Нямецкае радыё рэцэнзуе «Мову» Марціновіча
Нямецкае радыё абмяркоўвае раман Віктара Марціновіча «Мова»: як і ў ранейшай рэцэнзіі тамтэйшага радыё «Культура», раман ацэнены выключна пазітыўна. Гэтым разам — з удзелам самога аўтара. Піша Антон Лявіцкі.
Гаворка (даступная як пяціхвілінны падкаст на сайце радыё) пачынаецца з апісання агульнай сітуацыі ў Беларусі — і ёй жа завяршаецца. Беларуская дыктатура: Аляксандр Лукашэнка грэбуе беларускай мовай на карысць рускай, а публічныя чытанні на беларускай мове нярэдка зрываліся правакатарамі ва ўніформе. Крыху пазней пісьменнік тлумачыць, што яшчэ 10 гадоў таму людзей арыштоўвалі на вуліцах сталіцы Беларусі проста за факт беларускамоўнасці.
Супраць гэтага абсурднага наваколля Віктар Марціновіч, пісьменнік і палітолаг, абараняецца «ўладай фантазіі».
Тут сам Віктар Марціновіч тлумачыць па-англійску: «натуральна», усе ягоныя раманы расказваюць пра гэтую Беларусь, гэта маскі, за якімі пісьменнік можа схавацца, каб унікнуць магчымых цяжкасцей.
Растлумачыўшы нямецкаму слухачу значэнне слова «мова», аглядальніца Катрын Хілгрубэр дадае: «Гэтае паняцце стала свайго кшталту сінонімам беларускай самасці». Гэтая думка паходзіць з пасляслоўя перакладчыка Томаса Вайлера (за пераклад іншага рамана Марціновіча, «Параноі», ён быў адзначаны перакладчыцкай прэміяй мастацкага фонду зямлі Паўночны Рэйн — Вестфалія).
Між іншым, Марціновіч тлумачыць таксама ўзнікненне метафары, пакладзенай у падмурак раманнага сусвету «Мовы»: ідэю мовы як наркотыку ён пазычыў у Марыйкі Мартысевіч, якая аднойчы параўнала сучасных беларускіх пісьменнікаў з наркадылерамі.
Аглядальніца радыё высока ацэньвае ўдачу пісьменніка: яму ўдалося перадаць паважную задуму ненапружана, у выніку чаго перад чытачом паўстае шматгалосы, поўны гумару раман.
Асобная ўвага надаецца цытатам з беларускай літаратуры. Многія кананічныя тэксты былі ўпершыню перакладзеныя на нямецкую мову (як прыклад прыводзіцца Уладзімір Жылка і ягоныя «Матылі»). Вайлер адмыслова заўважае пра ўражанне «чужога знаёмага» (des Fremdvertrauten). Гэты эфект мае адчувацца праз увесь раман.
Як падкрэслівае Марціновіч, ён не меў на мэце стварыць музей «забытых ці зніклых» беларускіх класікаў. Мэта рамана, як яе бачыць аўтар, у тым, каб прыцягнуць увагу да актуальнага становішча беларускай нацыянальнай культуры. Адсюль вынікае форма твора — прыгодніцкі раман, гісторыя пра супергероя, арыентаваная на стылістыку коміксаў.
Гэтым Марціновіч тлумачыць поспех рамана, які «выклікаў надзвычайны розгалас». Акрамя двух выданняў, якія хутка разышліся, раман выклікаў неспадзяваны інтарэс у Расіі, працягвае пісьменнік.
«Мова» з’яўляецца адначасова шмат чым: гэта абсурдны сцэнар, які нагадвае сарокінскія фантазіі аб кітайска-еўразійскай усёмагутнасці; панурая антыўтопія, у якой грамадзяне дэградавалі да бяссільных наркаманаў тэксту, але і пяшчотная гісторыя кахання», — падсумоўвае Хілгрубэр і трапна звяртаецца да асабістага становішча Марціновіча.
Пісьменнік усё яшчэ пад забаронай у дзяржаўных медыя, не мае працы ў Менску і вымушаны курсіраваць паміж беларускай і літоўскай сталіцамі, «як у ягоным рамане блакітнавокі дылер з тварам узорнага вучня і забароненым рэчывам мова ў заплечніку». Павучальнае параўнанне.
