы свайму ўтульнаму спакою ён цалкам варты наведвання».
Акрамя гэтага, у нататцы шмат цытуецца Рышард Капусцінскі. Праз ягоную кнігу «Імперыя» Мэй паказвае польскую мінуўшчыну горада, акалічнасці вераснёўскіх падзей 1939 года (у Пінску была разбураная катэдра) і, такім чынам, робіць невялікі экскурс у гісторыю Беларусі.
Невялікая нататка выклікае цікавасць менавіта дзякуючы гэтай спробе свядома ўнікнуць экзатызацыі, з якой часта на Беларусь пазіраюць замежнікі. Тым не менш ён паказвае выдаткі такога падыходу. Назіранні Мэя часта пераўтвараюцца ў саладжавую пастараль, у стылі БТ і журналістыкі раёнак. Не толькі вялізныя праблемы беларускай правінцыі, але і магчымыя дасягненні (бізнэс, актыўнасць мясцовых супольнсцяў) застаюцца за кадрам.
Магчыма, гэта не выпадковасць. Апошнім часам Беларусь стала адносна рэгулярнай тэмай уплывовых заходніх медыя («Макей у Financial Times»). Тады зрэдку арыгінальная ліслівасць (Беларусь — самая вялікая краіна Еўропы без выйсця да мора, а па-нямецку гэта гучыць коратка і дакладна: das grösste Binnenland Europas, — Мэй не забываецца ўпамянуць гэты факт) і выразна прапагандысцкія штампы (90-я як «імпэтная ліберальна-эканамічная інтэрмедыя») выяўляюць сваю выразную логіку.
