«Savieckaje hramadstva jašče nie było hatovaje da demakratyi». Paźniak raskazaŭ, čamu ŭ 1994-m nie ŭdałosia pryjści da ŭłady
U razmovie z «Radyjo Racyja» Zianon Paźniak parazvažaŭ nakont taho, u kaho ŭ 1994-m była siła.
— Biełaruski Narodny Front «Adradžeńnie» byŭ unikalnym rucham u našaj historyi 20-ha stahodździa. Ci hety palityčny fienomien, niešta padobnaje, mahčymaje ŭ ahladnaj budučyni Biełarusi? Albo heta mahło być charakterna tolki ŭ kankretnuju histaryčnuju epochu kanca Savieckaha sajuzu?
— Heta mahčyma, kali adnolkavyja ŭmovy. Nacyjanalna-vyzvolny ruch pačaŭsia jašče ŭ siaredzinie 19-ha stahodździa. Farmavańnie nacyi, baraćba ź impieryjami — tady heta było masavym. Tady ŭsia Jeŭropa ruchałasia takim čynam, valilisia impieryi. I tak było ŭ Biełarusi. Ale tady, kali Biełaruś abvieściła pra niezaležnaść, heta 1918 hod, 25-y Sakavik, praz 9 miesiacaŭ zdaryłasia rasiejskaja akupacyja.
83 hady žyli pad akupacyjaj, tamu toje, što raspačaŭ biełaruski nacyjanalna-vyzvolny ruch u 19-ym stahodździ, nie było spoŭniena da kanca. I jak tolki ŭźnikła mahčymaść heta spoŭnić, jano było spoŭniena. I tamu toj ruch, jaki arhanizavaŭsia ŭ 1980-ych hadach, jon hruntavaŭsia na ideałach 25-ha Sakavika: na simvałach, na idejach, na ideałach. I staviŭ zadaču zaviaršyć hetuju spravu — stvaryć niezaležnuju dziaržavu Respubliku Biełaruś. Tamu heta, biezumoŭna, abumoŭlena było časam i abstavinami.
Ciapier abstaviny krychu źmianilisia, ale nie našmat, tamu što kraina akupavanaja, adbyvajecca hienacyd, niščycca ŭsio nacyjanalnaje, niščycca naša niezaležnaja dziaržava. I tamu ludzi, jakija buduć zmahacca za svabodu, za niezaležnaść, za adradžeńnie Biełarusi, jany piarojmuć hetyja idei BNF. I tolki na hetych idejach možna budzie pieramahčy. Inšaja sprava, što ciapier ruchajučymi siłami buduć tyja ludzi, jakija ŭśviadomili idei, jakija majuć adukacyju, jakija ŭžo nie viaskoŭcy, a haradskija. Tamu što vioska faktyčna źniščana. Tyja biełarusy, jakija naradzilisia ŭ horadzie, jakija majuć inšy rovień intelektualny i sacyjalny, jany buduć ruchać hetuju ideju i jany pryviaduć da pieramohi, da svabody Biełarusi.
— Čamu nie ŭdałosia ŭ 1994 hodzie? Vy tady byli na piku papularnaści i ŭsio da hetaha času niekatoryja kryŭdziacca, što voś, nie napisaŭ by Paźniak pra ruskuju movu toj artykuł, dyk jon pryjšoŭ by da ŭłady i my zaraz byli b u Jeŭropie…
— Heta kryŭdziacca abyvacieli, jakija siadzieli na kanapie, papivali apielsinavy sok i hladzieli televizar. I čakali, što tut nam Paźniak zrobić, što nam Narodny Front zrobić. Voś hetyja ludzi kryŭdziacca — ich taki los — usio žyćcio kryŭdzicca, tamu što jany niazdolnyja ni na jakija dziejańni.
A ŭ toj čas, u 1994 hodzie, u 1990-ych hadach, nie było jašče siły. Niezaležnaść zdabyŭ avanhard, narodny ideałahičny avanhard — heta Biełaruski Narodny Front. Jaho padtrymlivała vielmi šmat ludziej aktyŭnych i balšynia pasiŭnych, ale heta była padtrymka. Tolki siła zastałasia jašče ŭ namienkłatury, u jaje była ŭłada. Kamunisty ŭładu nie addali.
My źniščyli ichnuju partyju, ale sama namienkłatura zachavała ŭładu. A ŭłada taja była aryjentavanaja na Maskvu. Heta byli ludzi kałanijalnaj śviadomaści. I voś Maskva atrymała mahčymaść viarnuć usio nazad. I heta ŭ ich atrymałasia, tamu što jany, pa-pieršaje, znajšli padtrymku ŭ biełaruskaj namienkłatury, jakaja była va ŭładzie, jany znajšli adpaviednaha čałavieka i jany abapiralisia na saviecki narod, na tych ludziej, jakim hałoŭnaje ŭ žyćci było, kab byŭ televizar, kab była zarpłata, kab byŭ niejki materyjalny minimum.
Saviecki čałaviek nie choča maksimumu, jon chacieŭ minimumu: kab chadziŭ na rabotu, pryjšoŭ i pajeŭ baršču, vypiŭ piva i zaŭtra iznoŭ pajšoŭ na rabotu, kvateru kab dali praz 15 hadoŭ…
Usio heta zrazumieła, hetaja psichałohija zastałasia, bo heta byli tyja ludzi. Ekanamičnaje stanovišča było ciažejšaje — adpaviedna ŭsio heta Rasieja vykarystała, byli kinutyja adpaviednyja hrošy, srodki. Faktyčna ŭ asiarodździ Łukašenki była adna ahientura — usialakija Zamiataliny. My pomnim hetuju «publiku». I praktyčna heta Maskvie ŭdałosia. Heta trahiedyja, tamu što vielmi časta impierskija złyja siły, navat mafija, navat narkamany, navat bandyty, jak prykładam, na Haici, vykarystoŭvajuć demakratyju. Hetaje hramadstva savieckaje było jašče nie hatovaje da demakratyi. Tamu vykarystali vybary, kinuli adpaviednyja hrošy, adpaviednuju prapahandu — i heta Maskvie ŭdałosia.
Ciapier adbyvajecca krach taho, što tryccać hadoŭ u Maskvie adbyłosia, ale krach kryvavy. I naša zadača zaraz vielmi važnaja — kab hety krach, jaki budzie abaviazkova, kab jon byŭ mienš kryvavy, jak va Ukrainie. Ja dumaju, što heta ŭdasca.
