Наступствы бязвізавага ўезду дайшлі да Глыбоцкага раёна
Піша Кастусь Шыталь.
Наступствы бязвізавага ўезду дайшлі і да нас. Днямі ў вёсцы Валодзькава Глыбоцкага раёна размаўляў з турыстамі з ЗША пра лёс беларускай мовы, уніяцкую царкву і «Нашу Ніву».
А сустрэча атрымалася зусім выпадкова. Проста не хацеў сядзець дома. Як звычайна ў такіх выпадках, спадарожнымі машынамі дабраўся да Глыбокага. Абы трапіць у Глыбокае — а там будзе бачна… Прыехаўшы ў горад, узгадаў пра Юлію Буку, гаспадыню вядомай агратурыстычнай сядзібы ў вёсцы Валодзькава. Тэлефаную.
— Добры дзень, спадарыня Юлія! Як Вы там маецеся?
— А во, амерыканцаў чакаем. Будзем іх нашым бацвіннем частаваць. Калі хочаш, пад’язджай.
— О, цудоўна. А я і думаў да Вас выбрацца. Скора буду.
Прыгарадным аўтобусам «Глыбокае — Лужкі» даязджаю да паварота на Валодзькава. Праходжу праз вёску, прыходжу на падворак спадарыні Юліі. Звычайная вясковая хата. І турыстаў спадарыня Юлія прымае ў хатах, скупленых ад былых гаспадароў, дзе захаваная вясковая атмасфера…
У публікацыі ў беларускай прэсе трапляе не толькі спадарыня Юлія са сваёй сядзібай, але і яе дзеці. «Наша Ніва» нядаўна пісала пра Даніка Буку, сына спадарыні Юліі, які паехаў вучыцца па праграме Каліноўскага і стаў чэмпіёнам Польшчы па муай-тай.
Гаспадыніна сучка Магда першая заўважыла маё з’яўленне і пачала брахаць. Заходжу ў хату.
— Прывітанне, Кастусь! Мы тут трохі занятыя. Схадзі ты да Насты, а потым прыйдзеш, мы цябе нечым пакормім — кажа спадарыня Юлія. Мы з гаспадыняй даўно і добра знаёмыя, яна да мяне ставіцца па-свойску.
— Якой Насты?
— Мастачка, з Наваполацка, адпачывае ў нас. Вы ж з ёй знаёмыя…
Ашалець! Вось трапіў дык трапіў! Наста — адна з самых светлых людзей, якіх я сустракаў за жыццё. Мы пазнаёміліся некалькі год таму ў мястэчку Лужкі. Дзяўчына скончыла віцебскі «худграф» і папрасілася, каб яе размеркавалі ў вёску. Тры гады адпрацавала настаўніцай малявання ў Лужэцкай мастацкай школе. Я ўсё хацеў выбрацца да яе на госці ў Лужкі — ды ніяк не атрымлівалася. А тут такая нечаканая сустрэча!
Падлога хаты, дзе спынілася Наста, засланая акварэльнымі і графічнымі малюнкамі. Дзяўчына малюе вясковыя хаты, краявіды. На электрычнай плітцы яна ставіць ваду на гарбату, мы ідзём у пакой і размаўляем пра многія рэчы.
Як добра сустрэць калі чалавека, з якім аднолькава глядзіш на свет!
Нашую размову перапыніла Алеся, дачка спадарыні Юліі. Зайшла ў хату і кажа:
— Наста! Кастусь! Хадземце! У амерыканцаў змяніліся планы, праз гадзіну будуць у нас.
На падворку спадарыні Юліі мітусня. Трэба хутка накрыць стол для чатырнаццаці чалавек. Стол накрываем пад голым небам. Я дапамагаю чым магу. Наразаю яйкі, вылоўліваю з чыгунка скабкі (рэбры), расстаўляю посуд. Спадарыня Юлія і дзяўчаты бегаюць, спехам усё рыхтуюць.
Наста раскладвае на тэрасе лазні свае малюнкі — прапанаваць іх турыстам як сувеніры.
Толькі паспелі ўсё падрыхтаваць — як на вясковую вуліцу павярнуў вялікі турыстычны аўтобус. Турысты павыходзілі з аўтобуса і сабраліся на падворку спадарыні Юліі.
Спадарыня Юлія расказала пра сваю сядзібу ды пра тое, якія стравы прыгатавала турыстам. А там былі суп з бацвіння са скабкамі, грыбы, клінковы сыр, кіслае малако, напой з зёлак, бярозавы сок, хвораст… Стаялі і невялікія пляшкі крамбамбулі… А бульбу зварыць не паспелі: было дамоўлена, што турысты пазней прыедуць. Турысты паселі за стол.
Амерыканцы не толькі ахвотна елі беларускія стравы, але і шмат распытвалі ў гаспадыні. Што за страва, з чаго зроблена? Сярод іх аказалася мо’ чацвёра вегетарыянцаў — адмовіліся ад бацвіння са скабкамі. Ну нічога, замест мяса грыбоў паелі.
Турысты пад’елі і пачалі выходзіць з-за стала. Разглядалі малюнкі Насты з вясковымі хатамі — дзесяць малюнкаў набылі сабе на памяць пра Беларусь. Некалькі турыстаў пайшлі паглядзець хаты, у якіх спадарыня Юлія прымае гасцей. Казалі, вельмі добрыя — вясковы каларыт спалучаны з сучаснымі выгодамі. Сталі завязвацца ў нас размовы. Адна з турыстак, габрэйскай знешнасці жыхарка Лос-Анжэлеса, распавяла, што ейныя карані аднекуль з-пад Слуцка. Яна спрабавала даведацца болей пра сваіх продкаў, але пакуль што не атрымалася.
Пыталася ў мяне, ці былі габрэі ў маёй мясцовасці, і які быў іх лёс падчас Другой Сусветнай.
А найбольш уразіла гутарка з амерыканскай кіраўніцай турыстычнай групы. Як яна даведалася, што я вывучаю мясцовую гісторыю, то запытала, якія тэмы вывучаю апошнім часам. Тут нам дужа дапамог малады хлопец з рускамоўнай сям’і з Нью-Ёрка, які ведае ўкраінскую і дасканала разумее беларускую. Ён нам перакладаў.
Я адказаў, што апошнім часам займаюся міжваенным перыядам — пераглядаю тагачасныя газеты, шукаю артыкулы пра Глыбокае і ваколіцы. Тады амерыканка стала мяне распытваць пра моўную і нацыянальную сітуацыю. Я адлюстраваў тую сітуацыю на прыкладзе свайго сваяка, каталіцкага святара Францішка Рамэйкі. Ён прапаведваў Божае Слова беларусам па-беларуску, і за гэта быў зненавіджаны польскімі адміністрацыйнымі і духоўнымі ўладамі.
Далей амерыканка стала пытацца ў мяне пра лёс грэка-каталіцкай царквы ў Беларусі, пра моўную сітуацыю ў наш час. Мяне здзівіла яе дасведчанасць у беларускіх справах. Кажа, што ў турыстычнай групе многія абмяркоўваюць пытанне пра тое, чаму беларусы карыстаюцца рускай, а не сваёй, мовай.
— Гараджане і багатыя жыхары раней не размаўлялі па-беларуску. Па-беларуску размаўлялі ў вёсках, і беларуская мова доўгі час лічылася другараднай, вясковай… — кажу я. — Першая газета на беларускай мове стала выходзіць толькі ў 1906 годзе…
— «Наша Ніва»? — перапытвае амерыканка.
— Так, «Наша Ніва». Яна была заснаваная ў 1906-м, а ў 1991-м была адроджаная, працягвае традыцыі таго старога выдання. Я з’яўляюся адным з аўтараў «Нашай Нівы», — кажу.
— А як Вы вырашылі размаўляць па-беларуску?
— У маёй сям’і, — кажу, — ніхто ніколі не гаварыў па-руску. — Мае бацькі, дзяды і прадзеды гаварылі па-беларуску, на мясцовым дыялекце. Пакуль хадзіў у школу і жыў з бацькамі, я размаўляў так, як размаўлялі дома. А калі паехаў у горад, то працягнуў карыстацца беларускай мовай…
Мы б гаварылі і далей… Амерыканка пыталася ў мяне пра адрозненні тарашкевіцы і наркамаўкі, і ці існуе ў наш час самаідэнтыфікацыя «тутэйшыя»… Але мусілі перапыніць размову: беларускі гід паклікала ўсіх у аўтобус. Турысты развіталіся з намі беларускімі словамі «Да пабачэння!» і «Дзякуй!»
Развітаўшыся з турыстамі, мы нарэшце расслабіліся. Селі павячэралі, пагаварылі. Я не мог заставацца даўжэй — ужо вечар, а трэба даехаць спадарожнымі машынамі ў Параф’янава. Праз паўгадзіны пагодным ліпеньскім вечарам я глядзеў на Глыбокае - на Копцеўку, капліцу святога Іллі і калону, велічныя муры і вежы Кармелітаў ды акуратную забудову Замкавай. Прыгожы горад! — падумаў я чарговы раз. Глыбокае не перастае ўражваць…
У цэнтры Глыбокага сустрэў яшчэ адну купку іншаземных турыстаў. Яны голасна абмяркоўвалі, дзе ў горадзе знайсці кавярню. Урэшце, убачылі шыльду «Бар» на двухпавярховым будынку, які пры Саветах паставілі на месцы царквы Святой Тройцы і хрысціянскіх могілак.
— Ну вот, пойдём сюда! — катэгарычна скамандвала адна з турыстак.
— Адкуль вы? — пытаюся.
— Из Москвы.
