Знайсці
23.07.2017 / 12:039РусŁacБел

Алесь Кіркевіч. Агонь нас любіць

Пачатак рамана.

Па салоне павольна ішла ўсмешлівая сцюардэса сярэдніх гадоў, трымаючы перад сабой тацу з ледзяшамі, нібы памочнік святара, які пасля цалавання крыжа раздае кавалачкі прэснага хлеба грэшнікам, якія не атрымалі прычасця. У такіх выпадках Несцяровіч заўжды браў большы кавалачак, ці тое праз свае цяжкія грахі, ці тое з педантычнасці — каб менш заставалася выкідаць птушкам пасля парафіяльных аб’яваў і заканчэння службы. З ледзяшамі ўсё прасцей — яны аднолькавыя. Лёша ўзяў цукерку ў серабрыстай абгортцы ды злёгку крануўся пляча дзяўчыны з залатымі валасамі, якая сядзела побач ды ўзіралася ў ілюмінатар.

— Насця, будзеш?

— Угу.

Пасля невялічкай паўзы дзяўчо кіўнула галавой ды ўзяла адразу некалькі цукерак, чым на імгненне збіла ўсмешку з твару сцюардэсы. Зрэшты, якая ёй розніца? Гэта ж не з яе кішэні цукеркі, а мы не ў дзіцячым садку, каб жанчына з сувора закручанай гулькай на галаве клапацілася пра нашы малочныя зубы. Ды і ці ведаеце вы, пані сцюардэса, што Наста так робіць заўжды? Нават Лёша Несцяровіч, які ведае яе не больш за тыдзень, ужо ў курсе.

Там, у старадаўнім горадзе з нямымі шэрымі сценамі і гатычнымі вежачкамі над касцёламі, адкуль яны ляцелі, Наста так і рабіла: заграбала цукеркі цэлай жменяй на рэсэпшэне гатэля, пырскалася парфумай у элітных крамах, якую не збіралася набываць — так, паспрабаваць. Не, яна не халяўшчыца і заробак для Беларусі мае зусім не благі, проста яна так любіць — усё паспрабаваць.

— Лёша, напішы мне фільмы, пра якія ты казаў, бо мы ўжо сядаем…

— Так, давай паперу, — Несцяровіч уздыхнуў і сціснуў сківіцы.

Ён ведаў, што ў аэрапорце яе чакае жаніх з шыкоўным букетам кветак, які цэлы тыдзень хваляваўся, пісаў, часам званіў па скайпе і… піў. Чаму піў? Бо па-­іншаму не ўмее здымаць стрэсы. Хаця які тут стрэс? Нявеста паляцела ў Еўропу, тожа мне… Калі Несцяровіч даведаўся, хто менавіта мае неўзабаве стаць суджаным «агнявой Насты», яшчэ там, у цудоўным горадзе, то абапёрся на сцяну гатэльнага нумара, каб не ўпасці: «Гэты? Гэтая маўклівая мізантрапічная істота? Чаму?..» Адказу не было. Наста адно паціснула плячыма, зрабіла вінаватыя вочкі ды шчыльней захуталася ў коўдру. Яна так любіць: паспрабаваць.

Зараз трэба было хаця б на хвіліну абстрагавацца і накрэмзаць пару прозвішчаў рэжысёраў ды назваў стужак у нататнічку з пазалочанымі лістамі на зрэзе. Што там? Курасава, канечне ж, Берталучы, Таранціна, гэты… як яго, во, «Ангельскі пацыент». Рэжысёра Несцяровіч не памятаў, бо не быў вялікім аматарам кіно. Гэтым часам Наста засяроджана нешта перабірала паміж падбароддзем і грудзьмі, нібы ружанец. Урэшце, працягнула яму свой кулачок.

— Дай руку.

Несцяровіч працягнуў далонь, адчуўшы цяпло ейнай бялявай скуры, і нейкі невагомы металічны прадмет, памерам з манетку, лёг паміж вялікім і ўказальным пальцам. Гэта быў срэбны медальён у форме далоні з абыякавым вокам пасярэдзіне — «Хамса». Такі сімвал даволі распаўсюджаны ў семіцкім рэгіёне, пра гэта ён ведаў яшчэ з лекцыяў «Старадаўняга Усходу» ды курсу археалогіі.

У аэрапорце ўсё прайшло па загадзя вызначаным сцэнары. Ён ішоў першым, яна — апошняй. На выхадзе Несцяровіч нават павітаўся з даўгалыгім жаніхом з ужо выпіраючым з­-пад скуранкі піўным жыватом, які, падавалася, не ведаў, куды падзець букет жоўтых ружаў, пад колер яе валасоў, хваляваўся. Яны некалі перасякаліся ў такіх жа навучальных паездках, як гэтая, не ўяўляючы, што жыццё яшчэ звядзе, але ўжо зусім не па прафесійнай лініі. Пакінуўшы расхваляванага жаніха чакаць сваё шчасце, Несцяровіч моўчкі скіраваўся да аўтаматычных дзвярэй, за якімі чакала маршрутка да Мінска і бясконцая беларуская зіма.

* * *

«Частуйцеся, хлопцы», — Альшэўскі працягнуў пластыкавы кантэйнерчык з акуратна раскладзенымі лустамі парэзанага сала, пад якімі хаваўся чорны хлеб. Несцяровіч таксама ўзяў кавалачак. На свежым паветры ежа заўжды заходзіла добра, асабліва калі гэта сала, асабліва — калі ад Альшэўскага.

Пратэст у Курапатах трываў ужо некалькі дзён, а сёння з’явілася яшчэ і вялізная жалезная бочка, у якой абаронцы нацыянальнага некропаля расклалі вогнішча, прарубіўшы металічны панцыр пачвары сякерай у некалькіх месцах — каб паветра лепей кружляла. Над курапацкім хваёвым лесам, бетоннымі скрынямі спальнага квартала з рэдкімі агеньчыкамі, пяціметровым металапрофільным плотам будоўлі, якая і сталася прычынай пратэстаў, лагерам абаронцаў, якія круціліся вакол бочкі, нібы матылькі вакол лямпачкі, узышлі халодныя зімовыя зоркі, бачыць якія не перашкодзілі нават агні МКАДа, які пралягаў тут жа, праз некалькі метраў. Зрэшты, некалькі ліхтароў з трасы, якія кідалі сваё святло і на лагер, чамусьці сёння не працавалі.

Бруд, раз’езджаны будаўнічай тэхнікай, перамяшаны гумовымі ботамі рабочых, берцамі пратэстоўцаў, белымі ды жоўтымі польскімі няўцепленымі красоўкамі журналістачак ды чорнымі вастраносымі чаравікамі «Марка», якія нават узімку насілі «таптуны» з маленькімі відэакамерамі, застыг, захаваўшы тысячы арнаментаў падэшваў ды аўтамабільных шынаў. Некалькі прамерзлых турыстычных намётаў ды шыхт з пластыкавых касак, ці то адабраных у рабочых падчас сутычак, ці то прынесеных спагадлівымі мінчукамі, былі злёгку прыцярушаныя срэбнымі крышталікамі снегу.

Несцяровіч запаліў цыгарэту ды адышоў ад «бочкі гонару», якая вельмі хутка сталася гарачым пульсуючым сэрцам пратэсту — хай бліжэй падыдуць іншыя, пагрэюцца. Тым больш, цяпер вакол бочкі ўжо пачалі з’яўляцца паддоны, нагам не так халадно. «Малпа кшталту цябе некалі ператварылася ў чалавека», — іранічна заўважыў Руткоўскі, партыйны лідар, які зазвычай вазіў актывістаў у Курапаты і назад у Менск, на адрас Несцяровіча, які прывалок аднекуль з глыбіняў мікрараёна першы паддон.

Здалёк, з боку транспартнага прыпынку і дзіцячай пляцоўкі, набліжалася дзявочая постаць з распушчанымі светлымі валасамі. Яна. Мабыць, на журналісцкае заданне, ноч вартаваць. Толькі гэтага не хапала… Пасля той вандроўкі ў старадаўні горад з нямымі сценамі і гатычнымі вежачкамі, яны некалькі разоў бачыліся ў кавярнях, што ўжо само па сабе было досыць нязвыклай з’явай. Падарожны раман, здавалася, перарос у нешта іншае. У што? Ніхто не адважваўся сказаць.

— Прывет.

— Вітаю. Ты на ноч?

— Так. Муж не хацеў адпускаць. Накачаў мяне троху…

— Чым накачаў?

— Ну а чым ён мяне можа накачаць? — Насця расплылася ва ўсмешцы. — Алкаголем. Мабыць, думаў, што вып’ю, захачу спаць і нікуды не паеду… Павер, нічым іншым накачаць мяне ён не зможа.

— Угу…

З боку лагера, ад якога Несцяровіч паспеў адысці на пару дзясяткаў метраў, аддзялілася невысокая фігура Андрэя Фешчанкі, 19­-гадовага хлапца ў цёплай рабочай робе, які быў гатовы стаяць тут «да перамогі».

— Можа… Гарбаткі? — хлопец прыабняў за плячо Несцяровіча і няўпэўнена паглядзеў на Насту.

— Я піў толькі што, дзяўчыне прапануй.

— Вам…

— Я Насця. Так, можна гарбаты. Чорнай і без цукру.

— Зараз будзе, — нефармальны заўгас лагера ўмомант скіраваўся ў бок тэрмасаў, дэманструючы такт і гасціннасць — сваю асабіста ды ўсёй супольнасці абаронцаў, якая нечакана нарадзілася на здзіўленне палітыкаў, журналістаў ды экспертаў літаральна за пару дзён.

Нейкі час яны стаялі на месцы, гледзячы то ў розныя бакі, то адно на аднаго. Урэшце Наста дастала смартфон, каб адказаць на паведамленне ўсюдыіснага мужа, маўляў, «усё нармальна, даехала, не хвалюйся», альбо «ідзі спаць, моцна кахаю», альбо «не пі шмат, прыеду на таксі ранкам». Святло ад экрана выцягнула з цемры яе антычны скульптурны тварык з нібы застыглай лёгкай усмешкай.

— Хадзем да агню, сагрэешся, — Несцяровіч скінуў недапалак у бок брамы будоўлі, з­за якой чуліся гукі генератара — тамтэйшы вартаўнік таксама грэўся.

* * *

Як за пушчай, за лесам,
за балотам з асакой,
У нядобрым месцы,
па­над вірам, над ракой…

Ля «бочкі гонару» трываў імправізаваны канцэрт для дзесяці чалавек. Уначы народу заўжды меней, чым удзень. Журналісты раз’ехаліся, аматары сэлфі выстаўлялі фота ды пісалі пасты ва ўтульных ложках, кніжнікі ды фарысеі спалі спакойным сном. Асмялелы Андруша Фешчанка гэтым часам прапаноўваў адзінай даме ля вогнішча чарговую гарбату. Набліжалася трэцяя гадзіна ночы.

— Дзякуй, я ўжо, мабыць, хутка паеду, — адмоўна захітала галавой Наста.

— Ты ж казала, што на ўсю ноч, — вырашыў удакладніць Несцяровіч.

— Так, але тут… нічога не робіцца. Лепш заўтра прыеду на дзень, а пакуль — высплюся. Паехалі.

— Не, я… хіба застануся. Едзь, — не адрываючы вачэй ад пякельнай прыгажосці дагараючых палянякаў, рэзюмаваў Лёша.

Дзверы адчыні, каханая мая,
Сэрца глыбіні, каханая мая,
Запалі агні…

— …Так, народ, маю яшчэ два месцы ў машыне, — не вельмі голасна, каб не пакрыўдзіць заслужанага барда, які прыехаў ці то з Оршы, ці то з Гомеля, па-змоўніцку прапанаваў Руткоўскі, — Насця, Лёша, едзеце?

— Бяры Насту і… Юнгера, ён не спаў даўно.

Не хадзі…у Курапаты,
не хадзі да бочкі той,
Бо нячыста сіла авалодае табой.

Развітвацца з тымі, хто ад’язджае з начнога пратэсту, — так сабе адчуванне. Нашмат горш, калі едзеш сам і маеш паціскаць рукі сябрам, якія сёння ўначы не заснуць, з якім халера­яго­ведае што здарыцца за ноч. Зрэшты, акрамя дзённых патасовак з рабочымі, пакуль яшчэ нічога ні з кім не здаралася. Ды і пасты варты ўспрымаліся, хутчэй, з гумарам. Пакуль што.

Наста злёгку прыабняла Несцяровіча. Ён не пакрыўдзіўся, бо ведаў, што рэпутацыя для яе важная штука. Сваю рэпутацыю ён каштоўнасцю не лічыў, ды і як яе можна сапсаваць абдымкамі?

Запалі агні, каханая мая,
Падары мне сына…

* * *

— Ведаеш, уся наша гісторыя — суцэльны міф, — Альшэўскі пусціў струмень дыму ў марознае паветра. — Кажуць: шляхта, шляхта… А дзе тая шляхта была падчас войнаў? Яны нават паспалітае рушанне сабраць не маглі, калі пачыналася заваруха. У маскавітаў, зазвычай, ужо стаяла сабранае войска на мяжы, калі нашыя толькі вырашалі, што трэба сустрэцца ды пакумекаць, як бараніцца. Рэальны мабілізацыйны патэнцыял у Масковіі і ВКЛ быў зусім розны, сечош?

— Угу, — Несцяровіч чыркануў некалькі разоў пражскай запальнічкай «а­ля зіпа», пакуль на канцы цыгарэты не заззяў крохкі вугельчык.

— …Што атрымліваецца? Сяляне ВКЛ сваю частку сацыяльнай дамовы выканалі, то бок жраць заўжды было чаго. А шляхта, якая мелася іх бараніць, ні х…я не выканала. Баярын, які не з’явіўся на вайну ў Масковіі, ведаў, што з ім стане ў такім выпадку: пазбавяць і майна, і тыквы, — Альшэўскі свіснуў і правёў у паветры далонню, нібы сцінаючы «тыкву» маскавіта. — А ў нас — нічога, ну, не з’явіўся на паспалітае рушанне, і што? Так і прас…лі дзяржаву.

У гістарычных спрэчках Альшэўскі быў бязлітасны. Глядзіш сабе на яго, у чорнай вопратцы, са спартовай фактурай і адпаведным фэйсам, у якога нават даішнікі не просяць дакуманты, калі спыняюць, адпускаючы на ўсе чатыры бакі як «свайго», і не верыш, што ён табе зараз раскажа пра асаблівасці гаржэтаў у 18­м палку літоўскіх гусараў падчас вайны 1812 года, Дамініка Радзівіла, Ёзэфа Панятоўскага… Што ў лоб можа даць — верыш. Пра гаржэты — не, не верыцца. Пакуль не пазнаёмішся бліжэй.

Ля бочкі гэтым часам працягваўся «канцэрт». Хлопцы, чалавек восем, моўчкі глядзелі на агонь, разважаючы пра сваё. Нехта нават прыснуў, прыладкаваўшыся на горцы дроваў, прывезеных добрымі людзьмі з найбліжэйшай запраўкі. Набліжалася чацвёртая ранку.

Капытамі топчуць, капытамі,
Памяць, памяць…

* * *

— Возьмем тых жа касінераў 63­-га года, — Альшэўскі працягваў. — Гэта кім трэба быць, каб дадумацца мужыкоў з косамі пасылаць супраць шыхта з агню…

«Папалісь, сукі! Вам п..ц! Г­а­а…» — крыкі з­за рогу будоўлі раптоўна перарвалі ідылію. На лагер неслася чалавек 15—20, абсалютна аднолькавага выгляду, у чорным, з закрытымі маскамі і шалікамі тварамі. У руках некаторых былі ці тое біты, ці тое драўляныя кіі.

Несцяровіч паспеў зрабіць толькі адзін крок назад, сагнуць калені ды згрупавацца. Першым ударам яго збілі з ног. Там, на зямлі, ужо іншы «чорны» прыпячатаў па галаве драўляным калом, які трымаў дзвюма рукамі. Перад вачыма паплыло, па правай скроні пабег цёплы струменьчык. Нібы ў тумане і чамусьці без гуку, быццам у наладах гэтай камп’ютарнай гульні нехта адключыў аўдыяэфекты, ён бачыў, як група постацяў бяжыць уніз, у бок курапацкага лесу. Тут жа, праз дзясятак­-другі метраў, Альшэўскі адзін, з пасунутай на бок шапкай, махае нечым, здаецца, сякерай, акружаны з усіх бакоў чорнымі фігурамі з каламі ў руках. Цемра і …такая блізкая заледзянелая зямля.

* * *

— Нармальна?

— Так.

— У цябе кроў.

— Нічога, усё ок.

— Ну, глядзі.

Альшэўскі выцер рукавом нос і працягнуў працу, завастраючы сякерай адзін з калоў, пакінутых нападнікамі. Два, ужо завостраныя, стаялі побач, прыхіленыя да дрэўца, на якім, крыху вышэй, вецер граўся ці то кавалкам дажджавіка, ці то пакетам. Лагер быў разбіты, намёт расцярушаны, сцяг скрадзены, гарачае вуголле з перакуленай бочкі грэла замерзлую чорную зямлю, але сагрэць не магло — адзін за адным вугольчыкі гаслі, апошні раз у сваім жыцці яскрава падміргнуўшы вечнасці, перад тым як знікнуць у цемры.

Несцяровіч зрабіў некалькі крокаў, каб набраць у руку снегу ды памыць твар. Прыемны холад апаліў спачатку далонь, пасля скронь і няголеную некалькі дзён шчаку. Вядома, атрымалася толькі горш, кроў размазалася па абліччы, але нічога, нармальна ўмыцца можна і пасля. Хісткай хадой ён скіраваўся да бочкі, каб падняць яе ды прытаптаць рэшткі вуголля, якое яшчэ там­сям курэла.

— Дзе рэшта? — трохі прыйшоўшы да цямы, Несцяровіч абвёў позіркам лагер і, не далічыўшыся прыкладна паловы «варты», звярнуўся да Альшэўскага.

— Не ведаю. Зараз скончу — сходзім, глянем.

* * *

Начны курапацкі лес падаваўся зімовай казкай. Рэдкія гукі машынаў з МКАДа, водбліскі святла далёкіх ліхтароў, маўклівыя сосны, якія карэннем кранаюцца таямніцаў нацыянальнай трагедыі ды ганьбы, ціша. Утрох яны ішлі з каламі напагатове на крыху падагнутых нагах, акуратна ступаючы па прасціне снегу, нібыта баючыся зняважыць сон забітых тут 80 гадоў таму: Несцяровіч, Альшэўскі ды акулярык Кот.

— Бач, сляды.

— Шырокія — значыць, беглі.

— А што там?

— Там, — Альшэўскі ўздыхнуў і стаў у поўны рост, — пасёлак Сонечны і паралельная МКАДу траса. Значыць, там, за лесам, была прыпаркаваная машына. Яны ўжо з’ехалі.

— А нашы? — нешматслоўны Кот паставіў сваю «зброю» тупым канцом на зямлю і таксама выпрастаўся.

— Будзем шукаць.

З абаронцаў бракавала чалавек пяць. Што з імі? Скралі, пакалечылі, кінулі ці прывязалі дзе ў лесе? Магло быць рознае. Песні скончыліся.

Калі яны зноўку падышлі да тунэля пад МКАДам, які злучаў горад з курапацкім лесам, наверсе паказаліся дзве фігуры, якія, азіраючыся па баках, няўпэўненымі рухамі намацвалі металічную дарожную агароджу і збіраліся спускацца. Па адмашцы Альшэўскага хлопцы занізіліся, але, прыгледзеўшыся да нязграбных сілуэтаў з пустымі рукамі, пачалі пераглядацца… Не, не нападнікі.

— Хто такія?! — першы адазваўся Кот.

Спалоханыя постаці пачалі назад ускарасквацца на дарогу. Драбнейшы зухавата залез першым, а вось другі, больш мажны, не разлічыў сілаў і пачаў з’язджаць па схіле. Ён нешта крычаў свайму таварышу, цягнуў руку, той спрабаваў дапамагчы. Не, дакладна не нападнікі.

— Андруша, ты?!

Постаці наверсе скамянелі, мажны нават перастаў з’язджаць уніз, мабыць, таму што спыніў адчайныя рухі.

— Ты?!

Дробны перастаў дапамагаць таварышу і выпрастаўся, узіраючыся ў кавалак лесу, скуль яго гукалі.

— Хто вы?!

— Свае!

— Фамілію назаві! — пасля паўзы зноў гукнуў дробны, сарваўшыся на нервовы фальцэт.

— Кот, ё… тваю маць, спускайся!

Альшэўскі сплюнуў і дастаў цыгарэту, яго вочы бязгучна смяяліся: «Абаронцы некропаля, мля…»

* * *

У хуткім часе вярнуліся і іншыя «зніклыя без вестак»: нехта хаваўся ў лесе, нехта знік у каменных джунглях мікрараёна. Калі пра інцыдэнт стала вядома, у лагер паваліў народ. Руткоўскі чамусьці прыхапіў з сабой даўжэзны парасон — відаць, каб адбівацца ад нападнікаў у найлепшых джэнтльменскіх традыцыях. Наста таксама прыехала, прычым адной з першых, калі некаму прыйшло ў галаву абтэлефанаваць журналістаў. Фотаапараты, сэлфі­палкі, мікрафоны… 

— Што гэта было?

— Напад.

— АМАП паклаў усіх вас тварам у снег?

— Хто вам сказаў, што АМАП? Хто сказаў, што паклаў?..

— На сайтах ужо пішуць.

— Хммм…

— Юра, сфоткай­сфоткай, галава, во! А павярніцеся, калі ласка…

— Усё?

— Яшчэ раз…Так, усё.

— Я пайшоў.

Яна стаяла каля бочкі, якая зноўку задыміла і пускала салюты іскраў у зорнае неба, даючы сігнал камусьці высока­высока, што лагер жывы. Несцяровіч падышоў і моўчкі стаў побач. «Хутка прыедзе міліцыя, нехта ўжо выклікаў». — «М­м­м. Навошта?» — «Ну, на вас жа напаў АМАП, вам трэба пісаць заявы ў міліцыю…» — «О, Божа», — Несцяровіч ледзьве стрымаў смех.

— А што, ты не будзеш пісаць?

— Не.

— Ясна.

— Ты на таксі?

— Так, я сказала кіроўцу пачакаць.

— Паехалі.

На задніх скураных сядушках чорнай «Мазды» яны ехалі моўчкі. Яе далонь сціскала ягоную, пасмы залатых валасоў упалі на чорную, пракопчаную дымам куртку. За акном праносіліся сталінкі, блочныя шматпавярховікі ды святлафоры места, якое чамусьці называлі «горадам сонца». Набліжалася раніца новага дня.

* * *

Шлях на Курапацкую галгофу праз Алею крыжоў заўжды розны, у кожную пару года. У траўні ты ўзіраешся ў бясконцую зеляніну лесу, мацаеш смалістую кару соснаў, схіляешся над мурашнікамі, у якія не рызыкнеш апусціць далонь, але ведаеш: там, унутры, цёпла, там жыццё. Не верыцца, што на гэтым месцы магло адбыцца нешта страшнае. Як у дзяцінстве, калі жывеш з думкай, што ўсё самае жахлівае адбываецца ўначы альбо ў пахмурнае надвор’е, калі сонейка хаваецца і не можа абараніць. А калі сонца ўгары, а вецер гоніць белыя ветразі аблокаў — усё добра, усё наперадзе. Адно крыжы кідаюць свае цені на зялёны дыван маладой травы, нібы сонечныя гадзіннікі, адмяраючы час.

Калі той жа дарогай ідзеш у лістападзе, калі ўсё жывое ўжо памерла, а на зямлю апусціўся першы снег і свет стаў чорна­белым, калі мурашкі схаваліся далёка пад зямлю, забраўшы сваё калектыўнае сонейка і цяпло разам з сабой, у Курапатах страшна. Страшна, бо верыцца — так, тут сапраўды маглі забіваць. І тыя, каго забівалі, не забіралі, як мурашкі, сваё сонейка пад зямлю, бо іхныя сонейкі адляталі ў шэрань неба праз маленечкія адтуліны ў патыліцы, каб ніколі ўжо сюды не вярнуцца. Іх сонца не грэла з­пад зямлі, бо, каб грэла, напэўна, выпаліла б гэты лес ушчэнт альбо, наадварот, зрабіла б яго вечназялёным, адваяваўшы ў холаду хаця б гэты лапік зямлі.

Калі скрозь курапацкі лес ідзеш уначы ў лютым, сярод маўклівых чорных дрэваў і такіх жа маўклівых крыжоў, якія нібыта былі тут заўсёды, і сто, і дзвесце год таму, разумееш, што такое спіраль часу і міф пра вечнае вяртанне, апісаны Мірча Эліадэ. Тут забівалі, а магчыма, будуць забіваць яшчэ. І Божая Маці ў пачатку алеі плача не толькі аб тых, хто адпакутаваў сваё, але і аб тых, у каго ўсё наперадзе. Аб тых, хто тут ніколі не быў. Аб тых, хто п’е смузі ў бары «Ў» і не ўяўляе, як гэта, калі персанальнае сонейка адлятае ў вечнасць праз адтуліну ў патыліцы. Аб тых, хто не верыць, што зіма будзе доўгай.

Яны ішлі па крыжовай алеі ўдзень, быў пачатак сакавіка. За пару соцень метраў дыміўся лагер, а ім хацелася збегчы. Памаўчаць разам і паўзірацца ў розныя бакі, ведаючы, што блізкі чалавек — побач, варта толькі злавіць яго руку.

— Ты ведаеш, які помнік варта было паставіць у Курапатах? — першым загаварыў Несцяровіч.

— Не­е, канечне, не ведаю, — Наста зрабіла вялікія вочы і сціснула губкі, нібы кажучы: «Давай, распавядай, я ж нічога ў гэтым жыцці не ведаю, а ты, мля, генератар ідэй, пісьменнік і г.д. Ве­е­ельмі разумны! Слухаю».

Несцяровіч вытрымаў паўзу і ўсміхнуўся.

— Ну давай, кажы! — яна таксама ўсміхнулася і ўхапіла яго пад руку.

— Ведаеш, — прамову на важную тэму ён заўсёды пачынаў павольна і троху змушана, пасля толькі набіраючы тэмп, пераключаючы адпаведныя перадачы, — розныя там мастакі і інтэлігенты, вядома, прапануюць тут паставіць вялізны крыж, альбо цярновы вянец, альбо сумную дыстрафічную фігуру… Але гэта ўсё папса!

— Ды ты што! — Наста ажно захітала галавой, дэманструючы здзіўленне.

— Не ржы. Проста гэтыя помнікі «а­ля халакост» ужо не выклікаюць у людзей пачуццяў. Ніякіх. Гэта вельмі прадказальна. Што мае быць на месцы расстрэлу? Вядома, крыж. Альбо помнік ацалелага дзеда з дзіцём на руках, як у Хатыні. Ну… нешта такое, абстрактна­трагічнае. А тут мае быць нешта іншае…

— Ты нават ведаеш што, праўда? — Наста зайграла вачыма і зноў усміхнулася.

— Так, ведаю. Тут мае быць мінатаўр.

— Які мінатаўр? — ужо сур’ёзна перапытала дзяўчо.

— Глядзі, мае быць яма — бетонная яма. Унізе стаіць невялічкі бюст мінатаўра.

— Як гэта — бюст мінатаўра — проста галава быка?

— Галава быка і чалавечыя плечы. Дык вось. Мінатаўр, зусім невялічкі, стаіць унізе. А па­над ямай — белая сцяна. Без усялякіх надпісаў, датаў і колькасці забітых. Фішка ў тым, што ўдзень гэтая кампазіцыя амаль незаўважная. Ну сцяна сабе, ну яма, ну скульптурка ўнізе. А ўначы пачынае працаваць ліхтар ці пражэктар, карацей, крыніца святла, якая свеціць на бюст. Чырвоным святлом. У выніку вялізны чорны рагаты цень з’яўляецца на белай сцяне, якая афарбавалася чырвоным.

Наста маўчала, шчыльней прытуліўшыся да Лёшавага пляча, быццам адчула дзіцячы жах ад пачутай толькі што бабулінай казкі.

— Які сэнс гэтага ўсяго? — Лёша працягваў. — А сэнс такі, што мінатаўр спіць у кожным з нас. Гэта жывёльнае, пакрытае танюткай шкарлупінкай культуры, цывілізацыі, інтэлігентнасці, называй як хочаш. І, калі надыходзяць цёмныя часы, мінатаўры з’яўляюцца, павялічваюцца ў памерах, апаноўваюць прастору. Мінатаўра нельга забіць — калі надыдзе дзень, ён проста скурчыцца і ператворыцца ў маленькага балвана на дне бетоннай яміны, «гісторыка­культурную каштоўнасць». Але прыйдзе новая ноч і ён ажыве, а вакол непазбежна пацячэ кроў. Ён будзе заўжды, ён вечны. Пра гэта варта памятаць.

— То бок… гэта помнік энкавэдзістам?

— Магчыма. Першы ў свеце помнік забойцам. Бо забойцы не з космасу прылятаюць, яны тут, сярод нас і ў кожным з нас. І памятаць пра катаў трэба не менш, чым пра ахвяраў. А можа, і больш.

За размовай хлопец і дзяўчына ўжо паспелі зайсці ў тунэль пад МКАДам. Спераду і пазаду бялюткімі кругляшамі ззялі выхады, «святло ў канцы тунэля». Адзін кругляш вёў да лагера і спальных раёнаў сталіцы, іншы — у расстрэльны лес, паміж імі ў пячорнай цемры застыгла пара. Несцяровіч прытуліў да сябе Насту, адчуваючы нават праз зімовую куртку гарачыню яе цела і плаўны пераход ад гнуткай таліі да клубоў. Адной далонню ён прытрымліваў яе за патыліцу, спасцігаючы пальцамі абрысы галавы, схаваныя пад золатам валасоў. З цёмнай пячоры тунэля ён узіраўся ў партал на выхадзе, дзе павольна кружлялі, сядаючы на бетонную костку, сняжынкі.

* * *

— Любіць вас агонь, Настачка, ой, любіць, — стоячы ля бочкі праз пару дзён па нападзе, прамаўляў з усмешкай Сурковіч. — Глядзіце адно, каб крылцаў не апаліў.

Яўген Сурковіч быў натхняльнікам пратэсту, ён першы кінуўся мясіць бруд, біцца з рабочымі і валіць агароджы. Сёння, здаецца, усё ўжо было перадвызначана: пасля начной сутычкі, надзіва, у лагеры істотна паболела народу і журналістаў, час­почас нават прыязджалі палітыкі, каб забіць калок для намёта ў мёрзлую зямлю перад тэлекамерамі ці пачытаць вершы. Курапаты былі ў трэндзе. Кульмінацыяй пратэсту стаў момант, калі адзін з хлапцоў наўпрост прыкаваў сябе кайданкамі да МАЗа, які меўся заехаць на будоўлю. Пасля гэтага забудоўшчык адмовіўся ад сваіх грандыёзных планаў, з агароджанай тэрыторыі пачала з’язджаць тэхніка, а само намётавае мястэчка пратэстоўцаў дажывала апошнія дні.

…Пасля фразы харызматычнага акулярыка Сурковіча, які, здаецца, быў на ейным вяселлі, Наста не расчырванелася, адно падміргнула ды бліжэй падсунула рукі да чорнага краю бочкі, адкуль шугала полымя. Маўляў, не баюся. Сапраўды, яна не баялася, хоць муж, той самы даўгалыгі з аэрапорта, пагражаў ці то зарэзаць ейнага залётніка, ці то зарэзаць яе, ці то зарэзацца самому і …па­ранейшаму піў, калі Наста не ночыла дома.

— Хадзем да машыны, паспім з гадзінку, — Несцяровіч падышоў ззаду, каб прыабняць дрыготкую дзяўчыну. — Ты ж таксама ноч не спала. А ўжо сёмая ранку.

— Хадзем.

Старэнькая «Аўдзі» аднаго з «вартаўнікоў некропаля» стаяла метраў за дзвесце ад лагера. Мікрараён патроху прачынаўся, вусатыя мужчыны сярэдніх год у дутых турэцкіх куртках з «Фэстам» у зубах спяшаліся на прадпрыемствы, сюд­туд, нібыта з­пад зямлі, з’яўляліся нетаропкія дворнікі ў памаранчавых робах, па дарозе, якая вяла да «Экспабела», усё часцей праносіліся таксі, легкавушкі ды маршруткі з соннымі менчукамі.

— Ты напішаш калі­небудзь апавяданне пра мяне? — як заўжды, нібы гуляючыся, спытала Наста.

— Напішу. Але калі ўсё ўжо дакладна скончыцца.

— М­м­м… Тады не спяшайся.

— А я і не спяшаюся.

— Як назавеш?

— Не ведаю пакуль. Яшчэ ж не скончылася.

— Ну­у­у… Скажы.

— Напрыклад, «Наста і мінатаўр».

— Прыгожа. А мінатаўр, страшная драпежная пачвара, гэта ты? — Наста рассмяялася.

— Не, ты.

— Тады мне не падабаецца такая назва.

— Уф­ф­ф… Ну, хай будзе «Агонь нас любіць». Любіць жа?

— Дакладна, — задаволенае дзяўчо ляпнула дзвярыма аўто.

Несцяровіч зняў шапку і цяжкавата ўздыхнуў. Яшчэ адна ноч ззаду, а хутка ўсё наогул скончыцца, лагер давядзецца разбіраць, старэнькую канапу, якую прывалаклі да бочкі — цягнуць на сметніцу за кутом будоўлі, а пракопчаныя камуфляжныя шмоткі здаваць у хімчыстку. Іхная частка працы завершаная, далей хай разбіраюцца гісторыкі ды эксперты, напалеоны папяровых войнаў і рыцары круглых сталоў.

Дзіўна, але адчуванне перамогі было вельмі хісткім ды межавала з прадчуваннем унутранай пусткі, якое непазбежна накрые, загоніць у танны бар на Кедышкі, прымусіць паліць ля ўвахода ўлюбёны «восьмы кент», не адчуваючы холаду ды ветру. Дакладна, так будзе. Ён ведаў. А пакуль…

Пакуль што Наста зусім не была настроеная на сон у сяброўскай «Аўдзі», бо, ад пачатку паклаўшы галаву на калені Несцяровічу, ужо абводзіла пальцамі плямы нямецкага камуфляжу на ягоных штанах, падымаючыся бліжэй да спражкі папругі. Калі парай рухаў яна вызваліла скураны ціснёны язык рэменя з металічнага замка і павольна расшпіліла маланку, Несцяровіч закінуў галаву на сядушку і заплюшчыў вочы. Перад ягоным унутраным зрокам кружлялі ў шалёным віры мільёны сняжынак у партале, які ўтвараў выхад з тунэля пад МКАДам.

* * *

Пасля халоднай зімы надышла не менш халодная вясна. Будоўля ў Курапатах была канчаткова спыненая, а ў расстрэльным лесе дзяржава збіралася будаваць капліцу памяці, нечакана ўзгадаўшы пра трагедыю 80­гадовай даўніны. Пры гэтым шмат хто з абаронцаў некропаля апынуўся за кратамі, у тым ліку Сурковіч і Альшэўскі, такім чынам заплаціўшы цану за павязку, знятую з вачэй дзяржчыноўнікаў. Дзіўныя шляхі твае, Госпадзе…

Некалькі разоў яны яшчэ бачыліся ў кавярнях прамерзлага горада, які ніяк не хацела адпускаць зіма, сварыліся, а пасля туліліся адно да аднаго, нібыта спрабуючы ўратаваць і сагрэць вугельчыкі з перавернутай нападнікамі бочкі.

Апошняя іх сустрэча адбылася, калі ў горад з шырокімі праспектамі і велічнымі брамамі, які адным сваім выглядам, здавалася, душыў любы пратэст, робячы натоўп жменькай, а асобнага чалавека — самотным мурашом, нарэшце завітала сонца. Сонца, аднак, аказалася жорсткае і грэла для кагосьці іншага, не для іх. Пасля яе пытання: «Чаму пасадзілі іх, а не цябе?» — Несцяровіч выйшаў з кавярні папаліць і ўжо не вярнуўся.

Праз тыдзень з ягонага тэлефона да Насці ўсё ж такі прыйшла кароткая смс з лаканічным: «Сустрэнемся?». Яе адказ аказаўся больш разгорнуты: «Я ў самалёце. Прапанавалі работу ў Празе. Прыедзеш?» Прачытаўшы некалькі разоў чатыры радкі, напісаныя па­беларуску, але рускімі літарамі, відаць, каб не пераключаць клавіятуру, Несцяровіч адклаў убок свой старэнькі «Самсунг», забыўшыся нават падзякаваць афіцыянтцы, якая акурат прынесла «амерыкана» і 50 грам «Дзікай качкі». На століку, побач з пачкам цыгарэт і чырвонай запальнічкай «Крыкет», у променях ультрафіялету, зіхацела невялічкая, памерам з манетку, срэбраная далонь з абыякавым вокам пасярэдзіне.

Працяг тут.

***

Алесь Кіркевіч

Нар. 1989 у Гродне, у сям’і гісторыкаў. Быў адным з лідараў Маладога фронту. Пасля Плошчы­2010 асуджаны на чатыры гады пазбаўлення волі ў калоніі ўзмоцненага рэжыму. Памілаваны ў верасні 2011. Працуе журналістам­фрылансерам.

Клас
Панылы сорам
Ха-ха
Ого
Сумна
Абуральна
Каб пакінуць каментар, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера
Каб скарыстацца календаром, калі ласка, актывуйце JavaScript у наладах свайго браўзера