Па той бок Караткевіча: «1813»
Піша Антон Лявіцкі.
Садоўскі, У. 1813: навэла, апавяданні — Мінск : А.Янушкевіч, 2017. — 120 с.: іл. — (Літаратурная серыя «Шляхецкая чытанка»). ISBN 978-985-7165-12-4.
Кніга Уладзіміра Садоўскага «1813» (аднайменная навела і нізка апавяданняў) стала падзеяй.
Яна выйшла летась дзякуючы талацэ, увайшла у кароткія спісы асноўных беларускіх літаратурных прэмій і — самы важны паказчык! — застаецца ў спісе найлепшых па продажах на kniharnia.by.
Гэта гістарычны твор, з моцным фэнтэзійным складальнікам. Змагаром з жывымі мерцвякамі выступае не абы-хто, а Міхал Клеафас Агінскі.
Такі сюжэт нават выклікаў невялікую палеміку на старонках газеты «Культуры». Беларускі канон усё яшчэ зацята бароняць ад маскульту, у якім бачаць маргіналізацыю і дэсакралізацыю.
Сам Садоўскі піша для беларускіх медыя, пераважна пра міжваенную Беларусь. Хоць тэмы розныя, але гістарычная тэхніка відаць. Напрыклад, у навеле няма словаў Беларусь, беларускі. Пратаганісты адчуваюць і кажуць пра сваю прыналежнасць да Краю і Літвы, — як гэта і рабіла шляхта ХІХ стагоддзя.
Магчыма, кніга адлюстроўвае новую тэндэнцыю ў беларускай гістарычнай прозе. Дагэтуль яе асноўным кірункам быў гістарычны рамантызм, эфектыўна заснаваны Караткевічам. У 1990-я гады беларускія гістарычныя раманы сталі больш публіцыстычныя, у іх узмацнілася дачыненне да сучаснасці. Садоўскі знаходзіць магчымасці ў старой постмадэрновай традыцыі, якая творча спалучае нацыянальны канон і драматургію поп-культуры.
Усё пачынаецца ў пастаральным «забраным Краі», дзе арыстакраты за вячэрай успамінаюць паўстанні і пагардліва рэагуюць нават на ўзгадку імперыі. У фінале замак Агінскіх трапляе ў аблогу французаў-зомбі.
Як на маю думку, аўтар недаацэньвае свайго чытача. Кнігу можна і варта было рабіць складанейшай, шматслойнай.
Сюжэт «1813» зводзіцца да пачатковай расстаноўкі пратаганістаў (Агінскі vs зомбі) і далей развіваецца да стандартнага ў сваім жанры фіналу. Такія ж прасценькія сюжэты змагання і вайны можна адшукаць у некаторых апавяданнях (асабліва выразна — у «Забі гэта!»).
Між тым у рэпертуары сучаснай поп-культуры ёсць прыклады таго, як агульнавядомыя «чатыры гісторыі» можна рашыць наноў. У манаграфіях па постмадэрнізме, напрыклад, упамінаецца «Шрэк» — узорны прыклад постмадэрновай эстэтыкі. Тую ж логіку можна знайсці ў фільме «Я, легенда», дзе пачатковая расстаноўка сілаў вельмі блізкая да сюжэту Садоўскага. Але галівудскі фільм у канцы аказваецца перафразам Эдварда Саіда.
Памкненне пайсці далей за Караткевіча ў беларускай гістарычнай прозе, безумоўна, вартае ўжо само праз сябе. Яно хавае ў сабе шмат магчымасцяў.
