Натэла Дадзішкіліяні: Спачатку вярнуся на Радзіму. А там пабачым…
Інтэрв'ю з зоркай беларускага балета.
Яна — адна з зорак беларускага балета 1980—1990-х, якой у тыя гады захапляўся увесь свет. Скончыўшы кар'еру, Натэла Дадзішкіліяні працавала педагогам-рэпетытарам, а потым нечакана знікла з поля зроку. «Народная Воля» адшукала Натэлу на Аравійскім паўвостраве…
— На фестывалі «Балетная лета ў Вялікім», які ў гэтым годзе ўпершыню арганізаваў Нацыянальны тэатр оперы і балета, мне ўдалося пагутарыць з вашым бацькам, балетмайстрам і рэжысёрам Атарам Дадзішкіліяні, які ў 1960—1970-я гады працаваў у Мінску. Яму ўжо 91-ы год, але выглядае ён гадоў на трыццаць маладзей! У чым прычына такога даўгалецця?
— Зразумела, сваю ролю адыгралі гены (продкі Атара Дадзішкіліяні — са знакамітага ў Грузіі княскага роду). Але самае галоўнае — ён да гэтага часу працуе рэжысёрам у Ніжагародскім тэатры оперы і балета. У мінулым годзе паставіў «Аіду», якая часам не пад сілу і маладым. Калі б сядзеў дома, то ніколі не выглядаў бы добра. А так раніцай робіць зарадку — і бяжыць у тэатр. Бо ён там патрэбны. Наогул, мне здаецца, трэба працаваць усё жыццё.
— Вы нарадзіліся ў Чэлябінску, але працавалі ў Беларусі. Кім сябе адчуваеце? Ці існуе адна нацыянальнасць — балерына?
— У Чэлябінску я жыла толькі першыя чатыры гады жыцця. Ужо ў 1964-м мы пераехалі ў Мінск. Таму лічу сябе беларускай.
— Ваш бацька — вядомы харэограф, маці — балерына, народная артыстка Беларусі Клара Малышава. Выбар прафесіі быў прадвызначаны?
— Якраз, не. Мама і тата хацелі, каб я займалася музыкай, таму аддалі ў музычную школу — спачатку 4-гадовую, потым 7-гадовую. Планавалі, што паступлю ў кансерваторыю.
А я з дзяцінства жыла балетам. Хадзіла на ўсе спектаклі, перашывала маміны сукенкі і танцавала, калі ніхто не бачыў.
У дзяцінстве ўсе шпалеры ў маім пакоі былі залепленыя рэпрадукцыямі, на якіх былі выявы балерыны Кацярына Максімавай — мойго куміра ў балеце.
— Вы прыйшлі ў тэатр у 1979 годзе, калі трупу ўзначальваў Валянцін Елізар'еў. У яго было нейкае асаблівае стаўленне да дачкі галоўнага балетмайстра Дадзішкіліяні?
— Рэўнасці з боку Валянціна Мікалаевіча быць не магло: калі ён прыйшоў у тэатр, бацька ўжо з'яўляўся галоўным рэжысёрам. А на пасадзе галоўнага балетмайстра Елізар'еў змяніў Аляксея Андрэева.
Што тычыцца Атара Міхайлавіча, то ён вельмі добра ставіўся да Елізар'ева. Зразумела, мне як дачцэ было крыху сумна, калі з рэпертуару здымаліся такія пастаноўкі бацькі, як «Альпійская балада» ці «Выбранніца». Але я разумела: яны аджылі свой век. Калі параўноўваць гэтых двух харэографаў, то пастаноўка «Рамэа і Джульета» Елізар'ева аказалася больш магутнай, чым аднайменная пастаноўка бацькі. А вось «Спартак» Атара Міхайлавіча падаваўся мне больш маштабным: у сваёй пастаноўцы Елізар'еў скараціў асобныя фрагменты партытуры.
— Як складалася ваша кар'ера ў беларускай трупе?
— Пяць гадоў я танцавала ў кардэбалеце. Праўда, пасля трэцяга года мне сталі даручаць невялікія партыі — Валадаркі дрыядаў у «Дон Кіхоце», Фею пяшчоты ў «Спячай прыгажуні», адну з сябровак у «Жызэлі». У 1983 годзе стала салісткай. Тады Людміла Бржазоўская дапамагла падрыхтаваць першую вялікую партыю — Еву ў «Стварэнні свету».
Лічу, што я змагла сябе рэалізаваць як балерына. Тое, што хацела танцаваць, пра што марыла ў маладосці, — танчыла. З класічнай харэаграфіі — лірычных гераінь. Але больш за ўсё — у балетах Елізар'ева (Фрыгія ў «Спартаку», Джульета ў «Рамэа і Джульеце», Каханая ў «Карміна Бурана», Дзева-Выбранніца ў «Вясне святой»).
Калі Валянцін Мікалаевіч з'явіўся ў Мінску, адбыўся выбух, абнаўленне. Беларускі балет пераадолеў пэўную рысу і апынуўся на міжнароднай арэне.Да канца 1980-х мы былі сведкамі «залатога веку» айчыннага балета.
У балетах Елізар'ева я знайшла сябе. Яны былі аддушынай. У іх мне падабалася ўсё, я сама сабе падабалася. А гэта вельмі важна. Успамінаю пра той час да сёння.
— Далікатнае пытанне. Вы — заслужаная артыстка Беларусі. Але званне народнай ні вам, ні вашай аднакласніцы і калезе Таццяне Шаметавец не прысвоілі. Чаму?
— Раней атрымаць званне было складаней. Усё залежала ад Міністэрства культуры. Трэба было вельмі шмат даказваць і працаваць. Цяпер — раз, і «ў дамкі»… Але шкадавання з-за таго, што я не стала народнай, няма.
— Быў у вашым жыцці і японскі перыяд…
— Так, у 1998 годзе я сышла з беларускай балетнай трупы і з'ехала ў Японію. Тады ўжо год знаходзілася на пенсіі (у танцоўшчыкаў яна ранняя), але, па вялікім рахунку, магла яшчэ некалькі гадоў працаваць. Калі прыйшла з заявай аб сыходзе і сказала, што еду ў Японію, Елізар'еў мяне не зразумеў. «Натэла, — сказаў ён, — калі ты вернешся, мы цябе ўжо назад не возьмем». Але ў той момант мне проста хацелася танцаваць.
У Японіі ўжо тады існаваў балетны бум. Дзяўчаты спалі і бачылі сябе балерынамі. Аднак у краіне існавала ўсяго адна стацыянарная трупа — «Токіа-балет», куды было складана патрапіць. Таму японцы маглі ўвесь дзень працаваць, а ўвечары займацца за грошы ў прыватных студыях, куды набіралі ўсіх ахвотных. Два гады я працавала ў адной з такіх студый, размешчаных на Кюсю — трэцім па велічыні востраве Японіі. Я выкладала танец, перанесла некалькі балетаў і харэаграфічных мініяцюр, у якіх сама танцавала. З імі мы гастралявалі па ўсім востраве.
— Чаму ж вы з'ехалі?
— Мой кантракт з самага пачатку быў крыху дзіўны. У месяц плацілі ўсяго 500 даляраў. Гэтая сума была большай, чым я атрымлівала ў Мінску, але для Японіі гэта смешныя грошы. Але мне вельмі хацелася танцаваць, таму на фінансы не звяртала ўвагі. Потым усё ж паразмаўляла з кіраўніцтвам, і зарплату паднялі да 1,5 тысячы. Але для Японіі гэта ўсё роўна няшмат. Рускамоўных людзей побач не было, а мая англійская яшчэ не была такой добрай, як цяпер. Я папрацавала два гады, і не вытрымала і вярнулася.
— У Мінску вы некаторы час з'яўляліся рэпетытарам у балетнай трупы Музычнага тэатра. Між тым у тэатральным асяроддзі доўгі час хадзілі чуткі аб канкурэнцыі і нават суперніцтве паміж Валянцінам Елізар'евым і Ніно Дзячэнка. Гэта праўда?
— Такое суперніцтва сапраўды існавала. Дзячэнка ставіла балеты з тымі ж назвамі, што ішлі ў Вялікім. А Валянцін Мікалаевіч баяўся, што некаторыя гледачы могуць пераблытаць і пайсці ў іншы тэатр. Ды і наогул, як любы творчы чалавек, ён хацеў быць першым і адзіным харэографам.
Але пік гэтага супрацьстаяння прыйшоўся на 1990-я. Калі я вярнулася з Японіі і прыйшла ў Музычны ў якасці рэпетытара, нарэшце паглядзела ўсе балеты. Стала зразумела, што ніякіх падстаў для рэўнасці няма. Трупа была маленькая. Параўноўваць яе прадукцыю з балетамі Вялікага некарэктна. Ды і Дзячэнка да таго часу стала называць спектаклі па-іншаму.
— У верасні 2009 года вы нечакана пераехалі на Аравійскі паўвостраў — у Аман …
— Балетнай трупы Музычнага ў ранейшым выглядзе ўжо не існавала. Дзячэнка была цудоўным педагогам і кіраўніком (магла зляпіць танцоўшчыка літаральна з нічога!). Мяне адмежавалі ад аперэты, і я рэпетавала толькі класічны балет. Але паступова ў нашы справы пачаў умешвацца дырэктар тэатра Аляксей Ісаеў. Ён запомніўся як дзіўны, вельмі не творчы чалавек (хоць пра сябе, напэўна, думаў інакш). Нічога не разумеючы ў харэаграфіі, ён пачаў тлумачыць Ніне Мікалаеўна, як трэба ставіць балеты. У рэшце рэшт яна не вытрымала і пайшла, а трупа фактычна распалася. Я працавала ў Музычным яшчэ некалькі гадоў. А затым пазнаёмілася з педагогам Алёнай Грамовіч, якая з'яўляецца дырэктарам школы балета ў Маскаце, сталіцы Амана. Яна запрасіла мяне папрацаваць выкладчыкам танца.
— Якім было ваша першае ўражанне ад Усходу?
— Аман — вельмі маладая, сучасная і багатая краіна, дзе жыве вельмі шмат замежнікаў. У апошні час з'явілася шмат школ і каледжаў. Працуе ўніверсітэт. Амаль усе мясцовыя жыхары (нават таксісты) размаўляюць па-ангельску. Тут можна жыць без ведання арабскай.
Галоўны мінус — спякота! Зразумела, у кожным памяшканні ёсць кандыцыянеры. Але ж часам даводзіцца выходзіць на вуліцу. Калі ўзімку слупок градусніка падымаецца да 25—30 градусаў, то ўлетку — да 50!
Ніхто з мясцовых жыхароў не ходзіць пешшу. Усе перасоўваюцца на машынах. Таму ў дарог ёсць толькі праезджая частка, а тратуары адсутнічаюць. Калі мы з мужам часам ідзем пешшу ў краму, то на вуліцы больш нікога няма.
— Чым жа вас прыцягвае Аман?
— Толькі працай. Там я зарабляю 1,5 тысячы даляраў у месяц. Муж, выкладчык англійскай ва ўніверсітэце — 4000 (праўда, кожны з нас аддае 500 даляраў за нашу кватэру). Сумняваюся, што мне прапануюць такія ўмовы ў Беларусі. Пры гэтым кошты на прадукты ніжэйшыя, чым у Мінску. Кожны раз, прыязджаючы дадому, пераконваюся: Беларусь — вельмі дарагая краіна.
Спачатку думала, што хутка паеду з Амана. Чужое асяроддзе, усе іншае, мала вучняў. Першы час займаліся ўсяго 2—3 дзяўчынкі. Астатнія прыходзілі на адныя-двое заняткаў і сыходзілі. Казалі: «Мы думалі, балет — гэта весела. А тут сумна». У нейкі момант зразумела, што такое доўгае навучанне, як у нас у каледжы, нікому не трэба. Практычна ніхто з маіх вучаніц-аманак ужо не стане балерынай. У 16 гадоў кожная з іх надзене абаю — верхнюю вопратку, якая цалкам схавае іх постаць ад мужчынскіх вачэй. Таму трэба хутка тлумачыць ім элементы танца, прыспешваць наперад і выпускаць на сцэну. Каб дзяўчынкі выступалі ў канцэртах і атрымлівалі задавальненне. А тэхніку можна нагнаць потым. Так з'явіліся новыя вучні. Выкладаю ў двух груп дзяўчынак: 8—11 і 11—16 гадоў. У класах дзеці ўсіх нацыянальнасцяў (еўрапейцы, амерыканцы, арабы). Адна амерыканка марыла стаць балерынай. Калі яе бацькоў перавялі ў Арабскія Эміраты, па-ранейшаму прыязджала да мяне на заняткі.
— Статус заслужанай артысткі Беларусі, прымы Вялікага тэатра оперы і балета дазволіў вам высока каціравацца на Усходзе?
— Зразумела, нашы званні ім ні пра што не кажуць. Аманцы разумеюць: калі «заслужаны», значыць, чагосьці дамогся. Але не болей за тое. А вось узгадка пра Вялікі тэатр выклікае ў іх захапленне. Справа ў тым, што рускі балет і закладзеныя ім класічныя традыцыі вельмі высока цэняцца ва ўсім свеце. Паміж танцоўшчыкамі з Беларусі, Украіны і Расіі аманцы не бачаць розніцы. Таму магу колькі заўгодна тлумачыць, што танчыла ў Вялікім тэатры не Масквы, а Мінска, але ніхто не будзе слухаць.
— Якія ўражанні ад мясцовых жыхароў?
— Больш стасуюся з рускамоўнымі. Так, адна мая добрая сяброўка працуе ў нафтавай кампаніі, другая — педагог англійскай мовы, трэцяя — акуліст. Калі казаць пра вучняў, то хутка знайшла кантакт з еўрапейкамі і амерыканкамі. А вось з мясцовымі часам узнікае бар'ер у зносінах. Яны вельмі закрытыя. Індусы наогул успрымаюць нас праз колер скуры. Часам здаецца: калі яны бачаць «белага», як быццам ўнутрана «згортваюцца».
З боку аманцы здаюцца добрымі і чулымі, але пры гэтым наіўнымі людзьмі. Ім бракуе эрудыцыі, начытанасці. Зусім па-іншаму, чым мы, разумеюць мастацтва. Падчас паказу «Рамэа і Джульеты» яны могуць смяяцца там, дзе мы плачам. Падчас паказаў у кінатэатры могуць размаўляць на ўсю залу. Калі казаць пра жанчын, то іх зачапіла еўрапеізацыя. Напрыклад, з'явіліся празрыстыя абаі або гэтае ж адзенне, але з наваротамі і капюшонамі.
— Вы згадалі балет. А хіба ў Маскаце ёсць тэатр?
— Аман — абсалютная манархія. Але султан Кабус бен Саід вельмі любіць мастацтва. Таму ў гэтай краіне (адзінай на Аравійскі паўвостраў) пабудавалі будынак тэатра. Яго плошча крыху перавышае плошчу нашага Опернага. Сваёй трупы ў Маскаце няма. Але пастаянна прыязджаюць знакамітыя гастралёры — American Ballet Theater, Марыінскі тэатр, трупа з Капенгагена, Ла Скала, якія паказваюць оперы, балеты, ладзяць канцэрты.
Аднойчы італьянцы прывезлі «Турандот». Султану так спадабалася сцэнаграфія, што ён купіў дэкарацыі!Цяпер яны захоўваюцца ў будынку тэатра. Цікава, што з пастановак смела выразаюць усе эратычныя сцэны.
Сезон пачынаецца ў кастрычніку і заканчваецца ў траўні. Квіток у тэатр на самыя дарагія месцы можа каштаваць да 100 даляраў. На месцы горшым — 40-50 даляраў. Наш заробак дазваляе глядзець усе лепшае.
— Кожнае лета вы наведваеце Беларусь, а значыць, і наш Оперны. Якія ўражанні?
— Шкада, што ў тэатры зараз няма Елізар'ева. Чалавека, які стварыў гэтую трупу. Шкада, што зараз здымаюцца ўсе яго балеты. У афішы няма «Жар-птушкі» і «Вясны свяшчэннай», практычна не ідуць «Спартак» і «Стварэнне свету». Не хачу падацца старой грымзай, але перакананая: калі нешта здымаць, то трэба ставіць лепш. Бачыла новую версію «Шчаўкунка». Яна моцна саступае елізар'еўскай. Так, у трупе ёсць тэхнічны выканаўцы — Вольга Гайко, Людміла Кудраўцава. На жаль, моладзь я не ведаю. Так, яны вельмі тэхнічныя, але менш звяртаюць увагу на пластыку, драматызм, менш ужываюцца ў ролі. Зрэшты, многія маладыя танцоўшчыкі цяпер з'язджаюць з краіны.
У часы СССР было не важна, колькі артыст зарабляе. Цяпер — важна. Цяпер наогул не лепшы момант для мастацтва.
— Якія вашы планы надалей? Плануеце працаваць у Амане?
— Думаю папрацаваць яшчэ адзін сезон і вярнуцца. Калі б была адна — абавязкова засталася ў Беларусі. Але невядома, ці знойдзе тут працу мой муж. Мы пазнаёміліся з ім у Амане. Па нацыянальнасці ён рускі, але яшчэ ў савецкі час з'ехаў на Захад. Жыў у Нью-Ёрку, вучыўся ў Калумбійскім універсітэце. Па пашпарце — грамадзянін Канады. Але ў любым выпадку спачатку на некаторы час вярнуся на Радзіму. А там пабачым…
