Andrej Dyńko. Chto nie źmianiŭsia ci što nie źmianiłasia

Chto nie źmianiŭsia ci što nie źmianiłasia

Mienskaja intelihiencyja i aktyvisty Tavarystva Biełaruskaj Movy adznačyli 10-ja ŭhodki pryniaćcia Zakonu ab movach uračystym schodam u padpolli Čyrvonaha kaścioła

Pačałosia ŭsio z himnu «Mahutny Boža» i vieršu «Dzie moj kraj?». Paśla «naša Zajac, byłaja vučanica 9 kłasu», jak pradstaviŭ jaje Aleh Trusaŭ, pračytała svaju słynnuju «Malitvu za biełaruskuju movu». Paśla na scenu vyjšaŭ Nił Hilevič – Michaił Čyhir pačciva papraviŭ jamu mikrafon – i začytaŭ svoj 10-hadovaj daŭniny vystup u Viarchoŭnym Saviecie («Viarchoŭnaj Radzie», — nazyvaŭ jon). Paśla mieŭ słova «paet i dyplamat» Hienadź Buraŭkin. Stomleny Eduard Akulin zaśpiavaŭ pieśni pra Bahdanoviča. Leanid Łyč mieŭ čytać dakład, ale nia staŭ – bo pieršaja častka dakładu ŭžo nadrukavanaja ŭ «Našym słovie», a druhuju nadrukujuć u nastupnym miesiacy (pry takim padychodzie matarjałaŭ hetaj hazecie, što vychodzić dziakujučy achviarnaści pradprymalnika Sudnika, nikoli nie zabraknie). Zamiest dakładu jon trochi paŭspaminaŭ-parazvažaŭ.

U zali słuchali kiraŭnik cieniavaha ŭradu Hryb i dysydent Ščukin, probašč Zavalniuk i pravaabaronca Hiunter, archivist Skałaban i vydaviec Sańko, pasiarod pasiedžańnia pryjšli navat redaktary «LiMu» j «Połymia» Piśmiankoŭ i Zakońnikaŭ. Zala ŭ padziamielli mienskaha kaściołu była paŭniutkaja. Karaciej, sabrałasia ŭsia mienskaja intelihiencyja, takaja, jakaja jość.

Rabili, jak i naležyć, šmatlikija pamyłki: kazali «pa hetamu pytańnju», zhadvali «isnavańnie teksta», zaŭvažali, što jon «na 10 hod mianiemaładziej», hartali «listy z dakładam», prasili «ź-litujsia, Boža».

Pra što havaryli?

Pra toje, što «rodnaja mova – najśviaciejšy skarb», što dziaržava nie karystajecca «movaj Bahuševiča i Kupały, Kołasa i Bahdanoviča», što, cytuju Buraŭkina, «siońnia, u dzień 10-hodździa, u Maskvie vałasatymi rukami palitykaŭ zabity jašče adzin ćvik u trunu...», što «narod z-za svajoj davierlivaści i dabryni davieryŭsia zmankurtavanym pałkoŭnikam».

Narod uvohule vielmi chvalili ŭsie vystupoŭcy. Jon nie taki kiepski, jak «ličyli», jon choča viarnucca da rodnaj kultury, ale ŭłady nie dajuć. Asabliva dobrym słovam zhadvali apošni pierapis, na jakim narod pakazaŭ «porstkim intehrastam», jak vykazaŭsia Buraŭkin, svaju pazycyju. Ideja pravodziłasia takaja: narod u nas pravilny, tolki ŭviedzieny ŭ zman, intelihiencyja ŭ nas pravilnaja, zrabiła ŭsio, što mahła, tolki mała mahła, a va ŭsim vinavatyja niekankretyzavanyja «ŭłady». Karaciej, lepšyja syny narodu dumajuć, jak i sam narod: što słavianie zaŭždy chočuć, jak lepš, a vychodzić jak vychodzić, i što ŭłada – heta nia tyja, kaho ja vybraŭ na vybarach, nie kankretnyja ministar-antybiełarus Ch. i ministar-biełarusafił U., a niešta takoje ŭsieachopnaje i nieŭciełaŭlonaje, čaho nia schopiš za rukavo i nie pieraabiareš (abo nia skinieš z poŭnym suverennym narodnym pravam, kali jano nie daje siabie zakonna pieraabrać), ale možna pierakanać pamianiać pazycyju, zamaliŭšy pałymianymi pramovami j rytuałami.

Bo toje, što adbyvałasia ŭ lochach kaścioła śviatych Symona i Aleny, jak i ŭsie padobnyja mierapryjemstvy, nahadvała rytualnuju słužbu – sa svaimi śviatarami-paetami, malitvami, zamovami, pakutnikam-Bahdanovičam, ustavańniami. Pryčym i pastary, i statak pierabyvajuć u dziŭnym stanie, nabližanym da viečnaści: možna čytać pramovy 10-hadovaj daŭniny, možna vystupać ź nia mienš daŭnimi anatemami, udakładniajučy tolki hrešnikaŭ – raniej mankurtaŭ, ciapier – zmankurtavanych pałkoŭnikaŭ, i niama sensu niešta analizavać ci pryvodzić niejkija ličby.

Vystupoŭcy nia raz padkreślivali, što ničoha nie źmianiłasia za 10 hadoŭ. Choć heta nia praŭda. Bo i TBM ciapier za Trusava pierastaŭ być toj ustanovaj rytualnych pasłuh, što chacieła, ale nie mahła stać dziaržaŭnym ministerstvam movy, jakoj jon byŭ u Miensku za časoŭ Buraŭkina, i kankretnyja ludzi za movu pasiadzieli ŭžo ŭ kankretnych turmach, stvarajučy novy nacyjanalny epas i lehiendy, i stała jasna, što va ŭmovach palityčnaha cisku vyjściem moža być tolki kankretnaje palityčnaje zmahańnie i zavajova infarmacyjnaj prastory kankretnymi hazetami, časopisami i radyjostancyjami, a nijak nie abstraktnyja, pahatoŭ biazadrasnyja, pilipiki.

Źmianiłasia za 10 hadoŭ choć by toje, što narodžany ŭ ścienach Sajuzu Piśmieńnikaŭ ahitprap zusim adžyŭ svoj čas i vyklikaje ŭ madernym hramadztvie, što nia cierpić paŭtareńniaŭ, tolki alerhiju. Ahitprap, vieršy pra rodnuju movu i klatvy biez nastupstvaŭ – heta viaryhi na nahach TBM, Sajuzu Piśmieńnikaŭ, hazety «Narodnaja vola» i ŭsich, i ŭsiaho.

Maładoje pakaleńnie ŭsprymaje raźvićcio svajoj movy i kultury nie jak niejki transcendentny abaviazak, a jak nieadjemny element kompleksu palityčnych, sacyjalnych i ekanamičnych pieraŭtvareńniaŭ u krainie, bieź jakoha hetyja pieramieny nia majuć šancaŭ na pośpiech. Razumiejučy, što biaz movy – bieź pieramienaŭ — hinie nie abstraktny «narod», a kankretnyja dzieci, jakija niama čym lačyć.

Hałoŭnaj ža infarmacyjnaj padziejaj stałasia ŭstupleńnie Čyhira ŭ šerahi TBM. Dziadźka choča paŭtaryć pamyłku spačatku kamunistaŭ, paśla demakrataŭ, a paśla BNFu, źviartajučysia pa symbaličnuju lehitymacyju da tych samych paetaŭ i piśmieńnikaŭ. Biełarus usio ž taki ŭ nas Čyhir...

Andrej Dyńko